Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1959, Blaðsíða 12
500
LESBÓK MORGTJNBLAÐSINS
Smásagan;
Prinsessan kemur „heim"
ÞEGAR byltingin hófst í Rússlandi,
var Zinaida Schakovskoy prinsessa
barn að aldri, en komst þá úr landi
ásamt foreldrum sínum. Þrjátíu og
sjö árum seinna kom hún aftur til
Rússlands, en þá var hún kona er-
lends sendiherra og naut þeirra sér-
réttinda, sem hann hafði. Fyrir
skömmu er hún komin þaðan aftur
og hefir skrifað bók um dvöl sína
í Rússlandi. Þetta er kafli úr þeirri
bók.
FYRIR 50 árum fæddist eg í Moskvu,
höfuðborginni í landi, sem virtist óum-
breytanlegt. En skömmu síðar hrundi
það í rústir, Hundruð þúsunda Rússa
hremmt hin miklu landsvæði, allt
frá Californíu og Oregon.
Ef atburðarásin hefði ekki orðið
sú, sem raun bar vitni, eftir hand-
töku Antonios de Lopez de Santa
Ana hershöfðingja, væru landa-
iraeri Bandaríkjanna nú fyrir
austan Sabiná, og Bandaríkin
þannig helmingi minni en þau eru
í dag, og þetta mikla ríki hefði þá
öðru og minna hlutverki að gegna
í málefnum heimsins á atómöld.
—0O0—
Við komum nú að stílhreina
steinminnismerkinu, sem rís upp í
573 feta hæð yfir sléttunni þar sem
þessir atburðir gerðust þann 21.
apríl 1836. Við félagarnir litum
þennan varða nú í ljósi sögunnar
sem tákn þessa viðburðaríka dags,
sem átti eftir að hafa svo örlaga-
ríkar afleiðingar fyrir sögu okk-
ar allra. Smátt og smátt tók að
skyggja, gullroðin skýin minntu
okkur á að þessi heiði sólskins-
dagur var brátt liðinn. Við héld-
um aftur til borgarinnar og undr-
uðumst flókna vegi örlaganna.
urðu landflótta og dreifðust um allan
heim, en miljónir urðu að venja sig
við að lifa í Ráðstjórnarríki. Og nú er
eg á leiðinni þangað.
í heilan sólarhring höfum vér ekið
eftir hinum tilbreytingalausu sléttum,
sem ná norðan úr Finnlandi og suður
í mitt Rússland. Vék ökum í hraðlest-
inni „Rauða stjarnan“, og framhjá oss
fljúga forugir vegir, ár og smáþorp.
Um kvöldið sá eg Neva í svip, þar
sem hún rann gegnum hina sofandi
Leningrad, er áður hét Pétursborg. Þar
var eg 1 skóla þegar byltingin hófst
1917.
Um morguninn komum við til
Moskvu, þar sem eg ólst upp, og þá
hnykkti mér við. Á járnbrautarstöð-
inni heyrði eg talað mál feðra minna,
sem eg hefi ekki gleymt. Um þúsund
ár hafði ætt mín verið meðal þeirra
helztu hjá þessari þjóð, en nú kom eg
þangað sem framandi gestur inn í
framandi land.
Hvaða áhyggjur hvíldu á þessum
múg, sem var umhverfis mig? Enginn
einasti maður sást brosa. Eg þekkti
ekki þjóð mína aftur.
Okkur var ekið í bíl inn í miðja
borgina, þar sem við áttum að dvelj-
ast. Hjá Arbat Metro stöðinni höfðu
nokkrir lörfum klæddir menn stað-
næmzt, þrátt fyrir regnið, og keyptu
sér næringu í söluturnum. Þöglar var-
ir opnuðust, bitið var í epli, innbyrtar
hnetur eða skirpt appelsínuhýði. Hér
var mitt nýa heimili. Vopnaðir menn
stóðu þar vörð, eins og á landamærum
tveggja fjandsamlegra ríkja, og ein-
angruðu okkur frá Sovétríkinu. Enginn
rússneskur borgari mátti heimsækja
okkur nema með sérstöku leyfi.
Þessir varðmenn höfuðsátu mig og
símuðu jafnharðan til leynilögreglunn-
ar um allt, sem eg hafðist að. Öll sím-
töl voru hleruð. Og sennilega voru
hlustunartæki falin í veggjunum og
milli gólfa.
Svo var það hún Tanya, þernan,
sem stjórnarvöldin höfðu útvegað okk-
ar, því að ekkert sendiráð mátti velja
sitt eigið þjónustufólk. Tanya var frá
Ukraníu, ung og þrekvaxin, hvasseyg
og mjúkmál. Hún var skrafhreyfin,
bæði að eðlisfari og vegna skyldu. Við
tortryggðum hvor aðra, svo ekki tókst
kunningsskapur með okkur.
Þegar hún tók upp farangur minn
átti hún í baráttu við sjálfa sig. Ann-
ars vegar var þjóðarstoltið, hins vegar
aðdáunin á hinum einföldu hlutum
sem eg hafði komið með frá hinum
háskalegu Vesturlöndum, nælonsokkar
og venjuleg snyrtitæki. Eg fann að
innra með henni börðust sá velvilji,
sem Rússum er í blóð borinn til út-
lendinga, og þær reglur, sem Sovét
hafði neytt upp á hana.
„Þér munuð bráðum fá að kynnast
því hvað allt gengur vel hér“, romsaði
hún upp úr sér. „Hinir illu tímar eru
liðnir. Við höfum átt erfitt, en nú er
því lokið. Fólki líður betur í Sovét-
ríkjunum heldur en annars staðar í
heiminum. Það segja blöðin. Og þér
ættuð að sjá búðirnar hjá okkur. Þær
eru fullar af hinum glæsilegustu vör-
um, sem við höfum aldrei séð fyr“.
En hún varð skjálfhent þegar hún
opnaði smávegis gjafaböggla, sem eg
færði henni frá hörmungalöndunum í
vestri: nælonsjal og háhæla skó úr
góðu leðri — óskadraum allra kevnna
í Sovét.
Einu sinni var eg að búa mig 1
veizlu.
„Nú fáið þér að kynnast yfirstéttinni
hjá okkur“, sagði Tanya.
„Eg helt að engin yfirstétt væri til
í þessu landi“, sagði eg.
Henni brá ónotalega.
„Auðvitað er mikill munur á starf-
andi fólki, eins og mér og mínum lík-
um, og konum æðstu mannanna, leik-
konunum og konum rithöfundanna",
sagði hún. „Eg hefi að sjálfsögðu ekki
kynnzt þeim — hvemig mætti það
ske? Þessar konur halda hópinn og
skeyta ekki um mig eða mína líka.
En yður mun bregða í brún þegar þér
sjáið hve skrautlega þær eru klæddar.
Mig sárlangar til að fara í Bolshoi eitt-
hvert kvöldið, aðeins til að sjá það.
En aðgöngumiðarnir vaxa ekki á trján-
um. Eitt sæti kostar að minnsta kosti
30—40 rúblur. Og eg á engin föt til
að vera í, og eg vil ekki vera ver
útlítandi en hinar.“
Eg komst fljótt að raun um að hér
var ekki stéttlaus þjóð, eins og á dög-
um Lenins. Nú er hér höfuðvígi yfir-
stéttanna. Stéttaskiptingin byrjar neð-
an frá, á lægstu starfsmönnum stjórn-