Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1959, Blaðsíða 14

262
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sklpl með Eiríki 982. Eiríkur kann-
aði Vestur-Grænland norður að
Snæfelli árið 983 tók hann land
í Brattahlíð, og þá er hafin gerð
fyrsta bændabæjarins á Grænlandi.
Eflaust sat Þjóðhildur kona Eiríks
og synir þeirra þar eftir, er hann
fór til íslands 985. En 986 létu 25
ísl. landnámsskip, mest frá Breiða-
firði og Borgarfirði, í haf til Græn-
lands, en haustið 986 fann Bjarni
Herjólfsson meginland Ameríku,
og svo rak hver stórviðburðurinn
annan. Að Eiríkur gaf landinu, sem
hann kannaði, fagurgrænt nafn og
lofaði það mjög, var fyrst og fremst
til að vega á móti þeim hrollvekj-
andi lýsingum af vetrarríkinu og
vetrarmyrkrinu, er komnar voru
áður úr Grænlandsóbyggðum.
Árið 1892 var hátíðleg haldin um
allan heim 500 ára minning fund-
ar Columbusar á Ameríku. Ekki
var íslendinga þá getið nje heldur
þeirra afreka. Nú eru 1000 ár
liðin, síðan Snæbjörn galti opnaði
hinn vestræna heim fyrir Norður-
álfumönnum. Og 986 höfðu íslend-
ingar bæði fundið meginland Ame-
ríku og hafið landnám í hinum
vestrænu löndum. Á grundvelli
landkannana einna í hinum vest-
ræna heimi og í heimsskauta-
löndunum og lærdómi að austan
byggðu íslendingar sjer sjálfir upp
sína eigin landfræðilegu heims-
mynd. Hún barst suður um Evrópu,
og varð undirrót þess, að farið var
að leita Asíu í vestur, því Ameríku
heldu menn þá vera Asíu.
Siglingasamband það, sem ís-
lendingar stofnuðu 986 milli Norð-
ur-Evrópu og Ameríku um Græn-
land helst svo sannað verði óslitið
fram til 1500, en líklega svolítið
fram á 16. öld. íslenzka Vínlands-
leiðin gleymdist heldur aldrei, og
hún var enda, svo sannað verði,
sigld af suðrænum þjóðum nokk-
uð langt fram á 16. öld.
En í stað þess að halda þessum
Sigurður J. Arness:
Á /e/ð / verið J857
GÍSLI Jónsson hét einn af þeim,
sem lentu í mannskaðaveðrinu
mikla á Mosfellsheiði veturinn
1857. Hann var þá fertugur að aldri,
og vinnumaður á Snorrastöðum í
Laugardal hjá Eyjólfi Þorleifssyni.
Gísli var fæddur á Þórarinsstöð-
um 1817. Jón faðir hans dó á bezta
aldri 1823. Var Gísli þá tekinn í
fóstur að Hamarsholti. Fóstra hans
var Margrét Jónsdóttir bónda og
bryta á Hömrum, Jónssonar bónda
á Hæli í Flókadal, Einarssonar.
Margrét var kona Guðmundar
kirkjusöngvara og bónda í Hamars-
holti, Einarssonar lögréttumanns í
Núpstúni í Hrunamannahreppi,
Ólafssonar.
Það varð skömmu eftir að Gísli
kom að Hamarsholti, að hann týnd-
ist og vantaði í fimm daga. Var þá
allri leit hætt. Eftir húslestur á
sunnudegi sást Gísli sitja á hlóð-
arsteini í eldhúsinu, og hafði á
höfði sér fagurrauða húfu. Hann
var ýtarlega spurður um burtveru
sína. Margrét komst helzt að þeirri
niðurstöðu, að huldufólk hefði
afrekum feðra vorra á loft og
gæta rjettar og sóma þjóðar vorr-
ar, rembist nú öll íslenzka þjóðin
við það, ,að grafa þetta allt í
gleymsku og dá, og afneita bæði
þessum þætti íslands í veraldar-
sögunni, afneita tilveru afkomenda
hinna fornu ísl. landnámsmanna,
sem enn eru við lýði í hinum vest-
rænu löndum, eða er nokkur sá
íslendingur, er vilji rétta þeim
hjálparhönd? —
Jón Dúason.
ginrit hann til sín, og þess sáust
líka merki, þar sem var rauða húf-
an. En ekki skyldi hann hafa hana
degi lengur — og mun Margrét
hafa vistað hana örugglega. Seinna
þótti ekki allt einleikið um Gísla,
og var það sett í samband við
hvarf hans.--------
Áður en lagt var á stað í verið
1857, sagði Gísli það fyrir, að hann
mundi ekki komast á sjó þá ver-
tíð. Hann bað að gera sér öll föt
vel víð, en það var venja þá, að
föt væri nærskorin. Þetta var lát-
ið eftir honum, en ekki var laust
við að fólk hendi gaman að þessu,
bæði konur og karlar. En Gísli
hafði hugboð um hvað við lá, og lét
sig hæðni fólksins engu skipta.
Svo var lagt á stað úr Laugar-
dalnum og voru þar 14 vermenn
saman, margir úr Biskupstungum.
Ýmsa hafði dreymt heldur þung-
lega fyrir ferðinni, en flestir sinntu
því ekki, og þótti ekki mark á því
takandi. Þessir 14 menn héldu svo
hópinn yfir í Þingvallasveit og
gistu 11 á prestsetrinu Þingvöllum,
en þrír fóru til gistingar í Vatns-
kot, og var Gísli Jónsson einn af
þeim.
Undir birtu um morguninn
dreymir Gísla að Margrét fóstra sín
sé þar komin. Hann mundi hvar
hann var og skildi elckert í þessu,
að hún skyldi vera á ferð úti í Þing-
vallasveit. Honum fannst hún vera
mjög áhyggjufull.
Hann spyr: „Hvernig stendur á
ferð þinni hér núna?“
Hún svarar: „Eg er einmitt kom-
in til að finna þig undir hervæð-
inguna“.