Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1957, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
547
beint út í loftið. Var það kallað að
þeyta skeggbrodda. Á myndum þess-
um var Þór því sýndur gapandi og
skeggið látið standa beint út. Við þenn-
an galdur þótti það mestur lærdómur
að nota aðeins einn eða tvo galdra-
stafi .... en höfuðgaldurinn var fóíg-
inn í því, að úr stafnum mætti lesa
orðin „Þórs hafot“ eða „Þórs hafut“
annaðhvort bæði saman, eða hvort
fyrir sig“.
Jón Árnason segir í Þjóðsögum sín-
um: „Bandrúnir voru svo fjölbreyttar,
að heilu orði eða heilum formála var
komið fyrir í einni stafsmynd. Einn
var stafur sá, er Veðurgapi er nefnd-
ur. Úr honum mátti lesa „Þórshöfuð".
Veðurgapi var hafður til þess að gera
ofviðri að mönnum, sem voru á sjó, og
drekkja þeim“.
Þessi fræði eru nú fyrnd og flestum
gleymd, en heldust þó fram á 19. öld.
Nú munu fæstir vita hvað skeggbrodda
-þeyting þýðir, og Sigfús Blöndal hefir
ekki það orð í orðabók sinni. En hann
hefir þó „að þeyta skeggbroddana" og
þýðir það með því „að muldra í skegg-
ið“ en þá er horfið frá hinni uppruna-
legu merkingu.
Regnhlífar
SÚ SAGA gengur í Englandi, að sér-
vitriagurinn Jonas Hanway (f. 1712, d.
1786) hafi fundið upp regnhlífina. Þessi
heiðursmaður fann upp á ýmsu, til
dæmis að rita hundleiðinlegar bækur
með alnalöngum titlum, sem hvöttu
menn til þess að hætta að drekka te.
En hann fann ekki upp regnhlífina.
Béttara er að segja að hann hafi kennt
mönnum að nota hana.
Regnhlífar og sólhlífar voru þegar
til i Nineve og Babylon. í fornöld voru
þær til í Grikklandi, Tyrklandi, Persíu,
Indlandi, Kína og Egyptalandi, en þær
höfðu ekki verið fundnar upp þar. Þær
voru miklu eldri og þær hafa upphaf-
lega verið tignarmerki höfðingja.
Á gömlum rismyndum frá Assyriu
má sjá fáklædda þræla, sem halda
regnhlífum yfir konungum og prinsum,
jafnvel í orustu. Jafnvel meðal Aztec
Indiána notuðu konungar regnhlífar og
létu fjóra æðstu höfðingja sína bera
þær yfir sér.
Þessar gömlu regnhlífar voru yfir-
leitt mjög fyrirferðarmiklar og skraut-
legar, útsaumaðar og skreyttar með
gylltum borðum, perlum og silkiskúf-
um. Handföngin voru úr fílabeini eða
svartviði, smellt með gulli.
Persnesku kalífarnir, kinversku keis-
ararnir, kóngarnir í Burma, beyarnir í
Tyrklandi, grískar hofgyðjur og ind-
verskir prinsar, létu bera yfir sér hlíf-
ar til varnar sólskini og regni, og varð
þetta eitt af tignarmerkjum þeirra.
Einn af titlum Síamskonunga var fram
á seinustu ár „eigandi 24 regnhlífa".
Regnhlífarnar komu fyrst til Eng-
lands snemma á 17. öld, sjalfsagt með
ferðamönnum frá Indlandi, og þær
voru orðnar nokkuð algengar um 1630.
Það ár er minnzt á regnhlíf í leikriti
eftir Ben Jonsson. Þessar fyrstu regn-
hlífar voru gerðar eftir kínverskum
fyrirmyndum, úr olíubornu silki, mikl-
ar um sig og þungar í vöfunum, og
mjög erfitt að opna þær og loka þeim.
En það var aðeins kvenfolk, sem not-
aði þær, til þess að hlífa fínu fötunum
sínum við bleytu. Þá þótti skömm að
því fyrir karlmenn að ganga með regn-
hlíf.
En svo kom Jonas Hanway heim úr
löngu ferðalagi um Kína. Hann var
stórhrifinn af regnhlífunum og setti sér
það markmið að kenna öllum að nota
þær. Hann lét búa til margar regnhlíf-
ar og gekk svo með þær um götur
Lundúna og skeytti éngu ópum götu-
strákanna né hæðnisglósum heldri
manna. Þetta var 1750 og Hanway helt
uppteknum hætti fram í dauðann, eða
í rúm 30 ár.
Smám saman fór að draga úr hæðn-
inni og hrópunum. Með kaldlyndi sínu
hafði hann sigrað. Karlmenn fóru að
nota regnhlífar. Tvö dæmi frá þeim
árum sýna þetta. Árið 1758 er þess get-
ið að einhver Shebbeare hafi verið
settur í gapastokk, og lét hann þá þjón
sinn standa hjá sér og halda yfir sér
regnhlíf til skjóls gegn regni og sól.
Árið 1780 fengu regnhlífasmiðir einka-
leyfi á regnhlíf, sem opnaðist með því
að stutt var á fjöður í hándfanginu.
Síðan hafa margar og miklar breyting-
ar orðið á regnhlifunum. Það nýjasta
nýtt er laus dúkur, sem hægt er að
setja á teinana, og er svo ódýr að honum
má fleygja þegar hann slitnar. Á veit-
ingastöðum undir beru lofti eru gríðar-
stórar regnhlífar fyrir gesti. Framan á
reiðhjól er settur útbúnaður til þess að
hafa þar regnhlíf, svo að hjólreiðamað-
urinn þurfi ekki að halda á henni í
hendinni. Til er og malmdolla, sem
hafa má í bifreiðum, en ofan í hana
er stungið blautum regnhlífum, svo að
vatnið af þeim fari ekki á bílgolfið. Og
svo eru til verslanir, sem leigja regn-
hlífar.
Charles Dickens kom sérstakri frægð
á regnhlífarnar með sögupersónu sinni
Sairey Gamp, gamalli hjúkrunarkonu,
sem alltaf var með regnhlífarræfil. Þá
var farið að kalla regnhlífarnar „gamp“
í Englandi og upp frá því þótti það um
tíma broslegt að sjá mann með regn-
hlíf. Frakkar hafa aftur á móti gefið
regnhlífunum gælunafnið „un Robin-
son“, dregið af hinni miklu regnhlíf
Robinson Krusóe.
Seinna komust regnhlífarnar aftur til
vegs og virðingar í Englandi, og var
það að þakka Maríu drottningu, sem
alltaf var með regnhlíf eða sólhlif, og
svo ekki síður Chamberlain forsætis-
ráðherra, „manninum með regnhlífina“.
Vetrarbrautin stækkar
FYRIR 30 árum kom dr. Harlow
Shapley, fyrrverandi forstjóri
stjörnurannsóknastöðvar Harvard-
háskóla, fram með getgátu um það
hvað vetrarbrautin mundi vera
stór. Síðan hafa stjörnufræðingar
hvað eftir annað verið að minnka
hana og var hún orðin tæplega
helmingur af því sem Shapley
taldi.
í fyrra komust menn að því að
þeim hafði skjöplazt mjög í út-
reikningi vegalengda til annarra
vetrarbrauta. Það kom t. d. upp úr
kafinu, að helmingi lengra var til
Andromeda-stjörnuþokunnar, held-
ur en menn höfðu álitið.
Út af þessu var svo farið að
mæla vegalengdir innan vetrar-
brautar vorrar. Komust menn þá
að raun um, að þær stjörnur i
vetrarbrautinni, er áður hafði ver-
ið miðað við, voru helmingi fjær
jörðinni heldur en menn höfðu álit-
ið. Afleiðingin af þessu varð sú,
að vetrarbrautin „stækkaði" drjúg-
um og er nú talin álíka stór og
Shapley taldi hana vera.