Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1957, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
63
sveitarbæum. Hann hefir líkst
meira þorpi. Þar voru fjórar menn-
ingarstofnanir, biskupsstóll, dóm-
kirkja, skóli og prentsmiðja. Þar
var auk þess gríðar stórt bú, með
ráðsmönnum, ráðskonum, brytum
og fjölda hjúa. Eru þá og talin
um 60 hús á staðnum, að útihús-
um meðtöldum.
Menn vita nú eigi glögglega hvar
hvert hús hefir staðið, en svo virð-
ist sem byggðin hafi verið í tveim-
ur hverfum. Var annað þeirra kall-
að Uppbær, en hitt Norðurbær. í
úttekt eru staðarhúsin talin þessi
í Uppbænum:
1. Steinhúsið, eða nýa húsið, 6
stafgólf.
2. Timburstofan gamla.
3. Biskupastofan.
4. Bamabaðstofan.
5. Prestabaðstofa.
6. Nýi skálinn svokallaður, 2Vt
stafgólf.
7. Kjallari, eða kjallarabaðstofa,
3 stafgólf.
8. Fatabúrið, 6 stafgólf.
9. Steikarahús nyrðra.
10. Steikarahús syðra.
11. Borðhús, 4 stafgólf.
12. Stórastofan, 6 stafgólf.
13. Stórabúr, 5 stafgólf.
14. Forbúr, 5 stafgólf.
15. Eldaskáli, 5 stafgólf.
16. Litlabúr, 2 stafgólf.
17. Grasaloftið.
18. Langabúr, 9 stafgólf.
19. Suðurbæargöng.
20. Studium-loftið.
21. Dyr.
En í Norðurbæ eru talin þessi
hús:
22. Sveinaskemma, 6 stafgólf.
23. Ráðsmannsstofa, 4 stafgólf.
24. Brytastofa, 3 stafgólf.
25. Brytahús, 2 stafgólf.
26. Kvennaskáli, 5 stafgólf.
27. Göng.
28. Búr, 2 stafgólf.
29. Ráðsmannsstofa önnpr, 4 staf-
gólf.
30. Ráðsmannsbúr, 4 stafgólf.
31. Ráðsmannseldhús, 4 stafgólf.
32. Ráðsmannsskáli, 4 stafgólf.
33. Göng.
34. Stórabaðstofa með vefjar-
stofu, 5 stafgólf.
35. Skemma, 2 stafgólf.
36. Prestaskólinn, 6 stafgólf.
37. Hjaltaskemma, 4 stafgólf.
38. Breiðabúð, 5 stafgólf.
39. Karlaskáli, 7 stafgólf.
40. Prentsmiðja, 6 stafgólf.
41. Gagnabúrið.
42. Soðhús, 2 stafgólf.
43. Smiðja.
44. Ráðsmannsskemma.
45. Fjós yfir 20 kýr.
Nú ber þess að gæta, að skóla-
húsin eru ekki talin hér, en þau
voru þessi:
1. Skólahúsið, eða Skólabað-
stofa. Það var 4 stafgólf og skipt
í tvennt, efri bekk og neðri bekk.
Það var með sillum, bitum, sperr-
um og langböndum. í efri bekk
voru borð og bekkir allt í kring
og skrifborð skólameistara. í neðra
bekk var „fangaléttir og ófóðraðir
bekkir og skarir allt um kring með
lókatsins skrifborði, hurð á járnum
með dróttum og dyrastöfum".
2. Skólameistarahúsið „allt í þili,
með 2 stafgólfum, bitum og sperr-
um og lofti yfir fremra stafgólfi,
bríkum þar undir, borði með stól-
um á tröppum, bókahyllum tveim
megin, glerglugga á bjórþili yfir
borðinu". Þar var rúm með brík-
um og skör, borð og bekkur með
sessu.
3. Heyrarahúsið, W2 stafgólf
með bita, sperrum og sillum og
reisirafti í rjáfri, standþil framan
undir með hurð á járnum. Þar var
lítið borð og bekkur og rúm. Einn
glergluggi var á húsinu.
4. Nyrðri skáli.
5. Syðri skáli, líka kallaðir
Fremri skáli og Innri skáli. Þetta
voru svefnhús skólapilta. Þar voru
engin húsgögn, nema 9 rúm, flest
eða öll með grassængum, og áttu
tveir að sofa í hverju rúmi, enda
mun tala skólasveina oftast hafa
verið undir 20.
Hér eru þá talin 50 hús á staðn-
um. Á uppdrætti, sem fylgir rit-
gerð dr. Guðbrands Jónssonar um
Hólakirkju (Safn V.), má sjá hvar
nokkur þessara húsa hafa staðið.
En nokkurra inna helztu ber að
geta nánar. Er þá fyrst að nefna:
Auðunarstofu, eða Timburstof-
una gömlu (nr. 2). Þetta hús lét
Auðun biskup rauði gera 1316. Var
það bjálkahús og mjög ramgert.
Voru í veggjunum öllum timbur-
■tokkar miklir „upp á norskaii
móð“. Beztu lýsinguna á þessari
stofu er að fá í úttekt árið 1685:
„Hún er með tveimur grenibit-
um og þriðja járnbita gömlum
(skipt hafði verið á tveimur járn-
bitunum og grenibitar settir í stað-
inn), sperrum, skammbitum, 8 með
súð og bjálka, veggjum umhverfis
á allar síður eftir norskri bygg-
ingu; langbekkir og krókbekkir að
sunnan fóðraðir, 4 rúm og fyrir
biskupssæng tvennar skarir fóðr-
aðar og fyrir miðsænginni við gafl-
inn tvísett skör, ein við þá þriðju,
þar með bekkjarfjöl, bakdyr og
framdyr með hurð á járnum, skrá
og hespa fyrir framdyrum og með
2 glergluggum."
Biskupsbaðstofan (nr. 3) mun
hafa verið frá tímum Auðuns
rauða, sama húsið og „fyrsta ofn-
baðstofa hér á landi", sem hann
lét byggja 1315. Hún var 4 stafgólf
„með höggsperrum, umhverfis al-
þiljuð reisisúð með tvennum lang-
böndum yfir, matborð með stólp-
um undir, fóðruðum bekkjum,
fjalatröppum, forsæti og skör, lítill
skápur innlæstur við háborðsbrík
með hvolíi undir, lægra borö með