Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1962, Blaðsíða 1

VATIKA
Nt
fÚTÍMAMENN eiga erf-
itt með að hugsa sér þá tíma,
þegar hinar 100 ekrur, sem
heita nú Stato Della Citta del
Vaticano, voru ekki þaktar mik-
ilfenglegum og fögrum görðum
og byggingum. Þegar gestur
gengur um Vatikanið, finnst
honum það vera eins gamalt og
eilifðin eða undirstöður sjálfr-
ar Rómaborgar.
HlN mikilfenglega hvelfing St.
Péturskirkjunnar, sem rís 452 fet yfir
torgið, og hinar stórkostlegu súlur súlna
ganganna, sem eru eins og útréttir arm-
ar til að taka á móti gestum, voru ekiki
fullgerð fyrr en á 17. öld. Fæ-star bygg-
inganna á Vatikanhæð eru eldri en frá
15. öld.
Kirkjan var allt annað en vinsamleg
listamönnuim og arkitektum í upphafi.
Jafnvel eftir að kristnin hafði sigrað,
cfuðust margir af forystumönnum henn-
ar um, að leyfilegt væri að hafa mynd-
ir í safnaðarhúsunum. Framsýnir
kirkjuleiðtogar breyttu þessu þó fljótt,
og á 6. öld veitti Gregor mikli öllum
þeim, sem brjóta heilaðar myndir, al-
varlega áminningu.
Á miðöldum mótmæltu margir því,
að byggðar væru risastórar, skrautbúnar
og dýrar kirkjur í þjónustu trúar, sem
auðmjúkir handverksmenn höfðu grund-
vallað. Á 12. öld ávítaði heilagur Bem-
ard af Clairvaux Benediktína-regluna í
Cluny fyrir „hina miklu hæð kirkna
yðar, yfirlætislega lengd, þeirra, óþaría
breidd, hið dýra skraut og hinar furðu-
legu höggmyndir og málverk, sem draga
að sér augu hins trúaða og trufla eftir-
tekt hans“.
E,
1N aðrir voru ekki á sama méli
Og heilagur Bernard og því gátu lisfa-
menn eins og Giotto, Angelico, Miche-
langelo og Rafael þrifizt. Yfirleitt lét
kirkjan starf listamanna sinna afskipta
laust. Þeir fengu að mála og höggva
út myndir á þann hátt, sem þeim sjálf-
um líkaði bezt. Gamlar sögur segja, að
Pétur postulj hafi verið grafinn á þeim
stað, þar sem Péturskirkjan rís nú. Þótt
fornminjasannanir skorti getur vel ver
ið, að hann hafi verið tekinn af lífi á
Vatikanhæðinni, sem óvinur rómverska
ríkisins. Síðan 1939 hafa verið gerðar
mikilar fornleifarannsóknir undir St.
Péturskirkj unni og hafa leitt þar í ljós
ar myndhöggvarinn Filarete smíðaði fyr
ir dyr hennar. Hurðunum var lokið 1445
og voru síðar settar í nýju kirkjuna, ár
ið 1620, og ennþá má sjá þær við inn-
gang hennar.
A YRSTA páfasetrið á Vatikan-
hæðinni var reist af Symimachus um
500. Það var endurbyggt og stækkað oft
síðar. Á miðöldum bjuggu páfarnir ætíð
hinum megin Við fljótið og sjálft Vati-
kanið var einungis notað til hátíðahalda
og til að taka á móti sendimönnum kon-
unga. Eftir útlegðina í Avigon, þegar
Gregorius XI. flutti Páfastól til
Rómar aftur, var sú höll algjörlega óhæf
til íbúðar og þess vegna settust páfarn-
ir aftur að í Vatikaninu.
Nikulás V, sem varð páfi 1447, var
óánægður bæði með
gömlu Péturskirkjuna og
íbúðir páfanna. Hann
l|j|| lalÍK varð hinn fyrsti af hin-
M um svonofndu „bygginga-
“g|||“ Mk páfum“. Hann var mjög
lærður maður og einn
|||| JflBr starfsbróðir hans sagði
um hann: „Það sem hann
veit ekki, er utan við
mannlega þekkingu“. —
Nikulás fékk Leon Batt-
ista Alberti, frægan arki
tekt frá Flórenz, til að
gera uppdrátt að hinni
nýju kirkju, en uppdrártt
ur hans komst aldrei
lengra en á byrjunarstig-
ið, áður en Nitoulás dó.
Sá uppdráttur lí'ktist
mjög því forrni, sem kirkj
ain endanlega fékk. Niku
lás grundvallaði bókasafn
Vatikansins og safnaði
bókum allsstaðar að úr
heiminum, í dag eru í
safninu meira en bálf
milljón bindi og 60 þús.
handrit, þar á meðal eitt
dýrmætasta handrit
heimsins Cotex Vatican-
us, sem er annað af þeim
tveimur grísku handrit-
um biblíunnar frá 4. öld,
sem enn eru til.
skyldu sinni til valda. En hann var etnn
ig vel gefinn maður. Meðan hann var
kardínáli skrifaði hann talsvert um guð
fræði, og þegar hann var orðinn Alex-
ander VI páfi endurvakti hann háskóla
Rómaborgar.
Helztu menjar um hann í Vatikninu
er íbúð sú, sem nefnd er eftir ætt hans,
þar sem hinn blindi málari Pinturicchio
málaði mjög fallegar veggmyndir.
I
I ÚLÍUS II páfi haí 3i svo mikla
andstyggð á fyrirrennara sínum, að
hann neitaði að búa í þeirri íbúð, sem
Alexander VI og hirð hans höfðu saurg
að. Hann barðist mikið fyrir kirkju
sína, en hann var einnig einn af mestu
listunnendum, sem setið hafa á páfa-
stóli, og hann byrjaði raunverulega á
endurbyggingu Péturskirkjunnar. Húsa
meistarinn Bramante, sem unnið hafði
fyrir Alexander VI, varð einskonar bygg
ingamiálaráðherra hjá páfahirðinni, með
an Júlíus II var við völd. Júlíus vildi
láta hina nýju Péturskirkju verða glæsi
legri öllum öðrum kirkjum heimsins og
varð mjög ánægður með áætlun Bram-
antes með að byggja risháa hvelfingu,
sem hvíldi á grískum krossi, með fjór-
um minni hvelfingum á örmunum. 18.
apríl 1506 fór páfinn með kardínálum og
prelátum til byggingarinnar til að blessa
hornsteininn.
Júlíus krafðí alla’ biskupa Evrópu um
fé til byggingar hinnar nýju Péturs-
kirkju. Hann eyddi meira en 70 þúsund
gulldúkötum í hana. Enginn veit hvað
Júlíus eyddi miklu í Miohelangelo og
Rafael, þessa tvo frægu listamenn, sem
hann var svo gæfusamur að taka í sína
þjónuistu. En við vitum að hann var nízk
ur og óþolinmóður við listamennina. Þeg
ar Michelangelo var að mála lodtið í
Sixtinsku kapellunni með myndum úr
Gamla testamentinu, var páfinn eitt
sinn svo reiður, er hann deildi við Michel
angelo um hraða vinnunnar, að hann
sló listamanninn með staf sínum og hót
aði að láta henda honum af vinnupall-
inum.
Mi
var samt
sem opnaði
TAÐ
Sixtus IV,
bókasafnið til almennrar
notkunar. Hann var ekki
einn hinna betri páfa, en
hann var mikill unnandi
lista. Eftir honum er
nefnd Sixtinska kapellan,
sem telja má eitt mesta
safn listaverka í heim-
inum. Kapellan var þó
ekki jafnglæsileg við
dauða Sixtusar 1484 eins
og hún er nú, því ennþá
VEINIUS
FRÁ KIMIDOS
stort völundarhús af grafhvelfingum
hinna fyrstu kristnu manna og Róm-
verja. Pétur postuli gæti einnig vel ver-
io grafinn í þessum kirkjugarði, og vóst
er, að hann var dýrkaður á þessum stað
þegar áður en Konstantínus keisari
byrjaði að reisa hina stóru Basilíku
einhvern tíma milli 307 og 337 e. Kr.
Þegar svo kirkjan var fullgerð um 800
mun hún hafa verið stór og miikilfeng-
leg eftir þeirra tíma mælikvarða. En
gamla Péturskirkjan var gerð úr múr
steinum og timbri og náði yfir tæplega
hálft það svæði, sem kirkjan sem nú
stendur nær yfir. Einu minjarnar, sem
enn eru til um gömlu kirkjuna, eru senni
lega stóru brons-hurðirnar, sem 14. ald
vantaði hinar miklu fresco myndir
Michelangelos, sem þá var aðeins níu
ára.
Innocentius VII, sem kom á eftir Sixt
usi, var svo spilltur, að uppreisn var
gerð gegn honum í Florenz, þar sem
hinn frægi Dominikana-munkur SavOna
rola brenndi bækur og listaverk. Inno-
centius VII bætti litlu við páfahöllina og
sama má segja um eftirmann hans,
Rodrioo Borgia, og er erfitt að hugsa
sér þann síðarnefnda sem yfirmann
kaþólsku kirkjunnar, hirði allra krist-
inna m,anna. Þótt vafasamt sé að hann
hafi framið alla þa glæpi sem honum
eru eignaðir, er enginn vafi á þvi að
hann reyndi mikið til að koma fjöl-
ICHELANGELO varð að
horfa upp fyrir sig allan þann tíma sem
hann var að vinna að loftinu og oilli það
honum ekki litlum óþægindum. Vasari
segir, að hann hafi „skemmt sjón sína
svo mikið við vinnuna, að hann gat
hvorki lesið bréf né skoðað teikningar
í nokkura mánuði á eftir, nema að horfa
upp“.
Júlíus var afar ánægður yfir þvi að
sjá draum sinn rætast þarna, en þó var
hann ekki ánægður með hvað litadýrð
in hjá Michelangelo var lítil og vildi
láta hann hressa upp á málverkin með
skærum litum, einkum gulli. f þetta
skipti þrjózkaðist listamaðurinn við og
sagði, að spámennirnir hefðu að vísu
verið ríkir í anda, en ekki verið auðug
ir menn að veraldlegum gæðum.
Michelangelo átti meiri háttar
verk að baki, þegar hann byrjaði
að vinna fyrir Júlíus, en Rafael
var einungis ungur maður, sem
ekki hafði neina reynslu af að
vinna á stórum flötum, þegar Júlí
us réð hann til þess að skreyta
Stanza della Segnatura en Rafael
gerði þar ýms frægustu verk sín,
eins og Disputaskólinn í Aþenu
og Parnassus.
Michelangelo hefur alltaf mætt tals
verðri andstöðu sem málari. Þegar Dóms
dagur var afhjúpaður í Sixtinsku kap
ellunni 1551 urðu margir reiðir. Páll IV
hefði helzt viljað mála yfir alla vegg
myndina, en varð að láta sér nægja að
skipa Daniele da Volterra til að klæða
þær verurnar, sem naktastar voru. Fyr
ir þntta fékk Daniele viðurnefnið buxna
gerðarmaðurinn. Jafnvel enn þann dag
í dag má finna menn, sem ekki geta
þolað Dómsdae',
Framh. á bls. 11