Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1959, Blaðsíða 6

150
LESBÓK MORGITNBLAÐSINS
Rykfall utan úr geLmnum
nemur 14 milljónum tonna á ári
ÞETTA er útdráttur úr grein, sem dr. Isaac Asimov ritaði ný-
lega í tímaritiö „The Magazine og Fantasy and Science Fictiorí'.
Ði. Asimov er lífefnafrœðingur. Hann er rússneskur að cett, en
nú bandarískur borgari og á heima í Boston.
GEIMURINN er fullur af smáögn-
um, eða að minnsta kosti það svið,
sem sólhverfi vort nær yfir. Þessar
agnir eru margar hverjar á stærð
við títuprjónshaus, en þær geisast
áfram með slíkum ofsahraða, að
þær geta vel orðið hættulegar
geimförum. Þar að auki eru svo
loftsteinar, smáir og stórir, sumir
um pund á þyngd, aðrir mörg tonn,
en um þá skal ekki rætt að þessu
sinni.
Jörðin dregur að sér aragrúa af
smáögnunum á hverjum einasta
degi. En um leið og þær koma inn
í gufuhvelið, brenna þær af þeim
núningshita sem verður af mót-
stÖðu loftsins.
í brezka vísindatímaritinu „Nat-
ure“, hefir Hans Petterson skýrt
frá rannsóknum sínum og mæling-
um á þessu geimryki. Hann kleif
um 3 km upp í fjallið Mauna Loa
á Hawai-eyum, síaði þar loftið og
einangraði geimrykið úr því. Á þess
-um stað, mitt úti í Kyrrahafi og
í þriggja km hæð yfir sjó, skyldi
mega ætla að ekki væri mikið um
ryk frá jörðinni sjálfri. Petterson
komst og að því, að í rykinu sem
hann safnaði, var mikið af „kóbalt“.
í jarðryki er mjög lítið af því efni,
en mikið af því í geimryki og loft-
steinum.
Úr 1000 teningsmetrum af lofti
náði hann 14,3 míkrógrömmum af
„kóbalt“. Nú er það vitað, að í
geimryki eru um 2,5% af „kóbalt“,
og þess vegna komst Petterson að
þeirri niðurstöðu, að í gufuhveli
jarðar mundu vera um 28.600.000
tonn af geimryki.
Þetta geimryk heldur ekki kyrru
fyrir. Það fellur stöðugt til jarðar,
en jafnmikið bætist svo alltaf við
utan úr geimnum. Ef 28.600.000
tonn af ryki eru í gufuhvelinu að
staðaldri, þá hlýtur jafnmikið að
bætast við utan úr geimnum eins
og hitt er sem fellur til jarðar. En
hve mikið af rykinu fellur þá til
jarðar?
Árið 1883 sprakk Krakato í loft
upp, og hinn ógurlegi rykmökkur
úr því gosi barst upp í háloftin
og allt umhverfis jörðina. En eftir
tvö ár mátti svo kalla að allt þetta
ryk væri fallið til jarðar aftur. Ef
geimrykið skyldi nú falla hlutfalls-
lega jafn ört til jarðar, þá er dæm-
ið auðreiknað segir Petterson. Helm
-ingurinn af því geimryki, sem er
í gufuhvelinu, fellur þá til jarðar
á hverju ári, eða 14.300.000 tonn,
og jafnmikið bætist þá við af ryki
utan úr geim'num.
Að þessari niðurstöðu kemst Pett
-erson, en nú koma mínar eigin
bollaleggingar, og þær snerta bæði
iðnað hér á jörð og lendingarskil-
yrði á tunglinu.
I FLJÓTU BRAGÐI virðast 14.300,-
000 tonn af geimryki ekki vera
neitt smásmíði. En það verður ekki
svo mikið úr þessu þegar það dreif-
ist yfir alla jörðina. Yfirborð jarð-
ar er um 197 miljón fermílur ensk-
ar, og þá er rykfallið ekki nema
145 pund á hverja fermílu, og það
er ekkert, samanborið við það sót,
sem kemur af kolum og olíu sem
brennt er árlega.
En hins ber að gæta, að þetta
geimryk er jafnt og stöðugt og á
sér langa sögu. Jörðin er talin um
5000 miljóna ára gömul, og ef ryk-
fallið hefir verið jafnt allan þann
tíma, þá ætti það nú að vera 54
feta þykkt, jafnfallið.
Mikið af því hefir lent 1 sjónum,
en það sem fallið hefir á fasta jörð,
hefir ekki haldið kyrru fyrir. Vind-
ar hafa borið það til og frá. Vatn
hefir skolað því út í sjó. Sums
staðar færir gróður það í kaf.
Geimrykið hverfur aldrei með
öllu, og það hefir hina mestu þýð-
ingu fyrir oss. Borið saman við
þunga jarðar, nemur þessi viðbót
ekki nema 1/100.000 af efni hennar.
En í þessu ryki er ákaflega mikið
af járni, og það hefir alveg sérstaka
þýðingu.
Jörðinni er venjulega skipt í
tvennt, kjarna og jarðskorpu. í
kjarnanum er talið vera járn og
öll hin þyngstu efni, en í skorpunni
eru léttari efni. Þessi skipting jarð-
ar verður rakin til þess er hún var
enn glóandi og öll efni fljótandi.
Þungu efnin drógust þá inn að
miðju, en léttari efnin voru utan
á, og storknuðu síðan.
En hvernig stendur þá á því, að
svo mikið skuli finnast af járni í
yfirborði jarðar? Getur ekki skeð,
að þetta járn sé ekki úr hinu upp-
haflega efni jarðar, heldur hafi bor-
ist hingað með geimrykinu, eftir
að jörðin kólnaði? Með útreikning-
um hefi ég komist að þeirri niður-
stöðu, að allt það járn, sem finnst
niður að 2^ km dýpi í jarðskorp-
unni, geti verið komið hingað með
geimrykinu — og þá auðvitað allt
það járn, sem menn hafa unnið úr
jörð fram að þessu.