Lesbók Morgunblaðsins - 25.03.1959, Blaðsíða 21

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
166
T ímatalið
hefir verið á hvertandi hveli
NÖRFI eða Narfi hét jötunn, er
byggði norður í Jötunheimum.
Hann átti dóttur, er Nótt hét. Hún
var svört og dökk, svo sem hún
átti ætt til. Hún var gift þeim
manni, er Naglfari hét. Þeirra son-
ur hét Auður. Því næst var hún
gift þeim, er Ánarr hét. Jörð hét
þeirra dóttir. Síðast átti hana Dell-
ingur, og var hann ása ættar. Var
þeirra sonur Dagur. Var hann ljós
og fagur eftir faðerni sínu. Þá tók
Alföður Nótt og Dag son hennar,
og gaf þeim tvo hesta og tvær kerr-
ur og sendi þau upp á himin, að
þau skulu ríða á hverjum tveim
dægrum umhverfis jörðina. Ríður
Nótt fyrir þeim hesti, er kallaður
er Hrímfaxi, og að morgni hverj-
um döggvir hann jörðina af mél-
dropum sínum. Sá hestur, er Dag-
ur á, heitir Skinfaxi, og lýsir allt
loft og jörðina af faxi hans.
Þá gengu regin öll
á rökstóla,
ginnheilög goð,
og gættust um það;
nótt og niðum
nöfn of gáfu,
morgun hétu
og miðjan dag,
undorn og aftan,
árum að telja.
Þannig segir í hinni fornu nor-
rænu goðafræði um upphaf tíma-
tals. Þar bendir til þess, að skifting
dags og nætur var fyrsta tímatal
mannanna. En löngu áður en menn
fundu upp að telja í árum, höfðu
þeir þó uppgötvað missiraskifti.
Menn heldu þá að jörðin væri mið-
depill alheims og stæði kyr, en
himinhnöttunum væri sveiflað í
kringum hana. En af gangi himin-
hnattanna merktu þeir svo mis-
munandi árstíðir. Sú þekking var
mjög rnikils varðandi, til þess að
geta ákveðið sáningartíma. Og
þannig hófst tímatal fyrst.
Tunglárið
Elzta tímatal manna er miðað við
göngu tunglsins. En til þess að vita
hve langur væri umferðartími
tunglsins, höfðu menn þá aðferð að
stinga kvisti niður í jörðina með
nýu tungli, og síðan einum kvisti
á dag þangað til nýtt' tungl kæmi
næst. Þá var ekki annað en telja
kvistina til þess að sjá hve langur
væri umferðartími tunglsins.
Nú er það vitað, að umferðar-
tími þess er 29 dagar, 12 klukku-
stundir 44 mínútur og 2,8 sekúnd-
ur. Þegar menn nú reiknuðu mán-
uð frá kveikingu til kveikingar, þá
varð hann annað hvort 29 eða 30
dagar. Þannig varð tunglárið 354
dagar, 11 eða 12 dögum styttra en
almanaksárið er nú.
Væri nú árið látið hefjast um
vorjafndægur (21. marz) vegna
sáningartímans, þá hefði næsta ár
átt að hefjast 354 dögum seinna,
eða 10. marz, en sjö árum seinna
hefði árið átt að byrja 2. janúar, en
þá er ekki heppilegur tími til sán-
ingar. Þenna galla fundu menn
fljótt, alveg eins og þegar fslend-
ingar komust að því „að súmri
miðaði aftur til vors“.
Fræðimenn þeirra tíma reyndu
að bæta úr þessu á ýmsan hátt.
Hebrear bættu aukamánuði inn í
árið, þegar þeim þótti við þurfa,
til þess að allt gæti haldist í skorð-
um, vegna sáningartímans. Grískir
og rómverskir embættismenn
bættu inn í árið einum mánuði
þegar þeim henta þótti sjálfs sín
vegna eða af stjórnmálalegum
ástæðum. Út af þessu var róm-
verska tímatalið komið í slíkt öng-
þveiti áður en Julius Cæsar kom
til valda, að janúar var hjá þeim
þá á sama tíma og október er nú.
Tímatal Múhameðsmanna skeytti
ekkert um þessar reglur, og þar
var engum aukamánuði skotið inn
í árið. Afleiðingin varð sú, að 32%
ár líða á milli þess að nýársdagur
sé á sínum rétta stað í almanakinu
hjá þeim.
Sólarárið
Þegar Julius Cæsar kom til valda
í Rómaríki, höfðu Rómverjar að
vísu reiknað með sólarári um 400
ára skeið. En tunglárið var þó í
miklum metum, því að sagt var að
Rómulus keisari hefði lögskipað
það um leið og hann stofnaði
Rómaborg. Árið hófst hjá þeim í
marz og var ekki nema tíu mán-
uðir, en svo hafði tveimur mánuð-
um — janúar og febrúar — verið
skotið inn í. Enn í dag eru róm-
versku mánaðanöfnin í gildi um
allan heim:
Martius, kenndur við orustuguð-
inn Marz.
Aprilis, kenndur við það, að þá
vaknar jörðin af vetrardvala.
Maius, kenndur við frjóvsemis-
gyðjuna Maia.
Junius, kenndur við æðstu gyðj-
una Juno.
Quintilis — fimmti mánuður.
Sextilis — sjötti mánuður.
September — sjöundi mánuður.
October — áttundi mánuður.
November — níundi mánuður,
December — tíundi mánuður.
Januarius — kenndur við guðinn
Janus.