Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1963, Blaðsíða 13

1750 ÁRA AFMÆLII
Framháld af bls. 1.
Iþessari stundu taldi hann hlutverk sitt
að vera friðþægingarfórn fyrir fjölskyldu
sína. Og nú sneri hann af braut léttúð-
arinnar inh á námsbrautina, sem hann
Ihafði að mestu sniðgengið að unaan-
förnu.
m.
Á árinu 1840 tók S.K. embættispróf í
guðfræði. Ekki sótti hann þó um em-
toætti, heldur kastaði sér með ákafa yf-
ir ritgerð um Sóikrates, sem hann ætlaði
svo að nola til þess að ná magisters-
gráðunni.
En fyrir þremur árum hafði S.K. orð-
ið ástfanginn af 14 ára gamaili stúlku,
Regínu Olsen. Nú var hún orðin 17 ára,
bæði fríð og fönguleg. Hugur S.K. hafði
öll árin staðið til tiennar, og nú steig
Ihann hið ábyrgðarmikla skref, fór á
tfund hennar, bar upp bónorð og fékk
jáyrði hennar. Þau opinberuðu því
trúlofun sína skömmu eftir að hann
hafði lokið embættisprófinu. En
ástarsæla þeirra stóð aðeins fáa daga.
Þá hófst harmsaga ástar þeirra með því,
að S.K. telur, að trúlofun þessi hafi
verið misráðin. Geti hún orðið þeim báð-
um til böls. Ægileg innri barátta hefst
með þessum komandi dögum. Alvarleg-
ar spurningar koma fram, líkt og út
úr ógnþrungnu myrkri. Átti hann ekki
að friðþægja — fórna sér fyrir fjöi-
Ekyidu sína og alla ættina? Átti ekki
einmitt Drobtins réttláta reiði að bitna
é honum sem yngsta afkomandanum?
Gæti hann nokkru sinni gert aðra
manneskju þátttakanda í hinum óttalega
leyndardómi, sem faðir hans hafði trú-
að honum fyrir? Þessar og þvílíkar
epurningar börðust í sál hans við djúpa
og innilega ást hans til heitmeyjarinn-
er. Loiks komst hann að þeirri niðurstöðu
eð hann yrði að fóma ástinni. Þeim
imyndi báðum verða fyrir beztu að slíta
trúlofuninni. Regínu vegna taldi hann
það heppilegra, að það yrði hún, sem
sliti böndin. Vegna þess fór hann nú að
koma þjösnalega fram við hana, en jafn-
framt gera sig sem afkáralegastan í ná-
vist henrar. En ást hennar var sterkari
en svo, að slíkt látæði megnaði að kné-
setja hana. Heitrof var óhugsandi frá
hendi hennar. Þegar þessu hafði farið
fram nærfellt heilt ár, var svo komið,
að S.K. tók ákvörðun um að rjúfa sjálf-
ur tryggðaböndin. Nú hafði margt það
komið fram í huga hans, sem hvatti
hann til heitrofsins. M.a. telur hann, að
Regína hefði ekki getað læknað hann
af þunglyndinu, eins og hann segir: „Æ,
hún megnaði ekki að rjúfa þöglan múr
þunglyndis míns“. Ennfremur taldi hann
sig hafa „flei.i í holdinu", sem aldrei
yrði þaðan burtu kippt. Ekki er með
vissu vitað, við hvað hann á með þessu.
Einn góðan veðurdag lét hann verða af
því að slíta trúlofuninni. Þar með særði
■hann þau bæði því andiega sári, sem
aldrei greri. Hún elskaði hann af hjarta.
Og hann elskaði líika stúlkuna sína, en
taldi sig — ekki hvað sízt hennar vegna
— verða að koma fram við hana sem
samvizkulaus tryggðrofi. En allt til
hinztu stundar hans verður þess vart, að
ihann elskaði hana.
IV.
egar hér var komið, höfðu tvö
rit birzt eftir S.K. — og talsvert af
blaðagreinum. En nú fór hvert ritið eft-
ir annað að koma frá hendi hans, sum
undir duinefnum. Fyrsta stórverkið kom
út 1843 og hét: „Enten — Eller“. Hann
hafði byrjað að skrifa þebta verk í Ber-
lín, en þangað hafði hann farið litlu eft-
ir slit trúlofunarinnar, á árinu 1841.
Þotta rit skrifaði hann undir dulnefninu
Victor Eremita. Þetta rit hafði geysilega
miki'l áhrif á æskulýð þess tíma. Þar var
rætt sikýirt og óhikað um þetta: „annað-
hvort — eða“ — en þannig, að ekki
var um beina prédikun frá hendi höf-
undarins að ræða, heldur varð lesand-
inin sjálfur að velja. í þessu riti, eins og
í mörgum öðrum ritum hans, voru dreg-
in fram þrjú sjónarmið eða lifsstefnur,
sem valið skyldi um: hið fagurfræðilega,
hið siðferðilega og hið trúarlega. Auk
þessa rits, sem nefnt var, má telja
þessi, sem ræða þetta þrennt: „Stadier
paa Livets Vej‘‘, „Frygt og Bæven“ og
„Gentagelser". í þessum ritum leggur
hann áherzlu á það, að knstindómur-
inn sætti sig ekki við það að vera nr. 2,
armaðhvort verði hann að vera nr. 1 eða
nr.^ 0.
Áður en langt um líður er þessi ungi
maður kominn í fremstu röð samtíma
rithöfunda, og virðist jafnvel hafa meira
að segja um lífið og tilveruna en flestir
aðrir. Meðal þeirra rita, sem nú koma, er
stórverkið: „Afsluttet Uvidenskabelig
Efterskrift til de Philosophiske Smuler;
Mimisk, Pathetisk, Dialektisk Sámmen-
skrift; Existentiel Indlæg af Johannes
Climacus". í þessu mikla riti sýnir hann
fram á það, að við heimspekilegar vanga-
veltur geti menn ekki orðið kristmr.
V.
A- árunum 1840-1846 hafði skop-
blaðið „CORSAREN" ráðizt með níst-
andi háði í ófyrirleitnum greinum und-
ir ýmsum dulnefnum á ýmsa helztu
borgara í Kaupmannahöfn. Ritstjórinn
var ungur maður, M.A. Goldschmidt að
nafni. Hann dáði S.K. sem einn hinn
snjallasta rithöfund samtíðarinnar og
þess vegna jós hann lofi á hann í blaði
sínu. S.K. fannst það skylda sín að
gera abhugasemd við þessa framkomu, o-g
var einnig hvattur til þess af ýmsum
vinum sínum. Ritaði hann nú grein í
stórblaðið „FÆDRELANDET“ og baðst
þess þar, að hann fengi skammir í „COR-
SAREN“, eins og aðrir góðborgarar. Og
það stóð sannarlega ekki á „COR-
SAREN“. Nú kom ekki svo eitt einasta
tölublað, að ekiki væri þar ráðizt á S.K.
Voru þær greinar mettaðar af háði og
jafnvel svívirðingum. En nú rann það
upp fyrir honum, að í stað þess að sýna
honum fyrir þakklæti sitt, snerist les-
endahópurinn á sveif með blaðinu og
gerði óspart gys að honum. Já, jafnvel
þeir, sem áður höfðu hvaitt hann til at-
hugasemdanna við skopblaðið, studdu
hann ekki né tóku svari hans. Og þctta
töldust kristnir menn í kristnu landi!
Og nú fer svo, að skopið verður skelfi-
legt kvalræði fyrir S.K., svo að nærri
lætur píslarvæitti,
Um þetta leyti (1846) kemst S.K. yf-
ir nokkrar ritsmíðar séra Adlers, prests
frá Borgundarhólmi. Þessi prestur hafði
verið djarfmæltur um vantrú samtið-
arinnar. Hafði hann orðið svo hvass-
yrtur, að honum hafði verið vikið frá
embætti á þeim forsendum, að hann væri-
geðveikur.
Mál séra Adlers varð S.K. alvarlegt
umhugsumrefni, sem gróf æ dýpra um
sig í sál hans. Hvað hafði raunverulega
gerzt? Svarið frá hendi S.K. var óhikað:
Hér hafði hinn trúaði orðið fórn hinna
vantrúuðu. í máli séra Adlers og í skop-
inu, sem hann sjálfur varð að þola, fann
S.K. að hinn nafnkristni var að of-
saekja hinn sanntrúaða. Nú taldi S.K. sig
betur skilja hina heilögu sjálfsfórn
Krists. Gegn slikri hræsni og ofsóknum,
sem samtíðin beitti, varð að snúast.
Hvert ritið á fætux öðru kemur nú írá
hendi S.K. um það efni, hver sé hinn
sanni kristindómur og hvað hræsni. I
því sambandi má nefna þessi rit: „Op-
byggelige Taler“, „Kærlighedens Gern-
inger“, „Sygdomme til Döden“, „Ind-
vielse í Kristendom“, og „Til Selvpröv-
else“. Vöm S.K. snerist bráðlega í æ
harðari sákn.
VI.
S.K. hefir sífellt vonað, að binn fengi
svar eða að minnsta kosti einhverjar
undirtektir við sóknarritum sínum. Eink-
um hefir hann búizt við svari eða harðri
gagnrýni frá valdamönnum kirkjunnar.
Fyrst og fremst taldi hann að Mynster
biskup, hinn snjalli prédikari, sem hann
hafði dáð allt frá æsku, myndi ekki
þegja við ritum hans. En jafnvel hann
sagði ekkert á opinberum vettvangi.
En svo, á árinu 1854, deyr Mynster
biskup. Hinn kunni prófessor Marten-
sen segir þá við útförina, að Mynster
biskup hafi verið sannleiksvitni, biekk-
ur í hinni heilögu festi, sem liggur gegn-
um aldirnar, allt frá dögum postulanna.
Þegar S.K. heyrir þetta, fer ólga um sál
nans. Hann sezt niður og skrifar skarpa
grein gegn þessari fullyrðingu, sem hann
telur hreinustu fjarstæðu. En það er
ekki fyrr en tæpu ári síðar að sú grein
kemur fyrir almenningssjónir í stór-
blaðinu „FÆDRELANDET“. í grein
þessari ræðst S.K. heiftarlega á kirkj-
una. Þessi árás hans á kirkjuna verður
til þess, að hann fær fjöldann gegn sér,
svo að hann af mörgum var jafnvel tal-
inn guðlastari. Slíkt var margfalt þyngri
dómur þá en nú á tímum. En nú er hafin
sókn, sem S.K. setlar sér að fylgja eftir
af öllum kröftum. Frá honum koma nú
flugrit og hvert blaðið af öðru undir
nafninu „Öjeblikket“. Þar segir á einum
stað m.a.: „Hinn opinberi kristindómur
er ekki kristindómur Nýja testament-
isins“ — og: „Kristindómur Nýja testa-
mentisins er alls ekki til“. Og nú slöngv-
ar S.K. stóryrðum á báða bóga um kirkj-
una, prestana og kristindóm almennings.
Slík heiftarárás kom mönnum að óvör-
um. Ekki verður á það gizkað, hvernig
henni hefði lyktað, ef hún hefði haldið
áfram. En svo vildi til, að S.K. var á
gangi úti á götu í Kaupmannahöfn, féll
hann þá skyndilega niður. Hann var
þegar í stað fluttur í sjúkrahús. þar sem
hann lézt 11. nóvember 1855, aðeins 41
árs að aldri.
Útför S.K. fór fram með mikilli við-
höfn og var bæði í töluðum orðum og
rituðum eftirmælum farið lofsamlegum
ummælum um hinn látna. Undirstrikaði
hann þannig, jafnvel liðinn, það sem
hann í ritum sinum hafði ráðizt sem harð
ast gegn: hræsnina. En engu síður .hafði
hann vakið gremju margra, sem síðar
reyndu að koma því inn hjá öðrum, að
S.K. hefði verið vantrúarmaður. En hver
sá, sem les rit hans, hlýtur að sannfær-
ast um hið gagnstæða. Sören Kierkegaard
var trúaður maður, sem vildi umfram
allit ganga á Guðs vegum, en vildi leiða
aðra með sér eftir þeim vegi:
Vér blessum minningu hans á 150 ára
afmæli hans.

:• ••• •’ :•.-.•••.''
■ • •■
W *
ií
■
v- W ' *

' \

Nýjatorg og ráðhúsið, sem reist var af C. F. Hansen árið 1839. Byggingin, sem
grilllr i milli ráðhússins og hornhússin s, var í eigu Kierkegaards.
16. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13