Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1958, Blaðsíða 2

506
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
íisum fram af jöklinum. Fór jökul-
flaumur þessi í tvær áttir. Annað
flóðið fór til suðvesturs með ofsa-
hraða, kastaðist fyrst yfir háls
nokkurn framan við jökulinn oe
niður í svokallað Remundargil, en
braut síðan geil mikla í skriðjökul-
inn austan við VMnsrásarhöfuð, en
það er 486 metra hátt fjall austan
við Remundargil og lá skriðjökull-
inn upp að því. Var þessi geil lík-
ust ógurlegu gljúfragili eða jarð-
falli, með snarbröttum jökulhömr-
um 80 faðma háum. Var það um 2
km. á lengd og hálfur km. á breidd
Þarna geistist nú hlaupið fram með
óstjórnlegum hamförum, niður í
farveg Múlakvíslar og fram að
Selíjalli. Þar breiddi það úr sér
austur með Hafursey að sunnan
og fór svo sem hár veggur fram
alla sanda og austur fyrir Hjör-
leifshöfða. Var þá allur Mýrdals-
sandur ein beljandi jökulhrönn og
fyrir kvöldið hafði hlaupið borið
svo mikinn ís fram á sjó, að þar
var ein samfelld breiða, sem ekki
sá út yfir frá Hjörleifshöfða. Menn,
sem sendir voru frá Vík upp á
fjallið Hettu, höfðu þá sögu að
segja, að mestallur Mýrdalssandur
væri tilsýndar sem einn hafsjór,
með fljótandi jökulhrönnum, svo
sem hæstu hús væri. Var jökul-
straumurinn þá þegar kominn svo
langt á haf út sem auga eygði, og
bar upp jaka sem stórbjörg á
sænum.
Hitt jökulflóðið, er til suðausturs
stefndi, kom niður af jöklinum fyr-
ir vestan Sandfell og „hljóp fram
á undirlendið með miklu flugi“
Það geistist fram að Rjúpnafelli
og klofnaði um það. Stefndi vestri
kvíslin á Álftaver, en sú eystri á
Meðalland, þessar tvær lágsveitir
er virðast standa berskjaldaðar
fyrir slíkum hlaupum, og alltaf eru
í hættu þegar Katla gýs.
Eystri flaumurinn fór fram í
Hólmsá og fyllti hið mikla Hólms-
árgljúfur, og svo voru þá átök þess
ofsafengin, að það muldi og klauf
gljúfurbarmana, svo að gljúfrið
víkkaði mikið. En ekki komst flóð-
ið þar fyrir, heldur flæddi yfir allt
svæðið vestan árinnar. Um þessar
mundir var gangandi maður á leið
frá Skaftártungu niður í Álftaver
og var kominn drjúgan kipp frá
Hólmsárbrú, er hann varð var við
hlaupið. Sneri hann þá við og hljóp
allt hvað af tók, því að um lífið
var að tefla. Náði hann brúnni í
sama mund og hlaupið fyllti gljúfr-
ið og hafði náð brúnni. Hann sá að
ekki var um annað að gera en
hætta á að komast yfir brúna. Hélt
hann sér í handriðið og öslaði
strauminn eins hratt og hann gat.
Stóðst það og á endum, að um leið
og hann slapp austur fyrir, svifti
jökulflaumurinn brúnni af. Skali
þar hurð nærri hælum.
Heimafólk í Hrífunesi flýði bæ-
inn, því að það óttaðist að hlaupið
mundi taka hann, en svo fór þó
ekki. Hlaupið brauzt áfram og
jökulhrönn stíflaði Eldvatn og
Tungufljót fyrir sunnan Flögu-
engjar, svo þar varð lón, sem helzt
viku tíma. Síðan fór hlaupið niður
Kúðafljót og heim á bæi í Meðal-
landi, svo fólk varð að flýa af
mörgum bæum.
Vesturálma flóðsins, sem stefndi
á Álftaver, geistist fram með flug-
hraða, þar til hún rak sig á höfða
þann er Þjalhöfði heitir fyrir ofan
byggðina. Þar klofnaði það. Eystri
kvíslin hljóp fram Skálm og heim
að bænum Skálmarbæarhrauni.
Hin kvíslin stefndi fyrir vestan
Herjólfsstaði. Fór þó nokkur hluti
hennar fyrir norðan bæinn, austur
hjá Holti að Jórvíkurhryggjum,
austur í Skálm og suður að Mýr-
um. Hinn flaumurinn fór alla leið
vestur að Dýralækjarskerjum og
var þar sem hafsjór yfir að líta.
Hafði hlaupið nú farið yfir mest-
allt svæðið frá jökli að sjó, vestan
frá Höfðabrekku og Múlakvísi
austur að Skaftártungu og yfir
Meðalland. Telja menn að nærri
muni láta að þetta svæði sé 800
ferkílómetrar.
EN HVAÐ varð þá um gangna-
mennina úr Álftaveri, sem staddir
voru á sandinum, þar sem þetta
heljarflóð fór yfir? Um það er
greinagóð saga í eldriti Markúsar
Loftssonar. Segir þar fyrst fra
þeim, sem komnir voru til réttar:
„Um miðmunda tóku réttarmenn
eftir því, er þeir biðu safnsmanna,
að undarlega þungan nið var að
heyra í vestri, og leiddu menn
ýmsum getum að því hvað valda
mundi, sjávarhljóð, eða annað. En
um nónbil þótti sýnt, að jökulflóð
mundi geta verið, og voru ungling-
ar, er við rétt voru staddir, sendir
heim.
Smám saman varð móðan svart-
ari yfir Mýrdalsjökli, og kom fyrsta
reiðarslagið, og steyptist á sömu
stundu kolsvart þykkni til landsuð-
urs yfir loftið. Fjárréttin liggur
ofan við ána Skálm, og allnærri
en hún rennur af sandinum austur
í Kúðafljót. Sást nú þaðan til
smalanna, og rak hver það fé, sem
hann hafði fyrir hitt. En brátt yfir-
gáfu þeir fjárhópana; setti hver á
harða sprett og kallaði hver til
annars, að Katla væri að koma.
Hlupu réttarmenn á hesta sína, er
hjá stóðu, og hleyptu fram yfii
Skálm, að Herjólfsstöðum, en fram-
an hennar er nærri öll byggðin
En nálægt 100 föðmum ofar en þeir
þeystu yfir ána, valt þá fram óð-
fluga geisihár veggur, grásvart
jökulflóð, með braki og gusum sem
í hafróti. Sluppu bændur fram yfir
en smalar hleyptu til Skálmarbæ-
arhrauna, sem er bær ofan ár, aust-
ur við Kúðafljót, efstur í Álfta-
veri.
Á hælana á réttarmönnum sem
riðu í skyndi að Herjólfsstöðum,