Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1957, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1957, Blaðsíða 2
534 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS Margar þessar smástjörnur fara eftir hringbraut umhverfis sól á milli Marz og Júpíters. En marg- ar eru mjög reikular í rásinni og flækjast alla leið inn á hringbraut- ir jarðar og Venus. Á seinustu ár- um hafa tvær þeirra, um 2 km að þvermáli, komizt ískyggilega nærri jörð — ekki verið lengra á milli en svo sem 1,5 millj. km. Chubb- gígurinn og gígurinn mikli í Ari- zona sýna, að slík smástirni hafa áður komið og rekizt á jörðina. HVERNIG stendur nú á þessum aragrúa smástjarna þarna á milli Marz og Júpíters? Hvað hefir komið fyrir þar? Það er ekki nema tvennu til að dreifa, annað hvort hefir myndun jarðstjörnu farið þarna út um þúfur, eða þá að þar hefir verið jarðstjarna, en Sprung- ið af einhverjum ástæðum. Ef á þessari jarðstjörnu hefði búið lifandi verur, gæti maður lát- ið sér koma til hugar, að þær hefði verið að fikta við kjarnorkuna, eins og mennirnir á jörðinni, og það hefði leitt til keðjusprenginga, er sundruðu hnettinum. En það getur varia skeð. Þarna úti í himingeimn- um, 150 milljón km. lengra frá sól en Marz er, getur aldrei hafa verið til rennandi vatn. Og þar sem vér getum ekki hugsað oss líkamlegt líf öðru vísi en í sambandi við vatn, þá má telja fullvíst, að þessi jarðstjarna hafi ekki verið byggð. En hvemig hefir jarðstjarnan þá sundrast? Svarið er nærhendis. Öll þau brot úr loftsteinum, sem fundizt hafa á jörðinni, hafa verið rannsökuð ýtarlega og efnagreind. Stærstu loftsteinarnir hafa auðvit- að vakið mesta athygli og mest verið um þá talað, þessa glóandi hnetti, sem allt í einu birtast í gufuhveli jarðar og falla með þeim ofsahraða að af verður þruma eins og stórskotahríð. (Stærsti loft- steinn, sem fundizt hefir, vegur 33 lestir og fannst hann í Græn- landi. Robert Peary flutti hann til Bandaríkjanna 1897 og er hann nú geymdur á safni í New York). Venjulegast eru loftsteinar blendingur af járni og nikkel, og það sýnir að úti í sólhverfinu eru sams konar efni eins og eru í jörð- inni. En þessi blendingur er nú samt sem áður einkennilegur. Þeg- ar hann er skorinn og fágaður, koma í ljós krystallar sem greina sundur lög, þar sem mismunandi mikið er af nikkel. Sams konar blending hefir dr. H. H. Uhlig tek- izt að framleiða í rannsóknastofu tækniháskólans í Massachusets, þótt í smáum stíl sé, en það hefir tekizt með því að láta fara fram mjög hægfara kólnun á bræddum málmblendingi. En stærð og lögun krystallanna í loftsteinunum sýnir að þeir hafa verið milljónir ára að kólna, og að kólnunin hefir far- ið fram undir óskaplegu fargi. Af þessu virðist sennilegast, að þessi loftsteinabrot, sem menn hafa rannsakað, muni vera úr kjarna allstórrar jarðstjörnu. Hvergi ann- ars staðar mundu þau hafa getað orðið fyrir nægilegu fargi, né kóln- að svo hægt, að fram kæmi þessar krystallsmyndanir. Málmfræðing- ar, sem rannsakað hafa þessi loft- steinabrot, þykjast og hafa fengið öruggar sannanir fyrir því, að þau hafi skyndilega losnað undan farg- inu, alveg eins og ógurleg spreng- ing hefði átt sér stað. Svo koma kjarnorkufræðingar til skjalanna með sína þekkingu. í öllum loftsteinabrotum er ofur- lítið af úraníum, en nú vita menn að úraníum geislar sér út eftir á- kveðnum reglum, og er því hægt að nota það sem tímaákvörðun ailt aftur að sköpun jarðar. Um leið og úraníum geislar sér út, myndar það sérstaka tegund af blýi, en jafnframt losnar þá örlítið af helí- um. Þessi sundurlausn er svo hæg- fara og regluleg, að hægt er með nokkurri vissu að ákveða aldur þeirra berglaga, þar sem úraníum finnst. Með því að nota þessa að- ferð, hefir dr. Harrison Brown við háskólann í Chicago, komizt að þeirri niðurstöðu, að loftsteinabrot, sem nú er geymt 1 Harward-há- skóla, muni vera 4500 milljóna ára gamalt. Með öðrum orðum, svo langt er síðan að efnið í steininum, sem áður var fljótandi, storknaði í kjarna þeirrar stjörnu, sem það er úr. Og þá ætti sú stjarna að hafa orðið til um svipað leyti og jörðin, og gerð úr sömu efnum og hún. ÞETTA var nú upphafið, en svo hefir stjarnan líka átt sitt skapa- dægur, og um það hafa loftsteina- brotin sína sögu að segja. Það er meira helíum í þeim, heldur en getur hafa orðið til við útgeislun úraníum. Menn halda að það hafi myndazt við áhrif geimgeisla á járnið, sem í þeim er. Af helium- magninu má því ráða hve lengi loftsteinarnir hafi verið á ferð um geiminn og orðið fyrir sterkum geimgeislum. Dr. Fred Singer við háskólann í Maryland, hefir rann- sakað þrjú loftsteinabrot og kom- izt að þeirri niðurstöðu að þau hafi verið 300 milljónir ára á sveimi í geimnum, eftir að þau urðu við- skila stjörnunni, sem þau eru úr. Þetta er að vísu aillangur tími, en þó hverfandi í samanburði við þær 4200 milljónir ára, er þau voru áð- ur sem hluti af jarðstjörnu. Af þessu er þá að ráða, að stjarna, sem var orðin köld fyrir 4500 milljónum ára, sprakk sundur eigi alls fyrir löngu, eða í þann mund er risaeðlurnar voru uppi hér á jörð. Hvernig var svo þessi jarðstjarna og hvernig stóð á því að hún skyldi sundrast? Tvær getgátur eru til um það. Dr. G. P. Kuiper við Yerkes

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.