Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1959, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13
Hjalli. — „Skógarítak hefur jörð-
in átt í Nesjalandi í Grafningi í tak-
mörkuðu landsplássi og kallast
Hjallatorfa. Það er nú gjöreytt og
skógur enginn og því ekki brúkað
í margt ár“.
Skálholt. — „Skóg til kolgjörðar
eður eldingar á jörðin engan, en
frá stólnum eru brúkaðir staðar-
skógarnir (svo kallaðir). hverjir þó
liggja undir dómkirkjunnar jarðir
Haukadal, Efstadal, Úthlíð og aðr-
ar fleiri í nánd; eru þessir skógar
nú víðast mjög svo aleyddir. Item
eru og aðrir staðarskógar fram af
Eystri-Hrepp, kallaðir Almenning-
ur, sem Hreppa-, Skeiða- og Fióa-
menn tilsækja; þessa hefur og stað-
urinn stundum brúkað til kolgjörð-
ar og eru þeir nú í sama máta mjög
svo eyddir“.
Tungufell — „Skógur hefur hér
góður verið meir en nógur fyrir
jörðina og hefur seldur verið til
kolagjörðar og raftviðar og reikn-
aður einn með beztu skógum.
Skógaítök eiga í Tungufellslandi,
Hruna og Reykjadals kirkjur“.
Þingvellir. — „Skóg á staðurinn
bæði mikinn og góðan, en mjög svo
er skógurinn til skemmda höggv-
inn og eyddur. Þeir, sem skóginn
kaupa í staðarskógnum, eiga að
gefa fimm álnir fyrir hvern kola-
hest, og svo eins fyrir raftvið svo
mikinn sem lagður er á einn hest“.
III.
Áþján einokunar og vaxandi
konungsvalds á íslandi gerði þjóð-
inni æ erfiðara að byggja landið og
þrek hennar þvarr æ meir. Kon-
ungar Dana sáu þó, að tekjur af
landinu fóru æ minnkandi og eitt-
hvað varð að gera til þess að halda
lífinu í þjóðinni. Fyrsta sporið í
þessa átt var, þegar Friðrik kon-
ungur fjórði skipaði þá Árna
Magnússon og Pál Vídalín árið 1702
til að rannsaka hag lands og þjóð-
ar og gera tillögur til úrbóta; rann-
Uppblástur.
sóknir Bjarna Pálssonar og Eggerts
Ólafssonar voru og gerðar í því
augnamiði að rétta þjóðina úr
kútnum og Eggert samdi rit um
ferðir þeirra félaga, en þar er
einnig mikinn fróðleik að finna um
skógana á íslandi. Vegur Skúla
Magnússonar landfógeta var þá
mestur og eitt af viðreisnaráform-
um hans var að stofna til skóg-
ræktar í landinu. Magnús lögmað-
ur Gíslason fékk því til leiðar kom-
ið, að ábúendum konungsjarða var
bannað að höggva skóg nema til
viðhalds húsa og til eldiviðar á
eigin heimilum og Björn Halldórs-
son í Sauðlauksdal hóf tilraunir
með trjárækt. Starfsemi þeirra bar
illu heilli ekki árangur. af því að
alla reynslu skorti, en hún sýndi,
að með þjóðinni leyndist dugur og
bjartsýni, sem eldgos og erlend
áþján megnaði ekki að tortíma.
Um aldamótin 1800 tóku Danir
að efla skógrækt heima fyrir.
Nokkrir íslendingar kynntust þess-
um tilraunum, og hvöttu þeir landa
sína til að fara að ráði Dana í þessu
máli. Kunnastur þessara manna er
Jón Guðmundsson, sýslumaður
Vestur-Skaftfellinga. Engu ómerk-
ari er sá þáttur í lífi Jóns en andóf
hans gegn Jörundi hundadagakon-
ungi, þótt hann sé þjóðkunnur fyr-
ir það eitt.
Danska stjórnin sýndi og skóg-
ræktarmálum íslendinga lofsam-
legan áhuga um þetta leyti með því
að setja reglugerð um verndun
skóga í Suðuramtinu árið 1811.
„Bannað var að nota skóg til eld-
neytis, þar sem mótak var, og fyrir-
boðið að skerða ungviði“.
Árið 1822 tók stjórnin skógrækt-
armálin á dagskrá að nýju og bauð
stiftamtmanni að láta safna skýrsl-
um um eyðingu skóga á íslandi,
hvað gert hafði verið til þess að
græða nýja og hvernig takast megi
að verja skógana ágangi búfjár.
Nú verður drepið á atriði úr
skýrslu Þórðar Sveinbjarnarsonar,
en hann var þá sýslumaður Árnes-
inga. Hann telur helztu skóga-
skemmdir í Árnesþingi þessar:
„Kolagerð til eldneytis og denging-
ar ljáa, fjárbeit og blástur, ásamt
notkun til rafta á hús og tróð undir
torfþekjur með fleiru“. Sýslumað-
ur ber fram ákveðnar tillögur í
skýrslu sinni til úrbóta: „Skógar-
verðir verði skipaðir í hverri sýslu,
hreppstjórar hafi eftirlit með
skóganytjum, bannað verði að