Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1959, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11
en fullorðnum uxa eru ætlaðar sex
vættir. Allir sjá, að þetta heymagn
hefur hvergi nægt utan mikillar
beitar.
Engum blöðum þarf um það að
fletta, að það voru skógarnir, sem
veittu þjóðinni efnahagslegt öryggi
og velmegun, á meðan þeirra naut.
Þeir veittu öðrum gróðri skjól,
sköpuðu skilyrði fyrir korn- og lín-
rækt, skýldu búfé í illviðrum,
veittu þjóðinni húsavið, eldsneyti
og kol til rauðablásturs og stóðu
gegn uppblæstri og öðrum lands-
spjöllum. En hvað olli falli skóg-
anna á íslandi? Almennt er álitið,
að aðalorsakirnar séu þrjár: of-
nytjun lands, eldgos og versnandi
veðrátta frá lokum þjóðveldis og
allt fram á ofanverða nítjándu öld.
En Ijóst ætti að vera hverjum
manni, að búsetan í landinu er hér
þyngst á metum og örlagaríkust.
Fyrstu kynslóðirnar, er byggðu
landið, hafa haldið, að skógarnir
þyldu allt að því takmarkalaust
álag; þær hjuggu þá og nytjuðu
hóflaust á allan hátt. En ill stjórn
og eymd bannaði aðrar bjargir, þá
er aldir liðu, og því áttu íslending-
ar ekki annarra kosta völ en gjör-
nýta skógana, á meðan þeir entust
til þess að bjargast frá hungur-
dauða.
Það er illa farið, hve heimildir
um skóga á íslandi eru óljósar og
af skornum skammti. Það er ekki
fyrr en Árni Magnússon og Páll
Vídalín semja bækur um jarðir á
íslandi í byrjun 18. aldar og lýsa
gæðum þeirra, búþoli og skógar-
leifum, að glögga hugmynd má fá
um skógana frá þeim tíma og til
vorra daga. En því miður brunnu
lýsingar þeirra Árna og Páls á jörð-
um í Múla- og Skaftafellsþingum í
brunanum mikla í Kaupmannahöfn
1728.
Hér á eftir birtast lýsingar á
skóglendi nokkurra bændabýla,
eins og þær eru í Jarðabókinni. í
í Hvalfirði; hér hefir áður veriS skógur.
byrjun greinarinnar hefur all-
margra þessara staða verið getið,
en með því að athuga heimildir um
skó<*ana á þjóðveldisöld og í upp-
hafi íslenzkrar endurreisnar má fá
nokkra vitneskju um, hve eyðing
þeirra hefur verið geigvænleg.
Gullbringu- og Kjósarsýsla
í þessum sýslUm getur Jarðabók-
in fárra skóglenda, og verða hér
tekin örfá dæmi.
Staður í Grindavík. — „Skóg til
kolgjörðar hefur staðurinn í al-
menningum.“
Innri-Njarðvík. — „Skóg til kol-
gjörðar brúkar jörðin frí í almenn-
ingum.“
Reykjavík. — „Selstaða er jörð-
inni eignuð, þar sem heitir Vikur-
sel undir Undirhlíðum, sumir kalla
það gamla Víkursel; þar hefur jörð-
in brúkað hrís til eldiviðar fyrir
selsins nauðsyn.“
Meðalfell. — „Skógarhögg í
Skorradal, þar sem heitir Meðal-
fellstunga."
Borgarfj arðarsýsla
Um skóglendi í Stóra-Botni seg-
(Ljósm. Gunnar Rúnar)
ir svo í Jarðabókinni: „Skóg á jörð-
in bæði mikinn og góðan til kol-
gjörðar, en raftviður tekur mjög
að þverra, hefur þó góður verið.
Hann mega ábúendur að frjálsu
brúka til kolgjörðar sér, og svo til
að kaupa viðu til húsabótar fyrir
kol, sem áður er sagt. Item að
bjarga nautum í heyskorti og til
eldingar. Sama skóg ljá lands-
drottnar margfaldlega ýmsum
mönnum til kolgjörðar mest og
líka nokkurs raftviðartaks, taka
landsdrottnar þann skógartoll all-
an, og vita ábúendur ekki, hve
inikinn.
Snæfellsnessýsla
Árni Magnússon segir svo frá um
skóga á Breiðabólstað á Skógar-
strönd:
„Jörðin á skóg góðan til raftvið-
ar, kola og eldiviðar. I þennan skóg
hafa sótt ýmsir, sem beneficiator
hefUr hann léð fyrir betaling eða
annan góðvilja.“
Dalasýsla
Frásögn Jarðabókar um skóga í