Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1964, Blaðsíða 9
David Leitch:
í FOTSPOR PÍLAGRÍMSINS
Arfurinn eftir Jóhannes páfa varð sigur eftirmanns hans
1-1 eitasta ósk Jóhannesar heit-
i— ins páfa hafði alla tíð ver-
fð pílafírímsför fyrir einingu kirkj-
unnar. Einhverntíma snemma á ár-
inu 1960 nefndi hann þessa hug-
mynd sína, svo sem meðal annarra
orða, við einn hæstu embættismanna
Vatíkansins, en sá taldi hugmyndina
ijarri öllu lagi, án þess að þurfa
að hugsa sig um. Þetta kom of
snemma. Það var sem sé fyrir bylt-
inguna í Vatíkaninu, og þá ríkti
enn gamli kúríu-andinn.
En Jóhannes páfi var klókur, jafn-
framt því að vera góður, og því hafði
hann síðasta orðið. Hann skildi eftir
orðsendingu í innsiglaða trékassanum,
sem páfarnir nota, samkvæmt gamalli
hefð til að geyma það, sem þeir ánafna
eftirmanni sínum. „Farðu pílagrímsför
til Jerúsalem og hittu austrænu patrí-
arkana'*. Þannig hljóðuðu skilaboðin,
sem Giovanni Battista Montini fann
bíða sín, eftir að hann hafði verið kos-
inn páfi í júnímánuði 1963, og það
næstum einróma, og hann var orðinn
Þáll VI. Og orðsendingin orkaði á hann
sem guðleg opinberun.
' Þannig hljóðar sagan, sem heyra má
1 Rómaborg. Hún hefur gengið manna
milli í Vatkaninu, þó ef til vill í ein-
hverri hátíðlegri mynd, óg mér var
hún sögð í Jerúsalem. Næstum allar
sögur, sem ganga manna milli um páf-
ana eru skáldsögur, þó að á vissan
hátt sé að marka þær, eins og þjóð-
sögur, sem spretta upp svo að segja
af sjálfum sér. Vissulega hefur orðið
bylting innan koparhurðanna á Péturs-
ikirkjunni, en hún gaus bara ekki upp
á einni morgunstund og af sjálfri sér.
Það að koma Páli páfa til Jerúsalem
kostaði Jóhannes páfa vandlegan og
Iklóklegan undirbúning — og einnig þá,
sem fylgdu honum að málum. Og marg-
ir í Vatíkaninu eru þeirrar skoðunar,
að þetta hafi breytt viðhorfi kirkjunnar
og kunni að breyta páfanum sjálfum.
I vissum skilningi hófst undirbún-
ingurinn undir þetta fyrir tæpum fjór-
um árum, þegar páfinn boðaði til
kirkjuþingsins. Þegar það þing hóf setu
sína árið 1962 virtust flestum áhorfend-
um og mörgum þátttakendum litlar
horfur á neinu byltingarkenndu frum-
kvæði af hálfu kirkjunnar. Höfðingjar
kirkjunnar höfðu ekki komið saman
allir síðan 1870, og það kostaði átta
vikna karp, sem stundum var harð-
skeytt, en oftast leiðinlegt, að venjast
• svona samveru, sem þeim var svo
ótöm. Margir þátttakendur eru á einu
máli um, að undir lokin hafi þetta ver-
ið farið að taka á sig einhverja óljósa
mynd, og einn áhorfandi lýsti þvi
þannig, að það hafi varið „eins og að
að sjá marga kaþólska menn saman,
sem voru svo vonlaust sundurþykkir
og fundu ekkert sameiginlegt með sér,
en komust að lokum að þeirri niður-
stöðu, að þeir höfðu talsvert margt
hver við annan að segja. Líklega hefur
það fært þá saman að borða svo margar
máltíðir við sama borð“.
Og, eins og hann sagði, þá tóku þeir
að koma auga á þarfir kirkjunnar t. d.
í Suðúr-Ameríku (þar sem þriðjungur
allra kaþólskra manna á heima) jafnt
og í Suður-Ítalíu, og í Astralíu jafnt
og í Vietnam. Og hvað kaþólskur mað-
ur frá Jefferson City í Bandaríkjunum
var að gera, við hliðina á öðrum frá
Þebu í Egyptalandi.
Eftir næstum heils árs umhugsunar-
tíma um það, sem þeir höfðu lært,
streymdu nú feðurnir aftur til Rómar,
til nýrrar þingsetu, og auðvitað til nýs
páfa. Amerískur áhorfandi lét svo um
mælt: „Ég var ekki viss um, hvort
þetta mundi verða til góðs eða ekki.
Montini kardínáli var augsýnilega stór-
gáfaður maður, og ágætis páfi, en þó
var maður ekki viss. Hann hafði orð
á sér fyrir að vera frjálslyndur, en eftir
að hafa unnið í fimmtán ár hjá Píusi
páfa XTI, virtist hann vera orðinn líkur
honum — einhvernveginn hlédrægur".
E innig héldu sumir, að hann hefði
ekkert skopskyn, og þetta var sérstak-
lega áberandi eftir hin'a gamansömu
skrafhreifni Jóhannesar páfa. En þrátt
fyrir óumflýjanlega hlédrægni og efa-
semdir gengu störf þingsins vel. Hinir
gömlu íhaldsmenn í kúríunni — sem
svara alveg til kaldranalegu stríðsmann-
anna í Pentagon — voru áberandi miklu
meira til viðtals en árinu áður, en per-
sóna Páls páfa virtist orðin æ fyrir-
ferðarmeiri. „Jóhannes páfi var alltaf
að tala sjálfur, en þessi maður hlustar
bara og man allt, sem hann er spurður
um“, var almennt orðatiltæki um nýja
páfann. „Hann situr þarna bara og seg-
ir: „Ég skil“, og menn, sem í fyrstunni
höfðu eitthvað efazt um áhuga hans á
þingmálunum, tóku nú að muna eftir
ýmsu öðru í sambandi við hann.“
Jesúíti einn, sem er sérfræðingur 1
austurlenzkum fræðum, mundi eftir
einu atviki, árið 1956, rétt eftir að hann
varð erkibiskup í Mílanó — hann var
þá enn ekki orðinn kardínáli þótt menn
hefðu tilhneigingu til að ávarpa hann
þannig. Þessi maður mundi eftir því,
að hann gerði fimm klerkum ensku
kirkjunnar hálfsmánaðar heimboð, til
þess að fræðast um kirkju þeirra. Þeir
léku fyrir hann hljómplötur með ensk-
um messum, og hann tók vandlega
eftir öllu en sagði ekkert. Árið 1956
var þetta djarflegt tiltæki, sem vel
hefði getað kostað hann páfadóminn.
Eftir því sem á þingið leið, vann
Montini bak við tjöldin, og notaði þau
tæki, sem Jóhannes hafði eftirlátið hon
um. Hið áhrifamesta þeirra hefur senni-
lega verið Kristna sameiningarráðið
undir forustu jesúítakardínálans August-
ins Bea, sem þó ekki lætur mikið yfir
sér, því að dyrnar að því eru á strætis-
vagnabiðstöð og fyllast oft af bíðandi
farþegum. En samt hefur þessi stofn-
un orðið höfuðstöð sameiningarstefnunn-
ar. Flestir starfsmenn Bea eru útlendir
klerkar, svo sem Monsignor Wille-
brandts, hinn mjög nýtízkulegi hol-
lenzkí klerkur, og fransmað urinn, Faðir
Pierre Duprey, sem átti fljótlega eftir
að koma við fréttir.
Onnur samkoma þingsins leið að
lokum og flestir klerkarnir voru farnir
• að hugsa til jólanna, hinna vanræktu
safnaða sinna og loftferðarinnar heim.
Þeim var fenginn í hendur textinn að
lokaræðu páfans, sem þó vantaði á sið-
asta blaðið, og margir þeirra voru
orðnir óþolinmóðir, þegar þassi drama-
tíska tilkynning um pílagrímsförina kom.
Glaðleg og næstum samhljóða viðbrögð
þeirra sýndu bezt, hve mjög hinu nýja
viðhorfi kirkjunnar hafði orðið ágengt.
Og einn áhorfandi segir, að ýmsir aust-
rænir þátttakendur „hafi ljómað eins og
kertaljós, af gleði“. Þetta leyndarmál
Vatíkansins hafði verið vandlegar
geymt en dæmi voru til, nema hvað ein-
um eða tveim austrænum þátttakend-
um hafði verið trúað fyrir því fyrir
fram og höfðu allan morguninn verið
að faðmast af gleði, meðan þeir biðu
eftir tilkynningunni.
Nú var endurnýjunin í fullum gangi.
Kirkjuhöfðingjarnir höfðu svo lengi
verið þrælbundnir reglum Vatíkansins,
að hirðisferðalög Jóhannesar páfa um
Rómaborg höfðu verið lögð út af íhalds
sömum Rómverjum sem tilraunir til að
láta á sér bera.
Loksins ákvað ’hann að hætta sér
lengra út fyrir landamærin og fór píla-
grímsför til Loreto, sem einn maður
ensku kirkjunnar sagði um: „Hversu
táknrænt í sambandi við hið byltingar-
kennda tiltæki að fara út fyrir Róma-
borg og velja. þá sem ákvörðunarstað
svið illræmdrar, kaþólskrar hjátrúar“.
En stjórn sameiningarráðsins var
þegar tekin til starfa, og Faðir Duprey
flaug til Istanbul, til að tala við Aþena-
goras, yfirmcLnn kirkjunnar í Konst-
antínópel, sem er andlegur leiðtogi 150
milljóna grisk-orþódoxra manna
(enda þótt hann fari ekki formlega með
æðstu völd).
Einhver fjandsamlegur einingunni
bar út þá sögu, að tilgangurinn með
ferðalagi Dupreys væri sá að telja
Aþenagoras af því að heimsækja Jerúsa-
lem. En brátt sannaðist, að þetta var
ranghermi og Vatíkanið tók þessari
skemmdarstarfsemi við framgang máls-
ins með nýstárlegri mildi. Líklega
hefði Jóhannes páfi í þessu sambandi
talað um „raddir hins illa“, en Eining-
arráðið lét aðeins svo um mælt, að
alltaf yrðu til svartsýnismenn.
J afnvel talsmátinn er orðinn
breyttur og nú heyrist sjaldan nefnt
„kommúnískt guðleysi", en oftar talað
um nýja ógnun við kirkjuna sem sé
,.kæruleysi“. Og eftir að sameiningar-
stefnan komst til valda er uppáhalds
orðið yfir þetta „alkristni". Þetta orð
kom síðast fyrir í orðasafni kirkjunnar,
seint á þriðjá tug aldarinnar, eftir tvö
kirkjuþing — hin fyrstu, sem haldin
voru — með mótmælendum og grisk-
orþódoxum. Þá var það sem Píus
páfi XI ritaði umburðarbréf sitt um
„Alkristni", sem síðustu viðbót við
skrána yfir villutrúarkenningar.
Aþenagoras patríarki hefur einnig
orðið að búa við samskonar spennu í
liði sínu. Gríska kirkjan, sem er íhalds-
sömust allra grísk-orþodoxra kirkna, beit
ir sér gegn fundinum við páfann (enda
þótt hún hafi nauðug samþykkt tilraun-
ir til sátta milli grísk-orþódoxra og
rómversk-kaþólskra).
Aþenagoras patríarki bað í síðustu
viku tvo biskupa frá Grikklandi að
slást í för með sér til Landsins helga, en
erkibiskup þeirra bannaði förina.
1 Jerúsalem í vikunni sem leið voru
himintunglin hagstæð, með stjörnu-
merki Orions lágt í austri og skærar
og blikandi stjörnur yfir borginni
helgu. Undir þessum dýrlega himni
sættust prestar kaþólskra og orþódoxra
við fæðingarkirkjuna í Betleliem varð-
andi ýmis gömul deilumál.
Framh. á bls. 4.
2. tölublað 1964.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9