Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1962, Blaðsíða 12

Birgitta Pettersson í Jómfrúlindin, sem talin cr ein bczta mynd Bergmans
Kvikmyndir
Framhald af bls. 5.
fyrir framúrskarandi leik meSleikara
hans. ber hinn aldni maður af öllum
öðrum í túlkun sinni á hinum aldraða
prófessoi Isak Borg, sem er á leið til
háskolans í Lundi, þar sem á að sæma
hann heiðursnafnbót. Á leiðinni vitjar
ihann æskustöðvanna og atburðir úr for-
tíðinni ber fyrir augu hans. Hann mætir
ungri stúlku, Söru, sem minnir hann
á æskuunnustu hans og ber sama nafn.
Þessar minningar, ásamt hræðilegum
draumi nóttina áður um eigin dauða.
rifrildi við tengdadóttur hans, kulda-
legir endurfundir hans o.g fjörgamallar
móður hans, opna augu hans fyrir eigin
sjálfselsku Og eigingirni. Með smámuna
semi og þrasgirni hefur hann bakað sér
hatur sonar síns og dóttur. í draumi
verður hann vitni að hórdómsbroti eig-
inkonu sinnar og heyrir hvernig áhuga
leysi hans og kæruleysisleg fyrirgefn-
ing hans knýr hana til ótrúmennsku
við hann. Hann eér að hann hefur ekki
lifað lífi sínu til góðs og reynir að
bæta fyrir glöp sín. Að loknum þess-
um merka degi í lífi hans gengur hann
til hvílu sáttur við sjálfan sig Og um-
hverfi sitt, vitandi að hann hefur hjálp-
að til að bjarga hjónabandi sonar síns
og íur.dið ró með sjálfum sér með því
að vinria ást og skilning ástvina sinna,
sem hann áður hafði aðeins krafizt
vhðingar af. Með ótrúlegum þýðleika
tvinnar Bergman saman dapurleik líð-
andi stundar og birtu og skugga for-
tíðar. drauma og martröð, svo að áhorf-
andinn fær litið í innblásinni og lotn-
ingaríullri sýn þroskaferil manns frá
vöggu til grafar. Þessi mynd hefur ekki
enn verið sýnd hér á landi.
Jómfrúlindin, er frægasta og lík-
legasta bezta mynd hans hingað til.
Mesta forvitni meðal lítt þroskaðra
sálna vekur list Bergmans þó líklega
ekki, heldur nauðgunaratriðið í mynd-
inni, sem er lýst á miskunnarlausan og
raunsannan hátt. Tilgangur Bergmans
er að sýna hve skelfilega maðurinn stjórn
ast af holdlegum ástríðum og hve hræði
lega ófullnægjandi þessar ástríður eru.
Þetta mun sænska kvikmyndaeftirlitið
hafa skilið og séð að Bergman var svo
opinskár í listrænum tilgangi einum,
og að skerða myndina með því að
klippa úr henni væri sama og að skerða
gildi hennar og boðskap Bergmans. Því
var hún látin óstytt. í sumum lönd-
um hefur hún þó verið eitthvað klippt.
Fyrir þá sem ætla sér að sjá klám mun
hún verða vonbrigði. Því aldrei hefur
kynferðisleg athöfn í kvikmynd verið
sýnd á jafn óerótískan og viðurstyggi-
legan hátt.
Mynd þessa gerði Bergman eftir
fornu kvæði frá 14. öld, um sakleysi,
nauðgun og hefndarmorð. Ungmey, hé-
gómagjörn heimasæta, ríður um skóg
á leið til kirkju ásamt þjónustustúlku
sinni. Tveir geitahirðar nauðga henni að
unguin bróður sínum ásjáandi, myrða
hana síð'an Og ræna. Um kveldið leita
þeir skjóls á býli föður bennar. Móðir
stúikunnar sér hiá þeim kyrtil dóttur
sinnir Og grunar hið versta. Um morg-
uninn kemur þjónustustúlkan heim og
staðfest'.r grun þeirra um örlög hennar.
Er faðir hennar heyrir ódæðið drepur
hann hirðana og síðan hinn unga bróður
þeirra. Þegar hann leitar líks hennar,
sprettur fram iind þar sem líkami
hennar hafði hvílt.
Á kvikmyndahátíðinni i Cannes í
fyrra. þar sem Jórnfrúlindin var sýnd,
ákváðu dómararnir að verðlauna hana
ekki, á þeirri forsendu að Bergman
hefði svo oft fengið verðlaun áður! Var
hún þó talin betri en La Dolce Vita,
sem fékk 1. verðlaun, mest vegna þess
að Fellini hafði engin verðlaun hlotið
nýlega. Vakti ákvörðun þessi hina
mestu furðu og óánægju og voru gerð
hróp að dómnefndinni.
^íýjustu myndir Bergmans eru
Auga djöfulsins (Djávulens öga, 1959)
og Eins og í spegli (Sásom í en spegel,
1961). Auga djöfulsins er gamanmynd
spunnin af máltækinu ,,Skírlíf kona er
vagl á auga djöfulsins", með Stig Jarrel,
Bibi Anderson og Jarl Kulle í aðal-
hlutverkunum. Eins og í spegli er harm
leikur innan fjölskyldu og temað er
sú sannfæring, sem hefur leitað æ fast-
ar á Bergman, að við verðum að
frelsast eða farast ella og það eina sem
getur frelsað okkur er ástin, kærleik-
urinn er við berum hver til annars. Við
sjáum hve ein mannssál á erfitt með
að komast í samband við aðra og hve
menmrnir eru í raun og veru ein-
angraðir hver frá öðrum, en samt háðir
hver öðrum. Karin, sem er ekki heil
á geðsmunum, kemur heim af geð-
veikrahæli. Það öryggi og sú ást, sem
hún barfnast svo mjög, finnur hún ekki
hjá eiginmanni sínum eða föður. Ein-
ungis i sambadi hennar við bróður sinn
á gelgjuskeiði finnur hún möguleika á
snertmgu við það sem hún þarfnast. En
sá möguleiki er í iausn sinni ekki leyfi-
legur
Myndin var frumsýnd í Stiokkhólmi í
október s.l. og hefur hlotið einróma lof
og Bergman talinn standa á hátindi
snilldar sinnar. Og í höndum hans hafi
leikendur náð frabærum árangri, bæði
Harriet Anderson sem Karin og Lars
Passgárd sem ungi bróðir hennar og
einnig hinir föstu Bergmans-leikarar
Max von Sydow og Gunnar Björnstrand.
Lanái okkar Erling Blöndal Bengtsson
leikur tónlistina í myndinni, kafla úr
svítu í B-moll fyru celló eftir Bach.
Páll Ólafsson.
Konur
Framhald af bls. 6.
komu fram, hafi verið verð fyllstu at-
hygli, samin af kunnáttu, andríki og
þeirri djörfung, sem er skilyrði allrar
umtalsverðrar nýsköpunar í listum.
Þótt mikið hafi skort á, að konur
gætu talizt jafnokar karla á þessum
vettvangi, hafa þó nokkrar konur hlot-
ið verðuga viðurkenningu fyrir tón-
smíðar sínar, Ein hin fyrsta þeirra er
Clara Schumann (1819—1896), kona
tónskáldsins Roberts Schumanns. Hún
var einn allra fremsti píanóleikari sinn-
ar tíðar, og tónverk hennar, einkum
píanólög, búa yfir ferskum, kvenlegum
þokka. Schumann notaði stef eftir konu
sína í sumum tónsmíðum sínum.
W orska konan Agathe Backer-
Gröndahl (1847—1907) er eina Norður-
landakonan, sem hefir getið sér varan-
legt orð fyrir tónverk sín. Hún var
einnig ágætur píanóleikari, hafði ver-
ið nemandi Biilows og Liszts og kom
oft fram á tónleikum með Edward
Grieg, bæði heima í Noregi og erlend-
is. Hún var fjórum árum yngri en
Grieg og fimm árum yngri en Rikard
Nordraak. Þessir feður þjóðlegrar,
norskrar tónlistar áttu í henni tryggan
bandamann. Tónsmíðar hennar, pianó-
lög og sönglög, bera ótvíræðan þjóð-
legan blæ, og sum sönglögin eru enn í
dag meðal þeirra norskra laga, sem
mest eru sungin.
Aðsópsmesta konan í hópi tón-
skálda til þessa dags er vafalítið Ethel
Smyth (1858—1944), enda hlýtur hún
að teljast meðal merkari brezkra höf-
unda á áratugunum kring um alda-
mótin. Hún dvaldist langdvölum á meg
inlandi álfunnar og samdi þar mörg
af verkum sínum, en meðal 'þeirra eru
tvær sinfóníur, nokkrar óperur, sem
hafa verið sýndar víða um lönd, kamm
ertónverk, kórlög og sönglög. Hún þótti
lengi vel ekki mikill spámaður í sínu
föðurlandi, og því hlaut hún fyrst að
afla sér viðurkenningar utanlands. En
svo fór, að einnig landar hennar mátu
hana að verðleikum, og þegar hún lézt,
hafði hún hlotið doktorsnafnbót í heið-
ursskyni frá mörgum háskólum og auk
þess (1922) heiðurstitilinn „Dame of
the British Empire“,
iNokkrar íslenzkar konur hafa sam
ið lög, en aðeins ein þeirra, Jórunn
Viðar, getur, sökum menntunar sinn-
ar og afkasta á þessu sviði, talizt í
hópi tónskálda. Og hún þarf engrar
afsökunar að biðja á veru sinni í þeim
hópi. Eins og sumir fyrirrennarar
hennar er hún einnig ágætur pianóleik-
ari. Hún mun hafa orðið fyrst is-
lenzkra tónskálda til að semja ballett-
músik, og hafa komið frá hennar hendl
tveir ballettar: „Eldurinn“ 1950 og
„Ólafur liljurós“ 1952. Auk þess liggja
eftir hana kórverk, píanólög, ágæt
sönglög og skemmtilegar útsetningar
íslenzkra þjóðlaga. Ef til vill bera sum
verk hennar því vitni, að þau eru sam-
in af konu, en það getur naumast tal-
izt galli, úr því að höfundurinn er
kona. Ef konur eiga eftir að auðga
tónbókmenntirnar til muna, — og ekk-
ert er líklegra en svo sé, — hlýtur
eitt veigamesta innlegg þeirra að verða
vænn skammtur af sönnum kvenlegum
þokka — og jafnvel dálítið af kven-
legum duttlungum!
E ina konu enn verður að nefna
í þessu spjalli. Þótt hún hafi sjálf lítt
starfað að tómsmíðum, hafa aðeins fáir
menn haft ríkari áhrif á þá tónskálda-
kynslóð, sem nú er miðaldra og vel
það, en í þeim flokki eru mörg þau
tónskáld, sem einna hæst ber um þess-
ar mundir. Þetta er franska tónlistar-
konan Nadia Boulanger (f. 1887). Hún
stundaði nám við Tónlistarháskólann í
París og hlaut minni Rómarverðlaunin,
sem veitt eru við þann skóla, 21 ára
gömul. Þótti það mikil viðurkenning,
Síðan hefir hún starfað sem kennari,
organleikari og hljómsveitarstjórl. Hún
hefir verið nefnd „the Grand Old Lady“
í tónlist 20. aldar, og enn í dag, 74 ára
gömul, gengur hún að áhugamálum sín-
um með oddi og egg. Nú fyrir fáum vik-
um stjórnaði hún tónleikum í London.
írésmíöavélar
Útvegum frá ARTEX, Ungverjalandi allskonar
trésmíðavélar, með stuttum afgreiðslufresti.
Meðal annars utvegum við:
Bandsagir
Þykktarhefla
Hjólsagir
Kombineraðar
vélar
Slípivélar
Borvélar
Afréttarar
Kynnið yður verð og fáið myndalista ásamt tækni-
legum upplýsingum hjá umboðsmönnum,
EVEREST TRADING COMPANY
Garðastradi 4 — Sími 100.90
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS