Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1964, Blaðsíða 1

Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1964, Blaðsíða 1
' tr\\T>\-n -»r> "\r\*n'\\\\\ »«•' *\'*- n«>r\ ■ 27. tbl. 23. ágúst 1964 — 39. árg. verjar og Rússar taka að sér að ráða leikjunum á tafiborði þessara smávelda án þess þó að berast á banaspjót sjálfir. Lengra náði hugsanagangur hins heimska stjórnmálamanns Berchtolds ekki. Hann dreymdi ekki um neina heimsstyrjöld, heldux aðeins um hitt, að „jafna gúlana“ á Sérbum. En nú fóru ýmsir að óróast. I>að var vitað að Rússax mundu liðsinna Serbum EFTIR SKÚLA SKÚLASON rS var heitt í Höfn í júlí 1914. Aldi-ei haföi aðsókn- in verið meiri að baðströndinni á Helgoland og þar fyrir norðan og húsfyllir jafnan á Marienlyst og Skagen. Ríka fólkið var á Marien- lyst en fína fólkið og listamennirn- ir á Skagen. En stundum eftir mestu hitamoll una þykknaði allt í einu loft og áð- ur en nokkum varði var komið þmmuveður og hellirigning, svo að jafnvel þeir sem höfðu regnhlíf flýðu inn í port til að bíða af sér Bkúrina. Sú bið var stundum löng. Danii standa ekki eins lengi þegj- andi í mannþröng og Norðmenn gera, enda urðu oft fjörugar við- ræður í portunum. Og umræðuefn- ið var alltaf það sama: Kemur stríð? Frans Ferdinand ríkisarfi Austurrík- is-Ungverjalands og kona hans hofðu- verið drepin í Sarajevo í Bosníu 23. júm Morðinginn hét Princip, serbnesk- ur sjáifstæöismaður, sem undi illa yf- irráðum Frans Jóseps keisara yfir clavneska landinu Bosníu. Hann var meðlimur leynifélagsins „Svarta hönd- in“, sem vann að því að sameina alla Serba í eitt ríki. Og foringi félagsins var háttsettur í hernum. Austurríski for sætisiáðherrann, Berchtold greifi( sem líklega á fremur en nokkur annar sök á því að styrjöldin skall á), var ekki lengi að úrskurða, að serbneska etjórnin ætti sökina á morði Frans Ferdinands og hagaði sér samkvæmt þvi. Hann vildi stríð við Serba. Veg- ur Austurríkis var á fallanda fæti, eins og heilsa keisarans, sem var orðinn 84 ára. En nú gaf morðið í Sarajevo Berch tojd kærkomið tækifæri til að rétta hlut hins hnignandi keisara- og kon- ungsrikis með því að lumbra á Serb- um. Berchtold þóttist einfær um það, en þó þótti honum vissara að heyra hijóðið í Vilhjálmi Þýzkalandskeisara •— stóra bróður — fyrst. Hann svaraði þv', 5. júlí, að hann hefði ekki kynnt sér Serbíumálin, „en að Frans Jósep mætti treysta Þvi, að ViJhjálmur mundi ctanda tryggur við hlið Austurríkis- Ur.gverjalandis.“ Það var þetta loforð ViKhjálms sem olli stríðsóttanum um allan heim. Eif það hetfði ekki verið gefið, hefði lcannske ekkert Orðið úr striðinu í það skipti. Þýzkalandskeisari mun sjálfur varls hafa gert sér grein fyrir að hann var að kveikja í bálkestinum. Að minnsta kosti sigldi hann í sína venju- Jegu sumarferð norður í Sogn, undir- eins og hann hafði gefið loforðið, sem ýtti undir Berchtold til stórræðanna. Og vitanlega urðu Serbar að leita ásjár voldugs vinar. Þeir voru slavneskir, eins og Rússar, og leituðu fyrir sér í St. Pétursborg, seim nú heit- ir Leningrad. — Nú varð bið á stóru fyrirsögnunum í „Berlingske Tidende" og „Politiken" um sinn, og bjartsýnir menn sögðu: „Það verður ekkert úr þessu." En um- talsefnið var þó það sama og áður — stríðið, — nema þar sem landar hitt- ust. Þar var fullteins mikið talað uim stjórnarskiptin heima. Alþingis- meirihlutinn hafði tilnefnt Sigurð Egg- erz sem ráðherraefni 5. júli, sama dag- inn sem Vilhjálmur II fór til Noregs. Og við ungu landarnir í Höfn töluðum aðallega um nýja fánann og „fyrirvar- ann“, en létum Sarajevomorðið liggja milli hluta. Og yfirleitt dró talsvert úr stríðs- óttanum næstu tvær vikur. Þangað til 23. 'júlí, að það vitnaðist að Berchtold hefði gert Serbum úrslitakosti, mjög hortuga. Þar var serbnesku stjórninni gefin sök á ríkisarfamorðinu og þess krafizt m.a., að stjórnin í Beograd ræki írá starfi alla þá, sem teldust til „Stór- Serbahreyfingarinnar". Ennfremur að fulltrúum stjórnarinnar í Vín yrði heimilt að hefja rannsókn í Serbíu á því, hverjir væru við morðið riðnir, og gera ráðstafanir til að bæ!a niður leyni- hreyfingu serbneskra sjálfstæðismanna. — Orðsendingunni skyldi svarað innan 48 tíma. Nú fóru hæstráðendur heimsveld- anna að ókyrrast. Vilhjálmur keisari tók saman föggur sínar á Balaströnd í Sogni og sigldi heim, en í Kaupmanna höfn var þó meir tekið eiftir því, að Poinearé afþakkaði heimsókn sem har\n hafði ætlað að gera þar — með aðeins tveggja tíima fyrirvara. Allt hafði verið undirbúið: hátíðleg mót- taka á Tollbúðinni, veizlumaturinn til- búinn á Nimbs Terrasse í TivoJi og blöðin meira að segja búin að birta myndir af rjómaísnum, sem átti að vera ábætir. Frönsku herskipin, sem fylgdu Poincaré, sigldu með fullum vél- krafti norður sund og til Le Havre. Forsetinn þurfti að flýta sér heim. Hann var búinn að heimsækja Nikulás gegn Þjóðverjum. Sir Edward Grey, ut anrilúsráðherra Breta, reyndi að efna tii fundar stó'rveldafulltrúanna til þess að afstýra styrjöldinni. Frakkar, ítalir og Rússar vildu sækja þann fund — en Þjóðverjar ekki. Þar lögðu þeir lóð sitt á metin. II. N ú hættu gamansamir Danir að gantast að stríðsóttanum, sem gert hafði vart við sig hjá eldra fólkinu, sem mundi Slésvíkur-stríðið við Prússa réttum 50 árum áður. Yngri kynsióðin hafði alizt upp í þeirri trú, að stðrveldastríð væri óhugsandi, og ráðamenn þjóðarinnar höfðu í þeirri trú vanrækt allar hervarnir. C. Th. Zahle, sem íslendingar mega lengi minnast fyrir góðan skilning á sjálf- stæðjsmáJinu, hafði myndað stjórn í annað skipti rúmu ári áður en þetta gerðist, þó þingflokkur hans væri smár (Róttæki flokkurinn). Stefna þeirrar stjórnar var sú, að ekki væri hægt að verjast, ef stórveldi réðist á iandið. Og í samræmi við það tók her- málaráðherrann sér sumarfrí einmitt þessa daga.og fór norður í Sjáland, til Gilleleje, ef ég man rétt, en fól yfir- hershöfðingjanum allar ráðstafanir við- vilijandi vörnum. Hægriblöðin og mörg vinstri réðust harkalega á stjórnina fyr- ir þetta og töldu svona aðfarir bein iandráð. Næstu dagana harðnaði enn á bár- Framhald á bls. 4 i Pélu.sborg og Svíakonung, en átti eftn bræðurna Kristján í Kaupinhöfn og Hákon í Osló. i) erbar svöruðu orðsendingunni innan tilsetts tíma og svarið var hóg- vært og friðsamlegt. Vilhjáimur II var ánægður með það og skrifaði í minnisbókiná sína: „Mikill móralskur sigur fyrir Vín, en -um leið fellur burt öll ástæða til styrjaldar!“ En Berchtóld .og herstjóri hans, Conrad von Hötzen- dorf, vildu engar sættir og létu hinn örvasa keisara Frans Jósep undirrita stríðsyfirlýsingu til Serba morguninn 28. júlí og sendu hana símleiðis til Beo- grad. — Strið milli Austurríkis og Serb’u var staðreynd og ef til vill mundu Þjóð- í upphafi fyrri heimsstyrjaldar Fimmtugar endurminningar frá Kaupmannahöfn Hluti af Gamlagarði í Kaupmannaliöfn og Sívaliturn í baksýn. Byggingin með klukknaportinu er Garðkirkjan. £ *

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.