Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1962, Síða 4

u,
> m áratuga skeið hefur Holly-
wood verið kölluð Mekka kvikmynd-
anna. Réttara væri þó líldega að skil-
greina hana sem sambland af Mekka
og Sódómu og Gómorru. Frá henni
hafa komið verk frábærra hæfileika-
manna: Griffiths, Ohaplins, Stro-
heims, Welles og Kazans, en sömu-
leiðis hefur streymt frá henni sam-
suða ómerkilegra glæpa- og hryil-
ingsmynda, sem tröllríða kvikmynda
húsum okkar. Enginn stendur Holly-
wood-mönnum á sporði í framleiðslu
taeknilega vel gerðra skemmtimynda,
en þaðan koma ekki mestu snilid-
arverk kvikmyndanna — í því efni
hafa Evrópumenn oftast staðið fram-
ar. Þar eiga handverksfróðir miðl-
ungar meiri ítök heldur en skapandi
persónuleikar. Hvað yrði til dæmis
úr Ingmar Bergman í Hollywood?
— eða Jean Cocteau? Sú óbifanlega
trú þeirra sem þar ráða, að kvik-
myndin sé iðnaður en ebki listgrein,
á sök á þessu. Þessi stefna, að búa
til kvikmyndir eftir sömu lögmálum
og t.d. húsgögn eða bíla, þar sem
einu breytingarnar eru samkvæmt
forskriftum tízikunnar, hefur ekki
haft örvandi áhrif í átt til framþró-
unar og endumýjunar í þeirri list-
grein, sem kvikmyndin óneitanlega
er engu síður en list leiksviðsins, ef
ekki er einungis litið á hana sem
afslöppunarmeðal. Af þeim sökum
er þess tæplega að vænta, þegar
vart verður hreyfingar í Bandaríkj-
unum, sem stefnir að nýjum túikun-
araðferðum og nýsköpun í kvik-
myndinni, að sú vakning geri fyrst
vart við sig í Hollywood.
xl austurströnd Bandaríkjanna,
nánar tiltekið í New York eða eins
langt frá Hollywood og hægt er, er
hópur óháðra kvikmyndamanna, sem
hafa myndað með sér samtök er
nefnast The New American Cinema
Group og er hreyfing þessi oft nefnd
„ameríska nýja aldan“, þar sem hún
þykir minna á „nýju ölduna" í
Frakklandi. Stefna þeirra er að
Byltingarmenn
i
nokkru leyti sú sama og hinna
frönsku starfsbræðra þeirra. Bar-
áttan stendur aðallega við hin sterku
iðnfélög, sem setja strangar reglur
um fjölda starfcliðs við myndatök-
ur og hvaða verk hver starfsmaður
má vinna. Ólærðum starfsmanni
leyfist ekki einu sinni að setja raf-
tengil í samband og ef leikstjóri ger-
ist svo djrafur að færa sjálfur til
lampa, á hann reiði rafvirkjasamtak-
anna yfir höfði sér. Shirley Clarke,
höfundur myndarinnar The Connec-
tion, segir frá því sem dæmi, að er
hún ætlaði að kvikmynda tré úti í
skógi, varð hún að hafa sex menn
til að vinna verk, sem einn hefði
hæglega getað unnið, þar sem að-
eins þurfti að beina myndavélinni
að trénu og setja hana af stað. En
þetta var samt lágmarkskrafa iðnfé-
laganna, til þess að tryggja meðlim-
um þeirra næga atvinnu. Eitthvað
hefur hreyfingunni orðið ágengt og
iðnfélögin slakað nokkuð á kröfum
sínum gagnvart hinum smærri fram-
leiðendum.
kvikmyndir sem tjáningarform sitt.
Gerð myndarinnar Primary bendir
til þess, að sá langtþráði tími sé kom-
inn, að ekki bosti meira að gera
kvi'kmynd en gefa út ljóðabók eða
skáldsögu, og að kvikmyndasmiður
geti gert talmynd einn og ótruflað-
ur, líkt og skáld semur verk sitt eitt.
Hér er um að ræða tímamót í sögu
kvikmyndarinnar. Við trúum því að
kvikmyndin sé ódeilanleg persónuleg
tjáning. Við afneitum því öllum af-
skiptum framleiðenda, fjárfestingar-
og dreifingarmanna þar til verk okk-
ar eru tilbúin til sýningar. Við höf-
um fengið nóg af Lyginni Miklu bæði
í lífi og listum. Við viljum etoki ó-
sannar, póleraðar og áferðarsnotrar
kvikmyndir. Við kjósum frekar að
þær séu hrjúfar, óslípaðar, en lif-
andi; við viljum ekki rósrauðar
myndir — heldur myndir sem bera
lit blóðsins.“
H
í
málgagni þeirra Film. Culture
er stefna þeirra skýrð með stefnu-
yfirlýsingu eða Manifesfo. Þar segir
m.a.: „Helzti Þrándur í Götu kvik-
myndarinnar hefur verið hvað hún
er dýr í gerð og hvað hún krefst mik-
illar hópsamvinnu. Vegna þess hve
öll mannsins sköpun er persónuleg
og einstaklingsbundin hafa hinir
viðkvæmustu listamenn sniðgengið
. elztu myndir þessa hóps eru
Shadows (Skuggar) gerð af John
Cassavetes, The Connection (Sam-
bandið) gerð af Shirley Clarke og
Prinr.ary gerð af A1 Maysles og Ricky
Leacock. Kunnust þeirra allra mun
vera Skuggar, talin með beztu mynd-
um sem gerðar hafa verið um æsku
nútímans. Filmuð á börum, braut-
arstöðvum og bakstrætum New
York-borgar, segir myndin sögu
þriggja systkina, tveggja bræðra og
systur þeirra, sem reyna ,að festa
rætur í óblíðu og eirðarlausu lífi
stórborgarinnar. Öll eru þau af svert-
ingjaættum. Annar bróðirinn er
dökkur á hörund, en hin tvö hafa
ljósan litarhátt. Systirin Lelia (leik-
in af Lelia Goldin) kynnist og sef-
ur hjá hvítum piiti, Tony (Anthony
Ray). Hún hrífct mjög af honum
og þetta er hen-nar fyrsta kynlífs-
reynsla. Þegar hann uppgötvar að
hún er svertingjaættar og annar
bróðir hennar er svartur, snýr hann
baki við henni. Þegar hann kemur
aftur til hennar, hefur hún gert upp
við sig að hún tilheyri sínum dökka
kynstofni og afneitar honum. Svarti
bróðirinn, Hugh (Hugh Hurd), er
blues-söngvari í næturklúbb og
finnst niðurlægjandi að vinna með
strípadönsurum og dreymh um betra
líf. Ben (Ben Carruthers), hinn hvíti
suður fjölskyldunnar — verðandi
músikant en nátthrafn á öllum
skemmtistöðum — er beggja blend-
ingur í útjarðri tveggja aðskildra
heima hinna hvítu og svörtu. Þetta
eru aðalpersónurnar, en bað er ein að
auki: New York sjálf — eða rökik-
urfólk hennar, blanda af gáfnaljós-
um ,slæpingjum og tataralýð; nafn-
lausir ráparar stórborgarinnar milli
náttmála og dagrennmgar. Og frá
þeim streymir sterk kennd einmana-
leika, hrjúfe yfirborðs en sárrar
kviku og djúps öryggisleysis. í
myndinni lætur Cassavetes leíkend-
ur „impróvisera" leik sinn og sam-
töl. Etokert tökurit var gert að mynd-
inni, einungis „beinagrindin“ og
hana kilæddu leikendurnir holdi og
blóði innblásinnar túlkunar svo
tæplega er hægt að tala um „leis“
heldur lifun. Eins og Stanislavskí
uppgötvaði á sínum tíma, þá hefur
impróvisering örvandi áhrif á frjótt
ímyndunarafl listamannsins og fæð-
ir oft af sér sannari og betri túlkun.
(J,
> r efniviði, sem kostaði 40 000
dollara að kvikmynda (Ben-Húr
kostaði 15 000 000) og tók 6 stundir
að sýna, var 81 mínútu kvikmynda-
verk skapað, sem kom öllum á óvart
og þykir gefa vonir um endurlífgun
amerísku filmunnar. Myndin var
fyrst sýnd í Feneyjum 1960 og hlaut
þar verðlaun gagnrýnenda og hefur
hvarvetna hlotið mikið lof. Ef að
líkum lætur líða nokkur ár þar til
okkur verður gefinn kostur á að sjá
þessa mynd hér á landi ,ef það verð-
ur þá nokkurn tíma. Cassavetes hef-
ur nú verið kvaddur til Hollywood
og hefur gert myndina Too Late
Blues fyrir Paramount kvikmynda-
félagið. Eftir er að sjá hvort þeir fá
að njóta sín eins og £ fyrstu mynd
hans — Skuggum.
-3- he Connection (Sambandið),
sem er gerð eftir samnefndu leikriti
Jack Gelbers, er í rauninni kvik-
mynd um kvikmynd. Hún fjallar urn
tvo leikstjóra, sem eru að reyna að
gera heimildarmynd um hóp eitur-
lyfjaneytenda, sem allir bíða eftir
manni er þeir nefna Cowboy og á
að færa þeim skammt af heróini. f
leikriti Gelbers er sú Pirandelliska
tilhögun, að „höfundurinn“ er stadd-
ur úti í salnum meðal áhorfenda og
kvartar í sifellu yfir hvað leikend-
ur mistúlki og misbjóði verki sínu.
Clarke og Gelber unnu saman að
gerð handritsins að myndinni og
ákváðu, að í stað höfundar skyldu
þessir tveir leikstjórar koma. Að
öðru leyti fylgir atburðarásin leik-
ritinu, en myndin þykir standa því
framar að flestu leyti. f flestum
myndum er kvikmyndavélin hlaut-
Framh. á bls. 11
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS