Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1964, Blaðsíða 10

Þættir Hannesar á Núpstað
Hannets á I\ úpsstað við heyskap.
að er nótt — útraánaðarnótt,
því l>að er komið fram á þora. Hún er
ekki nema svipur hjá sjón samanborið
við myrka skammdegisnótt, þegar ekki
sér handa skil. En samt er þessi nótt
allt annað en hentug til þess ferðalags,
sem hér er að hefjast. Það er nýlýsi
sv(o að tunglsfoirtu gætir ekki. Það er
itiyrkadrífa svo að allt rennur sáman í
gráhvíta iðu og það er kominn mikill
snjór, lausamjölU í mjóalegg svo að erf
itt er að átta sig á ö.ium leiðum nema
þá fyrir nákunnuga.
þessu tortryggilega veðurútliti
eru fjórir menn að leggja af stað frá
Húpstað austur á fjörur Skeiðarársands.
Hvað er það sem rekur þá út á þessa
íendnu auðn, þessa flatneskju, þar sem
engin kennileiti eru til að fara eftir,
ekkerí skjól er að finna í byljum og
©fviðrum, ekkert er á að treysta, fyrir
manr.a sjónum, nema orku og ratvísi
hestanna og eigið hyggjuvit? En þótt
svona óvænlega horfi, mun enginn fá
aftrað því að þeir hefji þessa ferð. Þeir
hafa tekið að sér að fara hana í ákveðn
um tilgangi og þeim mun ekki koma til
hugar að bregðast því.
Svo er mál með vexti, að fáum dög-
um áður höfða skipbrotsmenn komizt
nauðulega til mannabyggða á Bruna-
sandi. Þeir voru iila haldnir, enda höfðu
þeir döigum saman verið á eigri um
hina sendnu og skjóllausu strönd. Það
voru hrein undur, að nokkur þeirra
skyldí halda lífi. Skipið þeirra var ein-
ihversstaðar austur á Skeiðarársandi
og trindi þessara fjögra manna, sem
halda frá >^. stað þessa nó-tt, er að'
leita uppi þennan strandaða farkost og
vita hvers þeir verða vísari.
Áður en einn af fjórmenningunum
hefur að segja ferðasöguna er ekki úr
vegi að gera nokkra grein fyrir þeim
félögum.
c
a, sem telst fyrir þeim, er þeirra
elztur, 36 ára gamall bóndi í Kálfafells
koti í Fljótshverfi, Stefán Þorvaidsson,
Björnssonar lögregluþjóns í Reykjavík.
Hann fluttist um þetta leyti að Kálfa-
felíi og var þar kirkjubóndi þar tii
Björn sonur hans tók þar við búi. Um
tuttugu ára skeið, 1896-1916, var Stefán
Þorveldsson aðalpóstur milli Prests-
bakka á Síðu og Hóla í Hornafirði. Á
þeim árum kom fyrir hann ativik, sem
gietur verið okkur öllum sígiit dæmi um
trúmennsku í starfi og æðruleysi á
liættunnar stund. Sr. B.O.B. birtir frá-
siign Stefáns af þessu atviki í bók sinni:
Vestur-Skaftaifellssýslu og íbúar hennar.
Það er hollt fyrir okkur öll að rifja upp
þá sögu:
að var á þorra 1898, að ég lagði
á Skeiðarársand í póstferð frá Kirkju-
bæjarklaustri á Síðu til Borga í Horna-
firði, þar sem þá var póstafgreiðslan.
Veður var allgott en talsverður snjór á
jörð. Var ég með 4 koffortahesta full-
klyfjaða. Segir ekki af ferð minni fyrr
en ég komst austur á svokallaða Hörðu
skriðu, sem var á miðjum sandinum.
Vissi ég þá ekki fyrri til, en ég var
lroir.inn fram á sandöldubrún, þar sem
flugvatn féll fram með stríðum straumi
og stórum jökulstykkjum. Sá ég þá
iivtr.i kyns var, sem sé, jökulhlaup að
byrja, er búast mátti við að brytist fram
á fleiri stöðum undan jöklinum eins og
venia er til í jökulhlaupum. Var þá ó-
skiemnatilegt aö vera þarna á miðjum
Skeiðarársandi. Flaug mér fyrst í hug,
að skilja póstflutninginn þarna eftir og
ríða með lausu hestana til baka, svo
hratt sem þeir kæmust, ef vera kynni,
að ég með því gæti bjargað Ufi mínu.
En á sama augnabliki hratt ég þeirri
hugeun fró mér og minntist þess, að
mér hafði verið trúað fyrir póstflutn-
ingnum og taldi því ekki rétt að skilja
hann eftir. Og þó að það hefði verið
venj. í undanfarandi hlaupum, að Núps
\ötnin hlypu nær jafnhliða Skeiðárá,
og ég ætti því von á að þau yrðu langt
yfir ófær, er ég kæmist þangað, ef ég
slyppi við hiaup fram úr jöklinum á
þeirri leið, er ég átti fyrir höndum, sneri
ég cftur með klyfjahestana og hélt
vestur yfir sandinn fót fyrir fót. Hraðara
komst ég ekki vegna ófærðar og þess
hve kiyfjarnar voru þungar. Komst ég
óhindraður alla leið að Núpavötnum,
sem alls ekkert höfðu vaxið frá því ég
fór yfir þau um morguninn. Slapp ég
þa.nnig heill á húfi af sandinum. í Núps
hlíöinni skildi ég eftir koffortin. En
n.orguninn eftir voru Núpsvötn hlaupin
og vatnaði þá yfir mesta;lan sandinn“.
hælunum — samt kemur ekki til mála
Fót fyrir fót — með dauðann á
að tiegðast skyidu sinni. Það er ferða-
saga Stefáns á Kálfafelli yfir sandinn
þennan þorradag. Hversu lærdómsrík
lexía, hversu kröftug prédikun um trú-
menr.sku og skyldurækni til okkar
allra.
En hverfum nú aftur að fjórmenning
unum, sem eru að halda af stað frá Núp-
stað í skipsleitina á Skeiðarársandi
s.a.s. riákvæmlega fimm árum síðar en
Stefán Þorvaidsson reið klyfjaganginn
undan Skeiðarárhlaupinu upp í hlíðina
við íætur Lómagnúps. Auk Stefáns eru
þessir með í leitinni: Steingrímur Stein
grír sson á Kálfafelli, síðar um fjölda
ára bóndi á Hörgsl'andskoti, sonur Stein
gríms Jónssonar frá Heiðarseli og Þór-
unnar Jónsdóttur frá Hlíð. Steingrímur
var vaskleikamaður að hverju sem hann
geklr, hestamaður góður og átti jafnan
röska klára. Jón bróðir Steingríms er
þriðji maðurinn í þessari ferð. Hann
var yngstur þriggja bræðra með því
nafni. Þegar þetta gerðist var Jón til
heimilis hjá Ragnhildi systur sinni á
Rauðabergi. Um vorið þetta sama ár
tók sr. Magnús á Prestbakka að sér
prestþjónustu í öræfum og.hafði hana á
hendr í tvö ár. (1903-05). Var Jón þá
jafnan fylgdarmaður hans. Seinna gerð
ist Jór. bóndi á Prestbakkakoti og bjó
þar mörg ár.
Fjórði m.aðurjnn I þessari ferð var
Haimet, á Núpstað. Er óþarfi að kynna
hanrr hér. Hanm var þá 23 ára f. 13. 1.
1880. -
Hannes á Núpstað er iiú einn á
lífi leirra manha, sem voru í þessari
skipsleit á Skeiðarársandi. Hann hefur
nýlega rifjað' upp og fest á blað það
helzia sem lifir í minni hans í sam-
bandi við þessa ferð. Birtist sú frásögn
hans hér á eftir:
Guðlaugur sýslumaður skipáði Stefáni
í Kálfafellskoti að fara að leita að
strandmu (strandmennirnir höfðu ekki
hugmynd um hvar á sandinum það var)
og þeim mönnum, sem vantaði, sem
voru stýrimaðurinn oig einn skipsmaður
annar. Átti Stefán að taka með sér menn
t-ins og hann teldi þörf á. Til þess völd-
ust Steingrímur Steingrímsson á
Kálfafelli og Jón Steingrímsson á
Bauðcbergi og ég. Vakti Stefán mig
Upp kl. hálf fjögur að morgni og bað
mig koma með. Útlitið var ekki gott —•
myrkadrífa og nærri hnésnjór (lausa-
nijöll) Þegar við komum fram á sand-
inn undan Núpnum tók að létta í lofti.
Vötn voru ekki mikið gödduð, því að
frostvægt hafði verið, nema í norðan-
veðrin.u, sem gerði þegar strandmenn-
irnir yoru á leið úr Kálfafellsmelum út
yfir Hvalsíki. — Yfir Hvaisíki fóru þeir
ekki á neinum flekum heldur óðu þeir.
Það mátti sjá hvar þeir höfðu vaðið
yfir. Þar hafði einn maður gefizt upp á
eyri vestarilega í vötnunum, máske orð-
iö veikur. Það var ekki nema náttúrlegt,
að þeir kælu, svona á sig komnir í norð
angaddveðri á berangri og orðið vatns-
kal á sumum fyrir.
Jf æja, áfram með ferðasöguna. Þeg
ar við komum suður á Núpstaðarfjöru,
skiptum við liði. Bræðurnir, Jón og
Steii.grímur, fóru út að Hvalsíki, en við
Stefan austur. Komum við að strand-
inu, sem var nærri austur við Skeiðará.
Á leið þangað fundum við fleka úr tunn
um og plönkuim, er þeir (strandmenn-
irnir) höfðu fleytt sér á yfir Veiðiós og
Blautaós. Lengra höfðu þeir ekki farið
með þennan fleka, enda var það ærin
leið að ve'jta þessu og bera þetba alla
leið austan frá skipinu.
Eftir að strandmennirnir voru komnir
yfir þessa ósa, var engin hindrun á
leið þeirra út í Kálfafellsmela nema
tveir smáósar, Melaós og Rauðabergsós,
sem varla gátu talizt nema smáræsi um
þetta leyti árs, enda virtist svo sem
þeir hefðu farið nokkuð stanzlaust þang
að úr Núpstaðamelum. En þeir virtust
hafa farið oftar en einu sinni milli
strandsins og ósanna, sem þeir fleyttu
sér yfir á flekanum. Það var líka mik-
ið hafurtask, sem þeir þurftu að flytja
— tunnur, plankar og kaðlar.
Það var haft eftir Þorgrími lækni, að
skipstjóri hefði kennt stýrimanni um að
skipið strandaði. Kom upp rimma milli
þeiria út af þessu, sem endaði með að
stýrimaðiur yfirgaf felaga sína. Var
gizkað á, að hann hefði farið í Skeiðará
eða ósinn. Svo mikið var víst að aldrei
fannst hann.
A þessum tíma var ekki eins iangt
úr Kálfafellsmelum út að Hvalsíki og nú
Þá var Hvolsfjara og drjúgur spölur
af Káifafellsfjöru fyrir vestan Síkið,
Samt sem áður var þetta ærið basl fyr-
ir mennina, jafn aðþrengdir og þeir
voru fyrir, og loks er þeir komust úí
yfir, áttu þeir ekki í annað að flýja en
setjast að hraktir upp úr vatninu undir
rjúkandi sandhólunum.
Þegar við komum úr þessari ferð,
lcallaði Guðlaugur sýslumaður o-kkur út
að Orustustöðum. Vorum við látnir
gera grein fyrir því hvert við hefðum
farið og hvað við hefðum fundið. Sögð-
um við allt að létta, en ekki skai ég
full>rða, hvort talan á tunnunum haft
verið hárrétt eða lengdin á plönkunum
og köðlunum upp á það nákvæmasta.
10 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
36. tbl. 1964.