Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1959, Blaðsíða 8

496
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Ævar R. Kvaran:
Orustan í Texas 1836
sem breytti gangi veraldarsögunnar
MARZMÁNUÐUR 1952; Houston,
Texas. Við erum þrír leikhúsmenn
á ferð, hver úr sínu heimahorninu:
leiktjaldamálari frá Aþenu í
Grikklandi, leikstjóri barnaleik-
rita frá Montevideo í Uruguay og
ég frá íslandi. Hár og herðabreið-
ur, ljóshærður risi hefur tekið að
sér að sýna okkur borgina Houst-
on, stærstu borg Texasfylkis í
Bandaríkjunum. í góðu skapi og
fullir eftirvæntingar byrjum við
ökuferð okkar gegn um undraland
þessarar borgar.
um snotrum húsum og stórum
verksmiðjum, hafskipabryggjum og
söltunarstöðvum. Þetta er allt
byggt fyrir „síldarpeninga“ og
margir hafa lagt stein í þá bygg-
ingu. En þegar á allt er litið finnst
mér hlutur siglfirzkra kvenna þar
stærstur. í engum kaupstað lands-
ins hefir öll kvenþjóðin unnið jafn
ósleitilega eins og þar. Og þar
þekktist enginn stéttarmunur.
Jafnt háar sem lágar gengu að síld-
arvinnunni og unnu sér hvorki
svefns né hvíldar þegar mest var
að gera. Þar stóð prestsfrúin við
hlið lausakonunnar, 12 og 14áraung
-lingar við hlið gráhærðra kvenna.
Það var nokkurskonar þegnskylda
eða borgaraleg skylda að hver ein-
asta kona, sem rólfær var, skyldi
vinna í síld. Og þannig hefir þetta
verið á hverju ári í rúmlega hálfa
öld. Siglufjörður á áreiðanlega kon-
um sínum mikið að þakka. Þeirra
hlutur er stór. Á. Ó.
Fyrst ökum við gegn um Elysi-
angarðana -og framhjá höllunum
við River Oaks, þar sem hver
byggingin er annari fegurri og
stílhreinni, þessi dýrð er römmuð
hávöxnum trjám og spænskum
mosa, sem er einkennandi fyrir
gróður þessa héraðs. Það er ein-
hver undarleg dul yfir þessum
fögru höllum sem vekur forvitni
um fólkið, sem þar hefur búið
mann fram af manni. Er við ökum
framhjá hinu heimsfræga Sham-
rockhóteli, sem, a. m. k. til skamms
tíma, hefur verið talið fullkomn-
asta hótel í heimi, höldum við í
áttina til San Jacinteminnismerk-
isins í mjúkri birtu ljósaskiptanna
og framhjá hinum stórkostlegu og
ævintýralegu iðnaðarverum og
olíuvinnslustöðvum, þar sem
mannvirkin bera við ljósan, heið-
an himin og mynda eins konar
borg eða heim út af fyrir sig. Bið
ég nú fylgdarmann okkar að segja
okkur eitthvað markvert frá þess-
um slóðum. Hann tekur þá til máls
og segir okkur þessa merkilegu
sögu:
—0O0—
Þann 21. apríl ár hvert halda
Texasbúar hátíðlega minningu
orustunnar við San Jacinto, sem
átti sér stað sama dag fyrir ná-
lega 120 árum, þar sem nú er stór-
borgin Houston. Þótt sagnfræðing-
ar hafi talið orustu þessa í flokki
fimmtán afdrifaríkustu bardaga
veraldarsögunnar, er vafasamt
hvort fólk almennt, jafnvel Texas-
Sam Houston
búar sjálfir, geri sér fulla grein
fyrir alþjóðlegri þýðingu hand-
töku Santa Ana, yfirhershöfðingja
og forseta hins nýa lýðveldis
Mexícós. Satt er það að vísu, að
það lifnar í þjóðernisglæðum Tex-
arbúa þennan dag, en fátt er nú
munað hinna upphaflegu atburða,
aðeins sú þýðingarmikla afleiðing,
að Texasbúar tala nú ensku. Ég
man ekki betur en Bismark hafi
talið það eina mikilvægustu stað-
reynd sögunnar, að Bandaríkja-
menn tala ensku. Við getum því
ímyndað okkur að við stöndum á
þessum stað árið 1836 og segjum:
„Ekki einungis Bandaríkin tala
ensku, heldur er enska einnig mál
Texas og alls hins víðáttumikla
landsvæðis í vestri, sem samein-
aðist Bandaríkjunum vegna at-
burða, sem gerðust í Texas í ár!“
Já, öll saga vor hefði gjörbreytzt
og hin þýða spænska tunga væri
nú opinbert mál allt frá Louisiana
til Californíu og Oregon, ef það
hefði ekki gerzt um tvöleytið síð-
degis þann 22. apríl 1836, að sex
menn komu hinum hæstvirta for-
seta og hershöfðingja Antonio
Lopez de Santa Ana á óvart, er