Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1959, Blaðsíða 10

10
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
— Land það varð síðan allsherjar-
fé; en það lögðu landsmenn til al-
þingisneyzlu. Af því er þar almenn-
ing að viða til alþingis í skógum
og á heiðum hagi til hrossa hafn-
ar-“
í Ölkofra þætti er þessi frásögn:
,.Það var til tíðenda eitt haust, að
Ölkofri fór í skóg þann, er hann
átti, og ætlaði að brenna kol, sem
hann gerði. Skógur sá var upp frá
Hrafnabjörgum og austur frá
Lönguhlíð. Hann dvaldist þar
nokkra daga og gerði til kola og
brenndi síðan viðinn og vakti um
nóttina yfir gröfunum og hljóp
eldur í limið hjá, og logaði
það brátt. Því næst hljóp eld-
ur í skóginn. Tók hann þá að
brenna. Þá gerðist á vindur hvass.
Nú vaknaði Ölkofri og varð því
feginn, að hann gæti sér forð-
að. Eldurinn hljóp í skóginn.
Brann sá skógur fyrst allur, er
Ölkofri átti, en síðan hljóp eld-
ur í þá skóga, er þar voru næstir,
og brunnu skógar víða um hraun-
ið. Nú er það kallað á Sviðningi.
Þar brann skógur sá, er kallaður
var Goðaskógur.“
Nú getur hver sem vill rengt
þessar frásagnir, en menn ættu að
fara varlega í það. þar sem til-
viljun ein ræður, að höfundar sagn-
anna geta þessara skóga; íslend-
ingasögur eru persónusögur, en
ekki staðarlýsingar, og þær verða
engu áhrifameiri, hvort sem landið
hefur verið skógi vaxið eða ekki.
Höfundar lýsa þessum stöðum
annað hvort í þeirri mynd, sem
þeir voru á þeirra dögum eða fara
eftir fornum munnmælum.
n.
Suðlægu löndin
Falli skóganna hefur ætíð fylgt
örbirgð, svartsýni, úrræðaleysi og
fátækt. Þetta kennir sagan okkur.
Skógar hafa gengið til þurrðar
og frjósöm lönd hafa á þann hátt
breytzt í eyðilendur. Á sólríkum
stöðum þornaði jarðvegurinn um
of, er skógurinn var horfinn. Veik-
gerðar jurtir þoldu ekki hitann og
skrælnuðu, en jarðvegur tók að
sópast í brott í illviðrum. Þannig
hafa eyðimerkur Asíu og Afríku
myndazt.
í Suður-Evrópu hefur sama sag-
an gerzt. í Grikklandi, Ítalíu og
á Spáni voru fjallahéruðin skógi-
vaxin og höfðu Grikkir svo miklar
mætur á eikinni, að hún var helg-
uð æðsta guði þeirra, Seifi, og köll-
uð heilagt tré. En nú eru þessi
héruð nakin, þar sem klappir og
sandauðnir skiptast á. í Frakklandi
biðu skógarnir mikið afhroð á tím-
um stjórnarbyltingarinnar miklu,
en það hafði í för með sér ægileg
landsspjöll; stórskriður féllu úr
fjallshlíðunum niður á láglendi, ár
flæddu yfir bakka sína og eyddu
miklum landssvæðum. Hið sama
hefur átt sér stað í mörgum lönd-
um Vestur-Evrópu. í Rússlandi lét
Pétur mikli banna allt skógar-
högg í grennd stórfljóta, því að
þau grynnkuðu og urðu ófær skip-
um, er skógana þraut.
Danmörk
Jótland var vaxið miklum skóg-
um á miðöldum, og þá var það
byggilegasti hluti Danmerkur.
Þegar skógunum var eytt, breyttist
Vestur-Jótland í ófrjóar lyngheið-
ar, og íbúarnir urðu fátækir hjarð-
menn. Það kostaði hundrað ára
baráttu framsýnustu manna Dana
að fá því framgengt, að skóg-
græðsla yrði hafin á Vestur-Jót-
landi, en þeir sýndu fram á, að
landið gæti þá fyrst veitt íbúim-
um mannsæmandi lífskjör. Þessi
barátta leiddi til þess, að danska
Heiðafélagið var stofnað árið 1866,
en það er nú orðið þekkt víða um
hinn siðmenntaða heim vegna ein-
stæðra þrekvirkja í ræktunarmál-
um. —
Vestur-Noregur
Þegar ísland byggðist, voru mikl-
ir skógar á vesturströnd Noregs.
Á dögum Hákonar sjötta var ófrið-
ur milli Svía og Norðmanna, sem
varð örlagaríkur fyrir Vestur-
Noreg. Hansakaupmenn notuðu
þá tækifærið til að hefna sín á
Norðmönnum, gerðu stórárásir á
vesturströndina, brenndu , heil
sveitaþorp til ösku og fóru eldi um
skógana. En í kjölfar þessa fylgdi
örbirgð og einokun um margar
aldir.
Þannig hefur sama harmsagan
gerzt í Vestur-Noregi og á íslandi.
Erlend yfirráð svo öldum skipti
ásamt eyðingu skóganna, er varð
til þess að gera þessi lönd nær
óbyggileg og auka ógæfu þjóð-
anna.
ísland
íslendingar stunduðu nær ein-
göngu landbúnað á þjóðveldisöld-
inni og eina öld betur, en þá verða
þáttaskil í atvinnusögu þjóðarinn-
ar. Um fólksfjölda í landinu er lítt
vitað á þessu tímabili, en saman-
burður á honum þá og á seinni
öldum gefur helzt fræðslu um vel-
megun landsmanna og búþol lands-
ins. Gizkað hefur verið á, að í
lok landnámsaldar hafi tala þjóð-
arinnar verið tuttugu til þrjátíu
þúsund manns; í lok elleftu aldar
er álitið, að íbúatalan hafi verið
komin upp í sjötíu til hundrað þús-
und manns, og er þá stuðzt við
bændatal Gissurar biskups ísleifs-
sonar. Það er óhugsandi ,að mann-
fjölgun hafi getað orðið svo ör,
nema flatarmál gróðurlendis hafi
verið stærra, gróðursæld meiri og
því hafi verið hægt að hafa fleira
búfé en síðar, þegar gæði landsins
tóku að þverra.
í Búalögum, en þau eru skráð
á fimmtándu öld, er mjólkurkú
ekki ætlað meira fóður en tólf
vættir heys eða sex hundruð kíló,