Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1963, Blaðsíða 8

Mannskaðinn í Bolungarvík
Eftir Valdimar B. Valdimarsson frá Hnifsdal
Eg las fyrir stutfcu grein í Alþýðu-
blaðinu um mannskaðann í Bolungarvík
við ísafjarðardjúp 7. janúar 1905. Af því
ég mun nú orðinn einn til frásagnar
áhorfenda að því, þegar tveir bátanna
fórust, að svo miklu leyti sem hægt var
að greina það úr landi þegar þeir fórust,
skal hér reynt að segja satt og rétt frá
atburðum, eins og þeir komu mér fyrir
sjónir:
Ég reri þennan vetur frá Hnífsdal i
Skutulsfirði ásamt eftirtöldum mönnum:
Formaður var Valdimar Þorvarðsson, út-
vegsbóndi í Hnífsdal; Guðmundur Jens-
son frá Gildrunesi í Skutulsfirði; Sigurð-
ur Sigurðsson, (auknefndur meinlausi),
ættaður frá Eyrarsveit í Snæfellsnes-
sýslu; Bjarni Kristjánsson (auknefndur
fóstra), bróðursonur Amgríms skipstjóra
í Hjarðardal í Önundarfirði; Finnbogi
Bæringsson (auknefndur Galdra-Bogi),
ættaður úr Grunnavíkurhreppi. Svo var
ég sá sjötti, á borð með formanninum,
en fremur mundi það nú til að fylla töl-
una sex, því ég var þá sextán ára, (f.
11. september 1888).
mt eir Heimabæjarbræður (sem þá
voru ungir að árum), Halldór og Páll
Pálssynir í Hnífsdal, höfðu róið til fiskj-
ar, föstudaginn 6. janúar eða á Þrettánd-
anum, sem þá var kallað. Var þá dumb-
ungsveður, fremur ljótt útlit til sjó-
ferða, en réðst þó vel, þannig að þeim
tókst vel að athafna sig við aflabrögðin,
komu seint að um kvöldið, en öfluðu vel.
Fámennt var hjá þeim um kvöldið við
að bjarga skipum og afla undan sjó, og
varð það orsök þess, að sjór gekk á skip
þeirra og afla, þegar hvessa tók daginn
eftir (7. janúar).
Faðir minn fór ekki á sjó á Þrettánd-
anum, enda veikliða, en langt var sótt.
Var því hugsað sér til hreyfings snemma
á laugardaginn (7. janúar) þegar svona
mikill afli var kominn á land í vörinni
okkar. Veður var þó enn dumungslegt
eins og fyrri daginn. Man ég, að er við
komum út að Kálfadal undir Óshlíð,
lagði fjallakul ofan af hlíðinni, og var þá
sett upp segl, en kaldi þessi kom sitt úr
hvorri áttinni, og endaði sú sigling með
því að seglið sló af mér sjóhattinn og
vildi þá faðir minn óvægur fara í Ósvör
til að fá fyrir mig höfuðfat, sem varð að
sækja fram að Ósi.
L ánaði svo Ólafur Gissurarson,
fyrrum bóndi á Ósi, mér ágætt höfuðfat.
Sáðan var róið óslitið út í svo-
nefndar Áilautir og lagðar 20 lóðir mitt
út á Kvíarhælinn eða gömlu Kvína. En
það mið setti Þuríður sundafyllir forð-
um. Aldrei leizt föður mínum á veður-
útlitið, hafði því stutta uppyfirlegu. Lét
hann fyrst Guðmund Jensson draga stein
lóðina, en tók síðan sjálfur við lóðadrætt
inum og dró lóðirnar hvíldarlaust sem
eftir voru ódregnar. Þegar búið var að
draga lóðirnar, var sett upp segl. Var
þá austankaldi og var siglt sem tók, og
komum við upp undir Hvassaleitis-
trumbu á Stigahlíð. Hófst þá baráttan inn
með Stigahlíðinni. Brátt herti nú á aust
ankaldanum og stærði sjóana, og varð
því öðruhvoru að standa í austri vegna
ágjafa. Er við komum inn á Miðleitisbót,
braut Finnbogi ár sína, en varaárin stutt
og léleg. Var þá kominn því sem næst af-
spyrnu austan-landnyrðingur, en lítið
frost. Brátt sáum við tvo báta á eftir
okkur, undir Stigahlíðinni, sem seinna
reyndust á vera þeir Halldór Jónsson frá
Naustum og Magnús Eggertsson frá
Hnífsdal, sem báðir höfðu þá viðlegu á
Bolungarvíkurmölum um veturinn. Það
var ekki fyrr en eftir meira en þrjá
tíma að við komumst inn að Bolungar-
víkur-Ófæru.
T ildi þá faðir minn reyna að koma
upp horni af seglinu og sigla inn yfir
Bolungarvíkina, en til þess varð að kom-
ast lítið eitt lengra frá landi, því allt
af hrekur til baka meðan verið er að segl
búa. Loks tókst þetta, að koma upp segl-
hyrnu, og sleppa við Ófæruna, þó að tæpt
stæði. Þá tók ég eftir því, að upp kom
siglutré hjá Magnúsi Eggertssyni, en
hann varð hér um bil strax of grunnt
eða of nærri landi fram af Ófærunni
og varð því að láta menn sína setjast alla
undir árar aftur. Þetta mun einnig hafa
orðið orsök þess, hve Magnúsi seinkaði,
enda var bátur hans miklu þungaðri af
fiski en okkar og því ekki eins léttur
í meðförum. Nú var siglt inn frá Ófær
unni, og höfðum við stefnu austan við
Óshóla. En áður en við komum inn að
Óshólum, reis allmikill brotskafl rótt
framan við skipið og reið að nokkru
leyti yfir það, og held ég að ég verði
að segja það, þó mér sé mál skylt, að þá
var laglega hálsað á sjóa. Voru nú lagð
ar út árar, seglhyman felld og snúið að
landi í Ósvör, eftir að búið var nokkurn
veginn að ausa bátinn. Lending tókst
vel, en iágsjávað var, svo ekki flaut
Framhald á bls. 12
Dr. James Green:
vernig ferskvatnsdýr lifa a
eimskautsveturinn
Branchinecta paludosa, kvendýr, séð frá hlið. Þetta dýr syndir venjulega þannig,
að eggjapokinn snýr upp. L engd um það bil þumlungur.
ÞEGAR farið er frá tempr-
aðri breiddarstigum og í átt-
ina til pólanna, fækkar teg-
undum ferskvatnsdýra, eftir
því sem lengra dregur. Sum
þeirra hafa öðlazt þá lifnað-
arhætti, að þroskatími þeirra
takmarkast a'f hinu stutta
sumri; þau lifa af veturinn
sem egg, ónæm fyrir mesta
kulda.
Eitt vandamál þeirra dýra,
sem lifa í ferskvatni er
það, hvernig að skuli fara þegar
vatnið frýs. Þetta vandamál er
alveg sérstaklega erfitt fyrir norð-
an heimsskautsbaug, en það getur
einnig verið fullslæmt þótt sunnar
sé og mörg ferskvatnsdýr í Bret-
landi geta frosið inni, einkum í
hörðum vetrum.
Og vandamálið langt norður frá
getur endurtekið sig í mikilli hæð, og
meira að segja getur dýrunum verið
ennþá erfiðara að lifa í háum fjalla-
vötnum, en á mjög norðlægum slóðum.
Hitastigið í heimsskautslöndunum get-
ur hækkað talsvert yfir sumarið, þegar
sífellt sólskin er, en fjallavötn, miklu
suðlægari, njóta ekki góðs af miðnætur
sólinni og eru oft í skugga, frá fjöllun-
um í kring, niokkum hluta dagsins.
Þannig verða fjallavötn, jafnvel í
sjálfu hitabeltinu, oft óheppilegri dval-
arstaðir fyrir dýralíf, en vötn lengst
norður frá, ekki vegna þess, að vetur-
inn sé harðari, heldur af því, að sum-
arhitinn er svo lágur og getur hindrað
ýmis vatnadýr í því að renna eðlilegt
æviskeið sitt til enda.
egar farið er frá tempruðum
breiddargráðum og í áttina til pólanna,
fækkar smám saman tegundum fersk-
vatnsdýra. Heilir flokkar, eins og frosk-
ar og skyld dýr, hverfa úr dýraríkinu,
aðrir minnka niður í tvær tegundir eða
eina. í Grænlandi eru til dæmis aöcins
tvær tegundir af kjötætnum vatnabjöll-
um, en meira en hundrað í Bretlandi. Á
Spitzbergen eru ekki nema fjórar teg-
undir af vatnsflóm, af ættinni Cladocera
móti næstum níutiu í Bretlandi. Aðeins
ein tegund snigla lifir norðan við heims-
skautsbaug í Noregi. Það eru greini-
lega alveg sérstakar og einstæðar teg-
undir, sem geta lifað í raunverulegu
kuldabeltisloftslagi, en dýraríki kulda-
betlisins má samt ekki skoða sem grisjað
og úrvalið dýrariiki tempruðu beltanna,
heldur hefur það sínar sérstöku tegund-
ir, sem iifa eingöngu í kuldabeltinu og
sýna sérstaklega aðlögun að umhverfi
sínu.
E itt merkilegt dæmi aðlögunar, er
sá hæfileiki vissra fisktegunda að geta
þolað að vera frosnir talsverðan tíma,
en taka svo upp lífsstarf sitt aftur, þeg-
ar þeir þiðna. Svartfiskurinn (Dallia
Pectoralis), sem er algengur í Síberíu
og Alaska, þolir að vera frosinn vikum
saman, og til er staðfest vitneskja um
frosinn fisk, sem hundur gleypti, en
þiðnaði í maga hundsins og var lifandi,
þegar huindurinn ældi honum aftur.
Ekiki er vitað, hvernig dýr hafa öðlazt
þennan eiginleika að geta haldið lífi
frosin, en sum þeirra geta meira að
segja þolað talsverða ísmyndun í vefj-
Framhald á bls. 12
Lepidurus arcticus séður ofan frá. Raunveruleg lengd, aff frátöldum löngu höl-
unum, er um það bil þumlungur.
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. tölublað 1963