Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1964, Blaðsíða 2

æNhi ifik
SVIP-
MVND

Chou En-lai forsætisráðherra,
mandarininn, sem gerðist byltingarmað-
ur, er hvergi af baki dottinn, og er enn
sem fyrr talinn ímynd kínverskrar ut-
anrikisstefnu. Á pappirnum afhenti hann
embætti utanrikisráðherra, sem hann
hafði gegnt með ágætum, í hendur Chen
Yi .marskálki, eftirlætisgoði Mao for-
seta, fyrir sex árum og með atvikum,
sem enn ekki hafa uppvis orðið. Engu
að síður er hann enn hinn ómissandi
framámaður á sviði alþjóðastjórnmála.
Víðtækum tilgátum viðvíkjandi heilsu-
fari hans og dvalarstað iauk nýlega, er
hann kom aftur opinberlega til starfa
eftir rúmlega mánaðar fjarveru.
í nýafstaðinni, langri sálnaveiðiför
kínverska flokksins til Afríku, Austur-
landa nær og Asíu, var hann í orði
kveðnu undirmaður Chen Yi. En í fram
kvæmdinni var hann hinn gamli auglýs-
ingaskrumari, sem útskýrði og útlistaði,
vingjarnlega og fyrirhafnarlaust, samdi
og gerði út um, veitti viðtöl og komst
í forsíðufréttirnar. Þetta var einstakt
afrek.
Chou er alltaf hin mikla ráðgáta kín-
versks kommúnisma, þar eð svo virðist
sem honum sé ætlað um alla framtíð að
verða brúðarmær hjá Peking en aldrei
brúður. En hvert sem framtíðarhlutverk
hans kann að verða í breytingum og
mannakaupum hinnar öldruðu forustu-
sveitar, þá er rannsókn á persónu og
starfsferli Chou En-lai nauðsynleg tii
þess að geta skilið kommúnistaflokkinn
kínverska.
I-/ mbótaöfl, forsjálni og skipulagn-
ingar, sem Chou hefur jafnan haldið
fram, hafa komið vel í ljós, síðustu þrjú
árin, eftir að „„stóra stökkið“ hans Mao
mistóks. Og samt eru bæði Liu Shaochi
ríkisstjóri Kína og Teng Hsiao-ping,
fr-amkvædastjóri flokksins, sem bæði
hvöttu til og s.tuddu öfgar „stóra stökks-
ins“ sýnilega í nánara sambandi við Mao
og í meiri náð hjá Politburo. Liu, þessi
litlausi en færi skipulagsmaður, hefur
verið kosinn af Mao sjálfum, sem eftir-
maður hans; og Teng, uppstökki, van-
skapaði dvergurinn, sem stjórnar flokks
vélinni undir stjórn Mao, og er eins og
Liu, ekkert vinsæl persóna í Kína, en er
nú sem stendur, líklegastur til að ýta
Liu til hliðar og fylla hið ægilega skarð,
sem verður þegar Mao loks „stígur á bak
drekanum“.
Hvað skortir þá Chou? Einmitt þess-
ir eiginleikar, eins og sveigjanleiki, ráð-
snilld, kurteisi og raunsæi, sem'hafa kom
íð kínverskum kommúnistum að svo
góðu haldi í hefðbundnum og samvizku-
lausum samningum í þrjá áratugi, sem
hafa verið alit frá neðanjarðar-ógnar-
stjórr. í Shanghai-fátækrahverfunum til
diplómatiskrar mælsku á ráðstefnum í
Genf, eru — þótt undarlegt sé — taldir
vera skaðlegir ókostir.
„Chou er of mikill svikahrappur“, seg
ir brezkur diplómat, sem er útsmoginn
í Peking. „Mao hvorki líkar við hann
né treystir honum“, segir franskur dipló
mat, sem skilur kínversku og átti þátt
í kínversk-franska samkomulaginu.
„Chou langar raunverulega ekkert til að
vera á toppinum“, segir flokksskipuleggj
ari kommúnista í Hong Kong.
Chou En-lai
IVl eðan Chou var vanstilltari,
tókst honum furðanlega að snúa
við blaðinu í deilum æðstu manna. Hann
hefur verið kallaður „Hræsnarinn mikli"
„teygjanlegi bolsjevíkinn", „Talleyrand
Kína“, „Konfúsíusar-kommúnistinn",
„Böðullinn með brosið“ og pu-tao-wong
(kinverska dúkkan með blýinu í, sem
kemur að lokum upprétt niður);
Chou leit ekki út fyrir að ætla að
verða mikið byltingarmannsefni, á unga
aldri. Fjölskylda hans var mandarína-
ætt, uppeldi hans stranglega borgaralegt
og menntunin konfúsisk. Hann minnist
enn þessa betriborgara-uppruna síns,
sem mikils dragbíts. Hann virðist hafa
verið heljarkall í skóla. Hann var ágæt-
ur leikari og vildi helzt leika kvenhlut-
verk. Einn gamli kennarinn hans sagði
emhverntíma við hann: „Mér fannst þú
alltaf svo kvenlegur. Hvernig gaztu orð-
ið kommúnisti?“
„Þú gafst mér sjálfur ráðið einu sinni
í skólanum“, svaraði Chou brosandi. „Ég
gat ekki kðmizt úr bælinu á köldum
vatrarmorgnum, fyrr en þú sagðir mér
að sljella mér bara út úr rúminu, þá
mundi mér hitna á eftir, við að kólna
svona snögglega. Að vera kommúnisti
var hér um bil það sama. Það var kalt
fyrst, en svo varð mér bara því heitara
á eftir, af því að mér hafði kólnað".
Hvernig sem á það er litið hefur bylt
ingarferill Chous verið ásækinn, hrjúfur
og einlægur. Þjónusta hins unga höfð-
ingja við flokkinn var laus við að vera
kvenleg. Eins og hjá flestum Kínverj-
um, almennt tekið, og Mao sérstaklega,
var uppreisn hans fyrst og fremst þjóð-
ernisleg — uppreisn gegn hnignun og
auðmýkingu konungsdæmisins — kross-
ferð fyrir forna frægð og vald Kína.
Jl þessum þjóðrembingsham sner-
ist Chou — eins og Maou og Liu -— til
hinna einkennilegu, vestrænu trúar-
bragða, marxismans, fyrir hina Ijósu og
auðskiídu boðun Lenins. Fyrir ungum
Kína-kommúnistum var Marxisminn
upphaflega mai’kmið en ekki leið.
Samkvæmt sögn gekk Mao merxism-
anum á hönd, sem andstæðu konfúsism-
ans, en Chou virðist aftur á móti hafa
þróazt rökrænt frá konfúsismanum til
marxismans. Siðfræði Konfúsíusar og
mandarínanna lagði menntamanninum
þá skyldu á herðar að þjóna fjöldanum.
Að dómi Chou var Marx hin nýja bylt-
ingarútgáfa af félaga Konfúsíusi gamla.
Hann sór hollustu hinum upprennandi
kommúnistaflokki, og að eigin dómi hef
ur hann verið málstaðnum trúr, beitt
brögðum og gert samsæri samkvæmt
skipunum, skriðið í skjól og sveigt fim-
lega frá flokknum, sem tapaði, til hins,
sem betur véitti, þegar til átaka hefur
komið.
Á námsárunum var hann fyrst rót-
tækur, síðan áróðursmaður. 23 ára að
aldri komst hann gegn um æðsta skóla
fiokksins í Tientsinfangelsinu, en þaðan
útskrifaðist einnig tilvonandi kona hans,
Teng Ying-chao. Hann tók þátt í að
stofna hinn byltingarsinnaða „Vakninga
klúbb“, einn margra félaga herskárra
stúdenta, sem komið var á fót í kin-
verskum háskólum, í kjölfar 4. maí-
viðburðanna 1919, þegar þrálát uppþot
stúdentanna við Peking-háskóla neyddu
stjórnina til að beygja sig fyrir al-
menningsálitinu og neita að undirrita
Versaillessamninginn, þar sem Japönum
var afhent kínverskt land.
Chou var valinn í einn „náms og
vinnu“-hópinn, sem fór til Parísar, og
eyddi fjórum annríkum árum í Frakk-
landi, Englandi og Þýzkalandi. (Senni-
iega hefur hann kynnzt Mao, sem er
tveim árum eldri, rétt áður en hann fór
til Parísar). Háskólastúdentinn með
kven-eftirhermúrnar hlífði sér ekki við
óhreinni, erfiðri og vanborgaðri vinnu í
Ruhr-námunum og bílasmiðju Renaults.
Hann virðist hafa fengið peningasend-
ingar frá Komintern, því að hann gat
bæði stundað nám og ferðazt meira en
aðrir í náms-og-vinnu-hópunum. Hann
lærði ensku og frönsku. Hann aðstoðaðl
við stofnun Parísardeildar kínverska
kommúnistaflokksiná. Hún varð svo
kjarni „alþjóðakiíkunnar". 28 ára gamall
var Chou kominn aftur heim til Kína og
var þá þegar orðinn áberandi maður í
hinum mikilvirka og ágenga flokki.
IVJao var að safna liSi bænda, sem
kjarna í óformlegt skærulið, sitt og Liu
Shaochi var að safna öreigunum, sem
grundvelli undir kenningabundið sam-
einingarlið sitt, þegar Chou var settur
framkvæmdastjóri Kantondeildar flokks
hendur, gekk Chou í tækifærissinnað
ins. Með mótþróa og vantraust á báðar
hendur, gekk Chou í tækifærissinnab-
bandalag. við Chian Kai-shek, sem var
aðalforstjóri W’hampoa Herskólans, sem
er West Point Kína. Þetta var á hinu
örlagaríka „einingar“-tímabili með Sun
Yat-sen og kínversku kommúnistunum,
undir lævíslegri vernd og yfirstjórn
frá Moskvu. Hvorki Kuomitang né
kommúnistarnir höfðu neina trú á sam-
vinnu, en hvor aðili um sig vonaði að
geta notað hinn og síðan kastað honum
fyrir borð, — og þessi haturs-samvinna
fór út um þúfur.
Árið 1G27 tók Chou þátt í hinni of
bráðlátu kommúnistauppreisn í ágúst
— desember, þegar hinir kenninga-
bundnu félagar — í opinberri andstöðu
við Mao og hans óformlega bændasam
band, — reyndu að stofna til byltinwar
öreiganna í borgunum. Kanton-komm„n-
an, sem var ofsnemma stofnuð í hinni
miklu hafnarborg, stóð ekki fulla viku í
desember, og Chou — skammvinnur
flokkskommissar hennar — flúði frá
Þjóðernissinnum til smánarlegs grioa-
staðar í nýlendunni Hong Kong.
Chou hafði raunverulega verið orð
inn utanríkisráðherra flokksins og fyrsti
samningamaður, þegar hann í desember
1936 stóð frammi fyrir hinum móðgaða
Chiang Kai-shek, tekinn til fanga af
sínum eigin liðsmönnum, í hinni görmu
höfuðborg Sian. (Þetta var hið fræga
„mannrán”, þegar undirmaður nokkur
hafði handtek'ið Chiang í þeirri von. að
geta fengið hann til að gera bandaiag
við kommúnistana gegn Japönum, sem
voru að gera innrás). Chou hneigði sig
kurteislega og mælti: „Herra forseti, ég
er hingað kominn til að undirrita kaup-
mála fyrir" brúðkaup Kuomitang og
kommúnistaflokksins, svo að við getum
í félagi hrakið Japani á flótta“. Chaing
hafði haldið, að Chou væri kominn á veg
um kommúnista, til að undirrita dauða-
dóm hans; en í rauninni var Chou kom-
inn til að semja um pólitísk endalok
hans. Hið langvinna hrap Þjóðernissinna
og brottför Chiangs, hélt þannig vægðar
laust áfram frá Sian 1936 til Formósu
1949.
Chou hélt áfram að vera aðalmaður
flokksins í Nanking, Hankow og Chung-
king og sat í ráðum og nefndum með
Kuomitang, aflaði sér vina og hafði á-
hrif á fólk, þar til þetta óeðlilega sam-
band rofnaði 1947, og hægfara en knos-
andi sókn Maos til valdanna hófst.
Chou kom flestum vestrænum mönn-
um fyrir sjónir sem „sanngjarn komm-
unisti“. Hógværir og óeigingjarnir lifn
Framhald á bls 4,
2 CESBOK MORGUNBLAÐSIJNS
34. tbl. 1964