Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1963, Blaðsíða 13

Frostbitinn og me3 ör í andliti segir Ralph Flores frá mannraunum sinum þar
sem hann liggur í sjúkrahúsinu og jafnar sig.
Oddssonar, er fór með skip suður heið-
ar og út á Breiðafjörð árið 1263. Um
konu Sveinbjarnar er ekki vitað, en
Eiríkur sonur Sveinbjarnar var ungur
í förum, framaðist mjög í Noregi. Hákon
háleggur gerði hann að riddara 1316.
Hann hlaut hylli Noregskonungs full-
komna og var gerður að hirðstjóra
norðan og vestan á íslandi 1323 og
hélt sennilega til dauðadags. Hann sat
fyrst á Flugumýri en síðan lengi í
Vatnsfirði. Af því ætla menn að hann
hafi verið þar til arfs borinn, en eng-
ar heimildir eru þó fyrir því og vita
menn ógjörla um afkomendur Þor-
valdar Vatnsfirðings annað en það, að
Einar sonur hans og Þórdísar Snorra-
dóttur Sturlusonar bjó í Vatnsfirði.
Vel getur komið til greina, að Svein-
björn Súðvíkingur hafi átt dótlur Ein-
ars Þorvaldssonar en undarlegt þykir
mér það ef slíkra ættarsambanda væri
ekki að neinu getið í sambandi við
herra Eirík hirðstjóra Sveinbjarnar-
son. Það er einmitt Eiríkur, sem legg-
ur grundvöllinn að hinum mikla auði
þessarar Súðavíkurættar. Utanferðir og
hirðstjóravald var það arðvænlegasta,
sem þá þekktist til fjáröflunar hér á
landi. Ekki er þess getið, að herra Ei-
ríkur hafi búið i Súðavík, en að sjálf-
sögðu er hann þar uppalinn. Hann
gæti hafa látið reisa kirkjuna, sem
Björn sonarsonur hans var að gefa
gjafir 1405. Sonur Eiríks var Einar
bóndi í Vatnsfirði, sem barn átti með
Grundar-Helgu. Var það sonur og venju-
lega kallaður Björn Jórsalafari. Hann
var ekki til arfs borinn, en fór ungur
í siglingar sem Eirikur afi hans. Þetta
eru allt ekta sjómenn og Súðvíkingar;
farmannsblóðið segir til sín. Björn fer
til Grænlands og er þar tvö ár. Hann
siglir mörgum sinnum — sjórinn er
hans annað heimili. Dóttursonur hans,
Björn hirðstjóri á Skarði, var einnig
mikill farmaður. Þó Bjöm Einarsson
verði að kaupa föðurleifð sina og hlunn-
indi, er því höfuðbóli fyigdi, verður
hann vellríkur og tekur að safna jörð-
um í tugatali. Hann hefiir um sig hirð
og skáld og heldur uppi máldrykkjum.
Jafnvel Svartidauði fær ekki bugað
hann, og Sólveig Þorsteinsdóttir Þórð-
arsonar, kona hans, siglir ein til Nor-
egs á skipi þeirra, þegar Björn situr
heima og hvílist. Hann var í sátt við
kóng og klerk og lét kónginn hafa það
sem kóngsins var og guð það sem hans
var. Og áður -en hann leggur af stað
suður í heim til hinnar helgu Jerúsal-
emsborgar og var að visu ákveðinn að
skreppa til Spánar um leið, ja rétt svona
að líta inn hjá hinum heilaga Jakobi
í Kombostelia, man hann eftir lítilli
kirkju í Súðavík og gefur henni raft-
viðarhögg í nokkrar aldir. Mér finnst
sem ég sjái Björn þar sem hann gengur
til skips síns sem vaggar í kvöldgol-
unni á Hvalfirðinum og rykkir i akker-
isfestarnar ólmt að komast á hið breiða
haf og lyfta seglum sínum mót suðri
og sól. Kristín hét dóttir Bjarnar Jór-
salafara, kölluð Vatnsfjarðar-Kristín,
hún tók arf allan eftir föður sinn og
jók við allverulega en með öðrum hætti.
Hún átti tvo menn báða vellríka og
tengdist svo ríkustu ættum landsins.
Með síðari manni sínum Þorleifi Árna-
syni átti hún mörg börn og mannvæn-
leg. Af þeim urðu tveir hirðstjórar,
Björn á Skarði, sem Englendingar
drápu á Rifi 1467 og Einar. Barnabörn
hennar urðu mjög mörg og með þeim
hófust arfadeilur sem urðu örlagaríkar
settinni og færðu kirkjunni höfuðból
settarinnar, Vatnsfjörð. Harðastar urðu
deilur þessar milli Björns Guðnasonar
sýslumanns í Ögri og Björns Þorleifs-
sonar á Reykhólum og var helzt deilt
um arf eftir Sólveigu Björnsdóttur á
Skarði Þorleifssonar og skaut Björn
máli sínu til Stefáns biskups Jónssonar
og tók biskup fúslega að sér málstað
hans.
Arið 1515 hittust þeir í Súðavík
Björn í Ögri og Jörundur prestur
Steinmóðsson sem talinn er verið hafa
í erindum Stefáns biskups. Um þetta
segir Páll Eggert Ólafsson í riti sínu
„Menn og menntir“: „1515 um vorið
sendi Stefán biskup Jörund Steinmóðs-
son vestur að Ögri til þess að lesa yfir
Birni bannfæringarbréf, að sögn Jóns
Halldórssonar, en vel má vera að síra
Jörundur hafi verið sendur vestur að-
eins til þess að lesa upp yfir Birni dóm
sem nú þekkist ekki lengur og dæmd-
ur hafði verið af sex klerkum, Vigfúsi
lögmanni Erlendssyni og fimm lög-
réttumönnum. En hvernig sem þessu er
farið, þá er það víst, að Björn. brást
hið versta við og galt síra Jörundi
freklega lestrarlaunin. Þeir munu hafa
hitzt í Súðavík, prestur og Björn og
menn hans. Var þar hálfkirkja og
flýði prestur inn í hana. Með því að
Björn hafði í miklum heitingum við
hann og ógnaði honum með dauða.
Hafði Björn síra Jörund síðan út úr
kirkjunni undir prísund og áverka
manna sinna, er síra Jörundur hélzt
þar ekki við lengur. Lét Björn rífa og
slíta af honum klæðin með mörgum öðr-
um svívirðingum, en síðan 2 menn hýða
hann bundinn, og er þeir þreyttust, fékk
hann til hinn þriðja mann, Loft nokk-
urn Guðmundsson, tveggja manna maka
að afli, til þess að misþyrma presti.
Og er Loftur tók til, mælti síra JRr-
undur: — Lin eru höggin þín, Langi-
Loflur. Bauð þá Björn jafnskjótt Lofti
að hætta, enda var prestur þá kominn
að dauða en svo var hann harðger, að
hann mundi fyrr hafa þolað bana en
látið heyra á sér harmkvæli. Var prest-
ur síðan leystur, lagður í sæng og
græddur. Var Björn sjálfur yfir hon-
um í átta daga meðan lá hættulegast,
en leysti hann að síðustu vel af hendi."
U m haustið gekk tylftardómur
presta í máli Jörundar með samþykki
Stefáns biskups og voru allar eignir
Bjarnar fastar og lausar dæmdar und-
ir konung og kirkju. 1517 kom Stefán
biskup í Ögur, sem kunnugt er. Hét þá
Björn með öðru biskupi að bæta síra
Jörundi þann vansa og harðindi sem
hann hafði saklaus orðið fyrir af völd-
um hans í Súðavík.
Eftir siðaskiptin giftist Guðrún dótt-
ir Bjarnar í Ögri Hannesi Eggertssyni
hirðstjóra. Þeirra sonur var Eggert
Hannesson lögmaður. Dóttir Eggerts, sem
var talinn ríkasti maður á íslandi, var
Ragnheiður, er átti Magnús sýslumann
prúða af Svalbarðsætt. Þeirra sonur var
Ari sýslumaður í Ögri, er átti Kristínu
aóttur Guðbrandar biskups Þorláksson-
ar. Þessara höfðingja nutu ættmenn
Vatnsfjarðar-Kristínar lengi við, og
voru helztu eignir um Vesturland í
ættinni allt fram yfir 1700. Ólafur lög-
sagnari Jónsson á Eyri í Seyðisfirði
var einn þessara ættmenna. Varð hann
sjálfur ríkur maður, og synir hans og
dætur bjuggu á helztu jörðum fsaíjarð-
arsýslu. Magnús sonur hans bjó í Súða-
vík og var hreppstjóri þar, er hans
áður getið í þessari grein. Dóttir hans
Guðrún bjó lengi í Súðavík og dóttir
hennar, sem einnig hét Guðrún, bjó
einnig í Súðavík og síðan Eyrardal.
Hennar sonur var Guðmundur riki í
Eyrardal, og er margt þeirra skyld-
menna enn vestra.
Hafi Björn Jórsalafari ekki látið
byggja kirkjuna fornu í Súðavik, tel
ég engan efa á því, að einhver af ætt
Sigmundar Gunnarssonar hafi látið gera
kirkju þá sem Björn gaf gjafir áður
en hann lagði í hina frægu Jórsalaferð
sína 1405. En mínar getgátur eru eng-
inn vísdómur í þessu máli. Hið sanna
er okkur hulið, og verður að líkindum
svo áfram.
I í 40 stiga gaddi |
Framhald af bls. 9
við alla einkaflugmenn og Kanada-flug
herinn.
Næsta dag höfðum við fengið allt, sem
flogið gat. Eg tek ofan fyrir leitar-
mönnunum. Þeir voru stöðugt á lofti á
litlu vélunum sínum í fjóra daga sam-
fleytt.
— Jafnframt var hringt til mín suður
I San Bruno, sagði Theresa Flores, sem
komin var til Whitehorse að hitta mann
inn sinn, eins fljótt og hægt var. Eg
veit varla, hvað ég á að segja um það.
Minnstu börnin gátu ekki skilið, hvað
var að. Þau héldu áfram að spyrja,
hvar pabbi væri, eftir að þau höfðu
frétt, tveim dögum áður, að hann væri
á heimleið.
— Ef ekki hefði verið tveir þeir
stóru, Bobz og Ralph yngri — 16 og 13
ára gamlir — veit ég ekki, hvernig ég
hefði borið þetta af. Þeir voru alltaf
sannfærðir um, að pabbi kæmi aftur.
í sjö vikur, sem hann var horfinn, suð
aði þetta alltaf í höfðinu á mér, þegar
ég vaknaði, þegar ég var að búa til mat-
inn, eða gæta barnanna og þegar ég fór
í rúmið aftur, — þetta var eins og bil-
uð grammófónplata: Hvernig í dauðan-
um átti ég nokkurn tíma að fá annan
eins mann og Ralph, ef hann kemur ekki
aftur. Það er sama hvar ég leita. Það er
blátt áfram enginn til, sem jafnast við
hann.
Daginn, sem leitin hófst, byrjaði
dálkurinn í WHITEHORSE STAR: —
Allir leitarflugmennirnir — Pat Callison,
Lloyd Ryder, Jack MeCallum, Morris
Grant, Bob Campbell, Jack Chapman,
Lloyd Romof og Chuck Hamilton eru nú
á flugi til að reyna að lyfta hulunni, sem
snjódrífan hefur lagt yfir örlög hinna
tveggja farþega í eins-hreyfils Howard-
1942 vél, sem hvarf í gær á leið frá
Whitehorse til Fort St. John. Frostið var
42 stig í nótt ....
Hamilton, sem fann þau loks eftir 42
daga í auðninni, var einhver sá þraut-
seigasti í leitinni, og það er eins og
glettni örlaganna, að hann skyldi finna
þau þegar í stað:
— Daginn eftir að þau hröpuðu, var
ég beint uppi yfir staðnum þar sem þau
voru. Vélin var hulin af trjánum, og
þau voru svo miður sín eftir áfallið, að
þau gátu ekkert gert til að draga að sér
athygii mína.
Tveim dögum síðar lenti ég, á leit
minni, innan sex km frá þeim og át
morgunverð í Indíánakofa þar í nánd.
Eg hafði enga hugmynd um, að þau
væru svona nærri mér.
— Það var heldur engin ástæða til að
halda, að þau gætu verið á lífi, greip
Del Delziel fram í. Sem betur fer liggja
birnirnir í dvala á þessum tíma, en úlf-
arnir! Venjulega eru þeir huglausir, þeir
eru hræddir við menn, mest allt árið,
en nú eru þeir að verða grimmir. Þeir
hafa nýlega drepið hest, skammt þaðan
sem Flores og stúlkan voru. Þegar þeir
eru orðnir soltnir á ofanverðum vetri,
er ekki hægt að reiða sig á þá.
E n versti óvinurinn þeirra hefur
verið kuldinn. Eg hef verið veiðimaður
hérna norðurfrá í 35 ár, og þykir 25—40
stiga kuldi fullslæmur, jafnvel þó að ég
sé dúðaður í 4—5 lög af loðfeldum og
hlífðarkápum og öllu hugsanlegu. Án
kuldafatnaðar — skóa, auk heldur ann
ars! Það er alveg óskiljanlegt! Við höfð
um alls ekki búizt við að sjá þau lifandi
aftur. Jafnvel eskimóarnir hafa lengst
þolað matarlausir í þrjár vikur, og þeir
eru þarna öllu kunnugir eins og til dæm
is hvar hægt er að finna rætur o. þ. u. 1.
Enda þótt Helen Kleben væri búin að
vera fimm mánuði í Alaska hafði hún
aldrei komið út í auðnina, ein síns liðs.
Hún var nýbúin að Ijúka prófi írá
Brooklyn-háskólanum, og enda þótt hún
þekkti vel til New York, var hún jafn-
ófróð um iandshætti í Yukon.
Jafnvel þegar Flores villtist á leið-
inni til Watson Lake, hafði hún enga
hugmynd um, hversu ástandið var alvar
legt:
— Eg fór fyrst að verða hrædd, þegar
það var orðið um seinan, og við vorum
þegar komin inn í skóginn.
Áreksturinn við fallið gerði hana með-
vitundarlausa. Jafnvel hér í sjúkrahús-
inu í Whitehorse, tveim dögum eftir
björgunina, fölnaði hún, þegar hún
skýrði frá því er hún rankaði við sér.
— Eg hélt fyrst, að Ralph væri dauð-
ur. Hann leit hræðilega út. Það blæddi
úr öllu andlitinu á honum, og hann var
alveg hreyfingarlaus.
Sjálf gat ég næstum alls ekki hreyft
hönd né fót. Og alltaf lá hann graf-
kyrr.
Eg rykkti í hann, eins og ég væri óð,
og það eina, sem ég gat hugsað og ég
hef liklega æpt hástöfum, var:
Ó, GUÐ MINN GÓÐUR . . . LÁTTU
HANN LIFA . . .
Annar hluti þessarar frásagnar heitirí
„Baráttan við' auðnina", og birtist í Les-
bók næsta sunnudag.
17. tölublað 1963
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13