Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1964, Blaðsíða 5

armarinn eða mólið
Eftir séra Helga Tryggvason, Miklabæ
Listgreinir hinna ýmsu þjóða
leita að sínum farvegum, að sjálfsögðu
samkvæmt upplagi manna, en þó hygg
ég, að ytri aðstæður ráði að talsverðu
leyti.
Starandi á marmara-listaverk suð-
rænna þjóða, hvort sem eru súlnabrot
reeð margslungnu mjúklínuskrauti á
hinu fræga þingtorgi Rómar, eða hinn
fíngerði og fágaði steinn birtir
mennskustu myndir, í fornum kirkjum
eða annars staðar, sem ekki geta jafn-
azt við neitt annað en lifandi menn og
konur, fólk gætt tígulegum líkama og
göfugum anda, — þá hef ég sagt við
sjálfan mig: Auðvitað hlutu ítalir og
Grikkir að verða höggmyndameistarar,
úr því að þeir áttu þennan stein, sem-
kom svo ljúflega til móts við hugsjónir
hagleiksandans, sem bjó með þessum
þjóðum. Og næsta ályktun varð þessi:
íslendingar hafa líka átt sinn fagur-
mótanlega marmara, sem laðaði hagan
hug til viðfangs, nefnilega móðurmálið
ejálft. Hjartslátt íslenzkunnar, reglu-
bundinn og hraustlegan, kenna íslend-
ingar glöggt og greinilega í hinum hátt-
fcundnu orðum og breytilegu endingum
orðanna, sem í fjölbreytni sinni flokka
sig þó og stuðlast og bjóða heim ýmiss
konar bragarháttum og fléttubrugðnum
bragþrautum,—svo að hendingarnar, að
sjálfsögðu sameinaðar tjáningu þeirrar
lifandi hugsunar, sem þær flytja hverju
sinni, fullnægja sérlega vel þrá manna
eftir fegurð listaformsins. Frjálsleikur
íslenzkunnar um röðun orða í bundnu
máli og óbundnu er óviðjafnanlegur, og
stuðlar þetta atriði mjög að því að gera
málið svo ljóðrænt. Minnir þetta að
vísu nokkuð á latínu. Sá er þó regin-
munur, að íslenzkan á greini, sem með
mjúkri hrynjandi er að jafnaði siðasti
áfangi orðsins. Ég þekki ekkert tungu-
mál, og hef ekki heyrt slíks getið, sem
er jafn-mótanlegt efni í dýra og fágaða
stuðla og íslenzkan. Ber þar fleira til
en hér hefur verið nefnt og gaman væri
að ræða. En tilgangur með þessum lín-
um er aðallega sá að birta og bjarga
frá gleymsku nokkrum mótuðum mynd
um, sem góður og hugkvæmur hagleiks-
maður hefur gert ,og gefa um leið inn-
sýn inn í kjör og hætti kynslóðar þeirr-
ar, sem nú er að ganga okkur hin af
sér. Einmitt í línum og andardrætti
ferskeytlunnar sjáum við framan í hag-
yrðinginn, heyrum rammíslenzka rödd
hans og geðblæinn á bak við.
Höfundur að eftirfarandi stökum
er Gisli Gíslason, er bjó alllengi í
Hjaltastaðahvammi í Blönduhlíð og við
þann stað kenndur. Er hann nýlega héð-
an horfinn nærri hálfníræður. Gísli er
Skagfirðingum mjög í fersku minni,
andlitsbjartur, fagureygur og brúna-
mikill, þreklega vaxinn og hraustmenni,
greindur vel og glaður í lund, kímin-
yrtur, geðprýðismaður og höfðingi heim
að sækja, víðlesinn, minnugur og ræð-
inn.
Löngum hafa flest hús í landi voru
verið byggð af torfi og hlutu því*að
lotna og hníga og hverfa aftur til jarð-
arinnar, því að af jörð voru þau kom-
in. Urðu menn stundum hugsandi út
af örlögum húsanna og báru saman við
sín eigin.
Gamla skemman.
Enn er lífsins lokað hlið,
lauf af stofni fokið.
Hér hefur skemman skilið við,
'skyldustörfum lokið.
Geymdi hún lengi föngin fríð
— flestu hnignað getur,—
Séra Helgi Tryggva.son.
þó munu elli, storm og stríð
standa fáir betur.
Stóðstu lengi frjáls á fold,
fögur varstu sýnum.
Nú sér enginn utan mo'.d
eftir af leifum þínum.
Forlög þó að þyki hörð,
þar við hver einn eiri:
Allir verða jafnir jörð,
ég og þú og fleiri.
Þegar vorsins ljóma ljó?
lýsir auga mínu,
get ég til, að gullin rós
grói á leiði þínu.
Víða hefur þessi staka farið og hlotið
hljómgrunn með sínum milda boðskap,
sem lýsir vel hugarþeli höfundar;
Illt er að halla á ólánsmann
— ætti valla að gera—.
Það hafa allir, eins og hann,
einhvern galla að bera.
Gísli var á Skúfsstöðum í 2 — 3 ár,
eitthvað um lok fyrri heimsstyrjaldar.
Sigu^ður bóndi var að hrósa jörðinni við
Gísla og strax fékk hrós hans á sig
hringhendugervi hjá Gísla í glettnislegri
stöku:
Efst á blaði útsýnið,
Ekki skaðar mórinn!
Svo er nú taðan svolítið,
sementaður flórinai.
Eldra fólk man, að á þeim tíma var
mótak nokkurs virði, og að ekki voru
allir flórar sementaðir.
Hvar á jörð skýldi finnast fjöl-
breytilegra landslag en á íslandi? Bæði
menn og skepnur unna mjög vissum
átthögum, elska öll þeirra sérkenni.
Heyrum nú hljóminn í röddinni, þegar
sonur sveitarinnar kveður kæran veru-
stað:
Oft mér í þuganum hlýnar
að horfa á iðgrænan völl.
Ég kveð ykkur, klappirnar mínar,
og kærustu blómin mín öll.
Ég kveð þegar glitræn er jörðin
og glóey við hafflötinn sezt,
hlíðina, fjöllin og fjörðinn,
en föður og móður þó bezt.
Framhald á bls. 6.
WH
Unqu skáldin okkar, sem búa í
„einhverju forpokaðasta þjóðfóiaqi
uadir sólinni“ samkvœmt þeim uw-
lýsinc/um, er SAiIÍ veitti okkur í
þessum dálkum um fyrri helqi
þurfa „mikla oa maqnaða lífstrú til
að yrkja „jákvœtt“, eins oq fram
kom við sama tœkifœri. Svo fer auð
vitað eins oq qenqur, að sumir trúa á
lífiö, aðrir a dauðann.
En innst inni lanqar vafalaust
alla til þess að öðlast trúna á lifið.
M.enn eru leitandi, leita að fótfestu,
leita að þvt, sem þeir vilja í raun-
inni lifa fyrir. Éq er ekki að seqja,
að állt það, sem veitt qetur leitandi
sálum lífstrú, þurfi að leynast í okk
ar „forpokaöa þjóöfélaqi“. Síður en
wo.
Hitt er svo annað mál, að mér
finnst ekki ósannqjarnt að mælast
til þess, að þeir af bölsýnismönnum
hins „forpokaða þjóðfélaqs“, sem
nota frelsið til að yrkja helsinu lof
oq dýrð, far'% sjálfir á stúfana oq
athuqi, hvort hin sanna haminqja
felst í því að yrkja eftir ,,pöntunar-
llsta" frá Kreml. Sumir mundu e.t.v.
ekki öðlast trúna á lífið fyrr en
þeir kæmu á endastöðina austur í
Síbertu.
Við, þessir „forpokuðu", tcljum
hinu ,.forpokaða þjóðfélaqi“ okkar
það til qildis, að það krefst þess
ekki af listamönnum sínum, að þeii
yrki, móti oq skapi verk sín sam-
ikvœmt „pönt-
1 unarlista" aö
1 ofan. Allmarq
I ir íslendinqar
\líta á þetta at
jriðí sem „for-
|pokaða“ rós t
„forpokuðu"
I hnappaqati
hins „forpok-
aða þjóðfé-
laqs" — oq
* þeir prédika
um hina jarðnesku fullkomnun
hinum meqin við Berlínarmúrinn.
Samt vita þeir, að stykkju þeir
eiiih qóðan veðurdaq yfir múrinn,
yrðu þeir ekki skotnir í bakiö, œtt-
inqjar þeirra yrðu ekfci sviptir
mahnréttindum oq linepptir t fanq-
elsi. Það er elcki sama t hvora átt-
ina stokkið er. Nei, „forpokaöir“ er
ra
um ver.
SAM minntist líka á lúð „tslenzka
braslcaraþjóðfélaq“ — oq ef við
höfum enn í huqa hina austrœnu
prédikara, sem hafa oröið fyrir þvt
óláni að fœðast inn í þetta „forpok-
aða“ þjóðfélaq, þá verður að játa
það, að við erum eftirbátar þeirra
hinum meqin við múrinn — a.m.k.
í einu tilliti: Hér er ekki braskaö
með mannslífin eins oq vœru þau
kœfubelqir.
En þetta atriði er víst eitt af mörq
um sem undanfarna áratuqi hefur
veitt ýmsum fótfestu t lífinu oq
trúna á að afskrœminq hms mann-
leqa lífs hefði yfirburði yfir okkar
,forpokaða þjóðfélaq." Allt þetta
veit SAM oq það var þvt alqer ó-
þarfi fyrir hann að misskilja það
sem éq saqði um þörf hinna aust-
rænu prédikara á meðal vor til
þess að endurnýja mat sitt á jarð-
lífinu í Ijósi staðreyndanna.
Ef einhver unq skáld ná elcki eyr
um fólksins er það skáldunum sjálf
um að kenna, ekki fólkinu. Örvœnt-
inqarfullt óp um forpokun oq
brask t tslenzku þjóðfélaqi breytir
þar enqu. Ef hins veqar er haldið
áfram að hamra á því, aö enginn
vilji hlusta á unqu skáldin, þá end-
ar það auðvitað með því. að fólk
fer að trúa því, að enqinn hlusti í
raun oq veru. Allar þœr háværu deil
ur um skáldskap, Ijóðaform, unq
skáld oq qömul skáld, sem oröið
hafa á undanförnum árum, benda
ótvírœtt til þess að almennt fylqisl
fólk vel með því, sem berst frá
skáldum okkar. Það er hins veqar
til of mikils œtlast, að þjóðin rjúki
til oq þeyti upp myndastyttum af
öllum þeim. sem skrifa bælcur. Má
vera, að „forpokunin“ sé m.a. fólq-
in t þessu framkvœmdaleysi? Hins
veqar væri full ástæða til að reisa
stórar styttur af þessum „8 eða 10
kellinqum," >sem hafa bókmenntir
þjóðarinnar að verulequ leyti t sín-
um höndum — að söqn SAM, þótt
fæstar séu þœr „sendibréfsfœrar."
Það vœri því ekki nema rétt oa
sannqjarnt að SAM teldi þœr upp
til hœqðarauka fyrir myndhöqgvara
okkar. Oq jafnframt mundum við
hinir qeta áttað okkur á þvt hverjir
það eru af rithöfundum okkar, sem
þrátt fyrir allt eru „sendibréfsfœr-
ir“. h. j. h.
36. tbl. 1964.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 5