Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1961, Síða 10

110
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
w
Alagablettir
(Eftir sögn Sigtryggs Jónatanssonar frá Ási)
og seiðin losnuðu í tugatali. Þá
höfðu foreldrarnir ekki undan að
súpa og spýta þótt þeir gæfi sig
alla við. Að lokum gáfust þeir
upp því að þetta var óvinnandi
verk; þá settust seiðin að þeim,
bitu sig þar föst og hengu á þeim.
Eg sá ekki betur en að þau væri
að kroppa í hreistrið eða sjúga.
Svo urðu þau bústnari og fjör-
ugri með hverjum deginum sem
leið. Eg gat þá ekki varist þeirri
hugsun, að þau myndi fá ein-
hverja næringu úr foreldrum sín-
um. Eg hafði tekið eftir því, rétt
fyrir hrygningartímann, að slím-
húðin utan á fiskunum hafði
þykknað mikið. Eitthvert efni
hafði safnast þar fyrir og nú þótti
mér líklegt að seiðin lifðu á þessu
efni. En hvaða efni var það?
Fiskarnir „mjólka“
Dr. William H. Hildemann, sem
áður var við læknadeild Kali-
forníuháskóla, hefir nú rannsakað
þetta. Hann svæfði fullorðna
Kringlufiska og tók sýnishorn af
hreistri og slími af þeim og rann-
sakaði í tilraunastofu sinni. Ekk-
ert athyglisvert var að finna í
hreystri og slími þeirra fiska, sem
hrognlausir voru. En hjá gotfisk-
um fann hann einkennilegan hvít-
leitan safa, er komið hafði út úr
roðinu. Hér var þá fundin ráðn-
ing gátunnar. Seiðin fá af foreldr-
um sínum þá næringu, er þau
þurfa til þess að geta lifað.
Þessi safi hefir ekki verið efna-
greindur, en dr. Hildemann telur
að hann muni samsettur af eggja-
hvítuefni, fitu og kolvetni. Senni-
lega kemur hann frá hormónum,
eins og mjólkin hjá spendýrum.
Líklega er þetta einsdæmi, að
fiskar leggi afkvæmi sín „á
brjóst“ og fyrst um sinn verður
því að telja Kringlufiskinn eitt af
undrum hinnar lifandi náttúru.
1. Kirkjugarðurinn í Ási
G Ö M U L munnmæli herma, að
álög hafi fylgt kirkjugarðinum í
Ási í Kelduhverfi, en ókunnugt er
um uppruna þeirra. Var sú trú
manna, að ef kirkjugarðurinn
væri sleginn, mundu koma lang-
varandi illviðri. Kirkjugarðurinn
var rétt við eystri bæinn í Ási.
Þótt Sigtryggur legði ekki mik-
inn trúnað á álögin, fór þó svo
um síðir, að á hann runnu tvær
grímur. Fyrstu árin sem hann var
með Gunnari bróður sínum í Ási
(rétt eftir aldamótin síðustu),
slógu þeir kirkjugarðinn alltaf
snemma, því að hann spratt vel.
En töðuna af honum ætluðu þeir
aldrei að geta hirt fyrir langvar-
andi illviðrum. Fór þá nú að
gruna að eitthvað mundi hæft í
álagasögunnni. Breyttu þeir því
um og slógu garðinn ekki fyr en
túnið hafði verið hirt. Þá var svo
áliðið sláttar, að minna gerði til
þó úrkomur gerði.
2. Peningaþúfa
Suðvestur af gamla hesthúsinu
í Ási, sem nú er horfið fyrir
löngu, var áberandi stór þúfa. Var
hún nefnd Peningaþúfa. Ekki var
Sigtryggur frá því að öðru vísi
hefði tekið undir í þúfunni en
annars staðar, ef barið var á hana
eða stappað á henni. Munnmæli
hermdu að þarna hefði einhver
fornmaður grafið peninga sína.
Löngu fyrir minni Sigtryggs
bjuggu í Ási bræður tveir. Þeim
lék mikill hugur á að komast að
því hvort munnmæli þessi hefði
við rök að styðjast, og fóru því
að grafa í þúfuna. Gengu þeir
rösklega að verki, og voru komnir
talsvert niður er öðrum þeirra
varð litið upp. Sá hann þá að
bærinn stóð í björtu báli, hljóð-
aði upp yfir sig, henti rekunni og
tók á sprett heim. Hinn lét þá
heldur ekki á sér standa og hljóp
heim líka. En er þangað kom var
þar enginn eldur. Kom þeim þá
saman um, að líklega væri bezt
að moka aftur ofan í holuna. Og
það gerðu þeir.
Eitt sinn meðan Sigtryggur átti
heima í Ási, greip yngstu börn
hans sterk löngun til þess að
grafa í þúfuna. Fóru þau svo
þangað og stúlka með þeim.
Byrjuðu þau svo að grafa. Ekki
voru þau komin langt inn í þúf-
una er þau rákust á bein. Heldu
þau að þetta myndi vera manna-
bein, en þorðu ekki að athuga
þau. Voru þau hrædd um að
þetta væri bein þess, er fjársjóð-
inn hafði falið í þúfunni, og væri
hann vís til að hefna sín á þeim.
Þau litu heim að bænum, en þar
var engan eld að sjá. Samt var nú
áhugi þeirra fyrir uppgreftrinum
rokinn út í veður og vind. Og
eftir litla stund voru þau búin að
slétta vandlega yfir 'holuna.
Theodór Gunnlaugsson.
(í Asi var lengi kirkja, helguð
Tómasi postula í kaþólskum sið.
Síðar varð hún annexkirkja frá
Garði, og seinast tekin af 2. októ-
ber 1816, vegna fólksfæðar).