Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1961, Qupperneq 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
115
ur, fyrstu nótuna, um leið og kólfur-
inn hittir bjölluna (höggnótan) og
hin er syngjandi tónn bjöllunnar
sjálfrar. Syngjandi nótan á að vera
„major sex“ undir höggnótunni.
Það er álitið að bjöllur hafi ekki
verið til í Evrópu fyrir tíma Krists.
í Kína hafa þær verið notaðar í meir
en fjögur þúsund ár. Bjöllur þessar
voru haglega handgerðar og líktust
jámrörum eða diskum. Þær voru
slegnar með handafli og gáfu frá sér
klingjandi hljóð. Þær voru notaðar til
að tilkynna meiri háttar fundi eða
gera vart við yfirvofandi hættur.
Bollalagaða bjallan var fyrst notuð
á fjórðu öld til að safna kristnu fólki
saman til bæna. Hún hefir alltaf síðan
staðið í mjög nánu sambandi við
guðsþjónustur. Vinsældir hennar fóru
sívaxandi og boðberastarfi hennar
jókst stöðugt fylgi ekki eingöngu til
að kalla fólk saman til bæna, heldur
og til að boða menn í herþjónustu
eða gera vart við yfirvofandi hættur,
og svo má lengi telja.
Margir blóðugir atburðir sögunnar
hafa verið hringdir inn og út með
bjöllunni. í Frakklandi var fyrst
byrjað að nota bjölluna um 550 og
tæpri einni öld síðar í Englandi. Elzta
bjalla í Englandi er bjallan í St.
Patricks Will í Belfast. Hún er sex
þumlungar á hæð og fimm í þvermál.
Hún á aldur sinn að rekja til 552.
Fyrr á öldum var aðalbjöllum
hverrar borgar og hvers þorps gætt
með ítrustu gætni og hafðar undir
mjög ströngu eftirliti. Stolt borgar-
anna fólst í hljómi bjallanna.
Sá sem réði yfir bjöllunum var
undantekningarlaust borgarstjórinn
eða valdamesti maður hverrar borgar.
Margir siðir eru bundnir við bjöll-
una. Flestir hafa dáið út, en öðrum
hefir verið haldið við. Hinn elzti og
þekktasti siður í Englandi nefnist
„courfew" eftir franska orðinu Couv-
re-few. Honum var komið á af Vil-
hjálipi sigursæla (William the conqu-
eror). Sá siður fólst í því, að á til-
teknum tíma á kvöldin var boð gef-
ið með tærum klukknahljómi, að nú
skyldi slökkva alla elda og ganga til
náða. í mörgum borgum hefir siður
þessi haldizt fram á 19. öld, sem
merki þess að loka skuli búðum um
kl. 8 eða 9 á kvöldin. Honum er enn
í dag haldið við á örfáum stöðum í
Englandi.

Sumar bjöllur fluttu ákveðinn boð-
skap. Til dæmis gaf sáningar-bjallan
til kynna, að nú ættu menn að koma
og hefja vinnu við að sá fræi. Upp-
skerubjallan kvaddi menn til upp-
skeru. Sölubjallan tilkynnti torgsölur.
Líkbjöllum, sem áður var hringt,
meðan menn voru að deyja, til að
hrekja burtu illa anda, er nú hringt,
eftir að menn eru dánir. Á þrettándu
öld komst sá siður á að búa til stærri
bjöllur og hengja þær í sérstaka
turna. Þá var járnvír hengdur neðan
í til að slá þær með. Það var einnig
alltítt, að sjálfum bjöllunum var
sveiflað til, svo að þær slægjust utan
í bjöllukólfinn.
Bjölluturninn tilheyrði oftast kirkju-
byggingunni, en stundum stóðu turn-
arnir sér. Flestir bjöllutumar á Ítalíu
eru þannig.
Þeir kallast þá „campaniles". Camp-
aniles er dregið úr ítölsku máli. Það
er notað um gamla bjölluturna, sem
tilheyra kirkjum á ítalíu, en standa
einir sér. Það er víst hægt að þakka
bjöllunni það, að 'svo margir og fagrir
tumar eru til.
Eg get nefnt sem dæmi, að Edward
Bok bjó til frægan bjölluturn, Hinn
syngjandi turn (The Singing Tower),
sem stendur við Mountain Lake í
Florida. Annað gott dæmi um bjöllu-
turn er skakki tuminn í Pisa. Bjöll-
urnar fóru hraðstækkandi eftir 1400.
Hin fyrsta mikilsverða stóra bjalla
var gerð í París á þeim tíma (um
1400) og vó sex og hálft tonn.
Frægar bjöllur
Stærsta bjalla, sem um getur, er
stóra bjallan í Moskvu, Tsar Kolokol.
Hún vegur 219 tonn. Henni hefir
aldrei verið hringt, því að ellefu
tonna hluti brotnaði úr henni, þegar
átti að hengja hana upp, eftir að hún
var nýkomin úr mótunum. Frægasta
bjalla í Ameríku er frelsisbjallan
(The Liberty Bell). Önnur heimsfræg
bjalla er Big Ben í Westminster
Abbey, klukkuturni enska þinghúss-
ins í London. Bjallan í dómkirkjunni
í Notre Dame í Montreal í Kanada
vegur fjórtán og hálft tonn. Stóra
bjallan í Köln-dómkirkjunni var
mótuð úr fallbyssum, sem teknar
voru af Frökkum 1870. Hún vegur
tuttugu og sjö og hálft tonn. í Burma
er indverskt hof með bjöllu, sem veg-
ur átján tonn.
Bjöllusamstæða
eru bjöllur, hengdar hlið við hlið,
og hefur hver bjalla vissan tón úr því
verki, sem spila skal. Litlar bjöllu-
samstæður eru slegnar með handafli
eða með því að toga í reipi, sem slær
kólfinum til. Flestum stórum bjöllum
og bjöllusamstæðum í stórborgum er
komið á hreyfingu með rafmagni. Sá,
sem veldur hreyfingu bjöllunnar, sit-
ur við lyklaborð, sem helzt líkist
organi, en hefir færri lykla. Um leið
og hann þrýstir á lykil, fær hann
rafmagnsmótor til að hreyfa hamar
bjöllunnar nægilega til að slá. Sjald-
an eru fleiri en 12 bjöllur í einni
samstæðu.
-w-
Þótt hljómi bjöllunnar, sem boðbera
hafi hnignað mikið á síðari árum er
hann samt á mörgum stöðum að
finna. Til dæmis í símahringingum,
dyrabjölluhringingum og margs konar
hringingum í vélum, til dæmis ritvél.
um o. fl. E. G.
Hressingarlyfin enn
SA, sem fann upp hressingarlyfið
„Miltown“ heitir Frank M. Berger og
er forstjóri Wallace Laboratorium í
Bandaríkjunum. En vegna þess að
notkun hressingarlyfja hefir farið
fram úr öllu hófi þar í landi, hefir
hann fundið sig knúðan til þess að
vara menn við þeim. Hann segir að
hressingarlyfin sé ekki neinar „gleði-
pillur", heldur geti þau komið að
haldi við að lækna sérstaka geðsjúk-
dóma. Ef menn sé eitthvað miður sín
og ætli að hressa sig upp með því að
taka inn hressingartöflur, eigi þeir á
hættu að þeim versni um allan helm-
ing. — ,
Leiðrétting
Vegna misskilnings varð sú villa 1
frásögn Halldórs Sigurðssonar í sein-
ustu Lesbók, að þeir bræður hans
hefði lagt á stað úr Landeyasandi í
feigðarför sína. Þeir fóru úr sandinum
undir Austur Eyafjöllum og úr þeirri
sveit var fólkið sem fórst með beim.
i