Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1959, Blaðsíða 2

354
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hjálpa flækingi eða betlara og
hann nýtur þess í ríkum mæli, en
hugur hans hvarflar ekki eitt and-
artak að þjóðfélaginu.
„Sult“ markaði upphaf nýs tíma-
bils í norskum bókmenntum. Hinn
lýríski tónn, hin snöggu og ó-
væntu blæbrigði og hinn laus-
beizlaði stíll ollu miklum umræð-
um í bókmenntaheiminum og
gerðu Hamsun í einu vetfangi einn
kunnasta höfund á Norðurlöndum.
Bókin er til á íslenzku í snilldar-
þýðingu Jóns Sigurðssonar fra
Kaldaðarnesi.
Næsta bók Hamsuns, „Mysteri-
er“ (1892), var ekki síðri þeirri
fyrri. Þar er dregin upp ógleyman-
leg mynd af sérkpnnilegum ein-
staklingi, Nagel, kenjum hans og
sérvizku, hinum öru skapbrigðum
hans og einkennilegu sambandi við
Minutten, ást hans á Dagny Kiel-
land og hinum furðulegu áhrifum
sem gráhærð piparmey, Martha
Gude, hefur á hann. Bókin er um
margt svipuð „Sult“, en frásögnin
er magnaðri og margræðari.
í j,Mysterier“ kemur fram hin
ríka andúð Hamsuns á ýmsum við-
urkenndum verðmætum og ein-
staklingum. Hann lætur Nagel ráð-
ast harkalega á menn eins og Ib-
sen, Victor Hugo og Leó Tolstoi,
en hins vegar er Björnson hafinn
til skýjanna. Á sama hátt ræðst
Nagel á viðurkennda stjórnmála-
menn samtíðarinnar, allt frá Glad-
stone til norskra pólítíkusa.
í næstu tveimur skáldsögum
Hamsuns fær ádeilan yfirhöndina.
„Redaktör Lynge“ og „Ny Jord“
komu báðar út árið 1893. í þeirri
fyrri ræðst Hamsun á blöðin og
stjórnmálamennina, en í þeirri
síðari á rithöfunda og listamenn.
Þessar sögur eru skrifaðar í raun-
sæjum stíl, þó stundum bregði fyr-
ir hinum glæsilegu lýrísku stíl-
brögðum fyrstu bókanna
í „Mysterier" réðist Hamsun a
eldri höfunda, en í „Ny Jord“ tek-
ur hann yngri mennina í karphúsið
og er ekki sérlega mildur í dóm-
um. Hann lætur söguhetjuna
Coldevin lýsa yngri rithöfundum
á þann hátt, að þeir séu andlausir,
skorti innblástur, eigi ekki þá áuð-
legð sem geri menn stóra í brot-
um.
•Hin lýríska æð í Hamsun kom
aftur fram í skáldsögunum „Pan“
(1894) og „Victoria“ (1898), sem
eru stórkostleg prósaljóð. Hann
sér konuna í mjög rómantísku ljósi
og lýsir henni aðeins í sambandi
hennar við karlmanninn. Edvarda
í „Pan“ er skoðuð með augum
Glahns, við sjáum hana aldrei sem
sjálfstæðan einstakling. Hamsun
er eitthvert undursamlegasta skáld
ástarinnar, sem fram hefur komið
í heimsbókmenntunum. Ástin sem
hann lýsir er af ýmsum toga: hin
skammvinna og brothætta ást eða
hin sterka, lífseiga ást sem endist
til dauðans, eins og í „Victoria“,
hin hamslausa ást, „æðið í blóð-
inu“, eins og 1 „Livets Spill“
(1896), „Dronning Tamara“ (1903)
og „Livet ivold“ (1910), eða hin
kyrrláta tónlist, eins og í skáld-
sögunum um förumanninn, stund-
um barnaleg og viðkvæm, stund-
um grimm. En alls staðar er af-
brýðin hið sterka afl sem veldur
snöggum geðskiptum og óvæntum
viðbrögðum, eins og t. d. þegar
Glahn kastar skónum af drauma-
dís sinni í sjóinn.
Náttúrulýsingar Hamsuns eru
einstaklega myndríkar og eftir-
minnilegar. Það er eins og sál
söguhetjunnar sameinist andar-
drætti náttúrunnar og umhverfið
gæðist næstum trúarlegri dul-
mögnun. Ekkert það hljóð er til,
sem eyra skáldsins nemi ekki, og
hann virðist hafa sjónskerpu smá-
sjárinnar þegar hann lýsir hinum
einstöku smáatriðum.
í flestum bókum Hamsuns er
söguhetjan einmana förumaður,
hold af holdi Hamsuns sjálfs. Hann
er veiðimaður 1 „Pan“, uppreisnar-
maður í „Munken Vendt“ (1902),
lítilmótlegur stúdent í „Rosa“ sím-
ritari með blóm í hnappagatinu f
hinni hugðnæmu litlu sögu
„Sværmere“ (1904). Förumaðurinn
kemur fram í gervi skáldsins sjálfs
í „Den siste Glæde“ (1912). Þar er
eldmóðurinn og hrifningarvíman
runnin af honum, hann er orðinn
íhugull og þunglyndur. Hann
kennir í brjósti um mannkynið,
en er of stoltur til að láta það uppi.
Förumaðurinn er næstum undan-
tekningarlaust á^tfanginn af
hreykinni og þóttafullri konu, sem
er þó trygglynd í hjarta sínu. Hann
hefur ímugust á borgarlífinu og
menningunni.
Ást Hamsuns á hinum heimilis-
lausa og ófélagslynda förumanni
leiddi til þess að hann fyrirleit
þjóðfélagið sem hann lifði í. Þjóð-
félagsbreytingarnar, sem áttu sér
stað í samtíð hans, fóru í taug-
arnar á honum, hann fyrirleit hina
nýríku, kapphlaupið um pening-
ana, hinn vaxandi ferðamanna-
straum, kvenréttindahreyfinguna,
niðursuðuvörur og verkalýðsfélög.
Þessi fyrirbæri í samtímanum og
mörg fleiri réðist hann á í ritgerð-
um sínum og ýmsum skáldverkum,
t. d. „Börn av Tiden“ (1913) og
„Segelfoss By“ (1915). Þessar sög-
ur eru þjóðfélagsádeilur þar sem
dregin er upp mynd af smábæja-
lífinu í Norður-Noregi: menning-
in er þar rótlaus, fólkið hefur glat-
að hinum gömlu dyggðum, en ekki
fengið neinar nýjar í staðinn.
Hinn jákvæði boðskapur, sem
Hamsun vildi flytja sjúkri samtíð,
fólst í meistaraverki hans, „Mark-
ens Gröde“ (1917), sem tryggði
honum Nóbelsverðlaunin og heims-
frægð. Hugmyndirnar í þessari
sögu eru runnar frá árunum kring-
um 1912, þegar Hamsun hætti