Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1959, Blaðsíða 14

598
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6000 hektarar gróins gæðalands
voru horfnir út í veður og vind á
skemmri tíma en hin forna ætt
Haukdæla sat landið.
Upphaf friðunar Haukadals.
Sigurður Greipsson varð bóndi
í Haukadal nokkru eftir lát föður
síns, en sá ættleggur hafði búið
á jörðinni um langt skeið. Sakir
samgönguerfiðleika og til þess að
eiga greiðan aðgang að jarðhita
flytur hann bæ sinn að hverasvæði
Geysis, þar sem hann setti á stofn
íþróttaskóla fyrir unglinga. Honum
var það mikið áhyggjuefni að sjá,
hversu sandurinn ægði jörðinni og
sandgárarnir lengdust ár frá ári.
Hann hafði ekki bolmagn til þess
að hefta svo geisilegar land-
skemmdir og hér voru á ferð. Þeg-
ar hann hafði leitað til sand-
græðslunnar og skógræktarinnar
um aðstoð en án árangurs lá ekki
annað fyrir honum en annað hvort
að láta skeika að sköpuðu og horfa
á landið eyðast eða að selja það
þeim, sem gæti og vildi friða og
græða landið.
Maður hét Kristian Kirk. Hann
var fæddur 1881 í Harboöre á vest-
urströnd Jótlands. Varð hann verk-
fræðingur að menntun, fór víða um
heim en settist svo að á Jótlandi,
stofnaði símafélag og mörg önn-
ur fyrirtæki er tímar liðu, og af
því varð hann vellauðugur. Hann
var kvæntur en barnlaus. Lét hann
fé af hendi rakna til margvíslegs
þó ekki færi hátt.
Öðru hvoru við áramótin 1937
til 1938 voru þeir Kirk og Einar
Munksgaard bóksali, sem margir
íslendingar kannast við að góðu
einu, staddir saman suður við Mið-
jarðarhaf. Þar mun það fyrst hafa
borið á góma, hvernig Kirk gæti
sýnt þakklæti sitt til íslands. Er
þeir Munksgaard og Hermann
Jónasson, sem þá var forsætisráð-
herra, höfðu borið saman bækur
Rauðgreni í Haukadalshlíð eftir 6 ára
vöxt. Ættað frá Ranafirði í Noregi.
sínar um þetta varð það að ráði
að gjöf Kirks færi til skógræktar
á íslandi. Jóni Sveinbjörnssyni
konungsritara var svo falið að
koma gjöfinni áleiðis.
Snemma í júlí 1938 bað Jón
Sveinbjörnsson mig að finna sig
niður á Hótel ísland, og þar skýrði
hann mér frá því að hann hefði
allmikla fjárhæð, sem honum hefði
verið falið að ráðstafa til skóg-
ræktar á íslandi. Hafði hann helzt
hug á að láta girða Þjórsárdal, en
þá var verið að ljúka girðingu um
dalinn. Bað hann mig þá að benda
sér á annan stað, og varð þá Hauka-
dalur efst í huga mér af því að
skógræktin hafði ekki getað kom-
ið til liðs við Sigurð Greipsson
þegar hann æskti þess. Af þeim
sökum,sem að framan greinir, lét
hann landið falt til Jóns kon-
ungsritara. Jón Sveinbjörnsson
keypti þá um leið þann hluta
Tortulands af Kristbergi Jónssyni,
er yrði innan hins væntanlega frið-
aða lands, og fékk hann jafnframt
samþykki Jóns Jónssonar, ábúanda
Laugar, til þess að svonefnd Mið-
hlíð gæti verið innan girðingar.
Gengið var frá kaupunum um sum-
arið.
Friðunarstarfið hefst.
Jón Sveinbjörnsson fól mér nú
að láta girða landið strax og því
varð viðkomið, og var hafizt
handa síðari hluta sumars. Girð-
ingin komst upp þótt áliðið væri.
Var girt beint úr Tungufljótsbrú í
Markagil í Sandfelli, en þaðan er
sveigt upþ með gilinu uppfyrir
Skotmannavörður. Þaðan er hald-
ið í norður upp undir Kistu en síð-
an sveigt í austur þegar komið er
upp fyrir allar brúnir og girt á
flötu landi uns halla fer niður að
Tungufljóti. Þaðan er haldið í suð-
vestur samsíða fljótinu uns það
tekur á sig beygju að girðingunni.
Þar er girt í fljótið og það er næg
vörn á 2 km kafla niður að brú.
Ummál hins friðaða lands er um
16 km, en flatarmálið milli 13 og
14 hundruð hektarar. Af þessu
landi er um fimmti hluti örfoka
og ógróið land á hálendisbrúninni,
og þaðan teygðu sandgárarnir sig
niður í brekkurnar. Um fjórði
hluti var vaxinn kjarri og smá-
vöxnum kræklóttum birkiskógi.
Hitt var ýmist lyngbrekkur, loð-
víðisbreiður, valllendisbakkar og
mýrlendi. Víða leyndust birkiræt-
ur í jörð, og hefur skóglendið færst
drjúgum út við friðunina.
Þegar störfum var lokið haustið
1938 var enn óráðið hvað gert
skyldi í Haukadal áður en Kirk af-
henti gjöf sína. En um veturinn
ákvað hann að leggja fram meira
fé til þess að hefta moldfokið og
endurbyggja kirkjuna, sem var að
falli komin sakir elli, en hún var
orðin 96 ára. Að þessu var unnið
jöfnum höndum sumarið 1939.
Kirkjan var öll viðuð upp að
nýju og steyptur sökkull undir
hana. Til þess varð að lyfta henni
af grunni og grafa niður á fast
berg. Þegar undir kirkjuna var
komið sást vel hinn gamli grunn-
ur hennar frá því að hún brann
árið 1362. Var hann nokkru minni