Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1965, Qupperneq 4

Hér birtist seinni hluti af frá-
sögn Francoise Gilots um fyrstu
kynni hennar við Picasso og at-
vikin sem leiddu til að hún fór
að búa með honum. Frásögnin
er úr bók sem Frangoise Gilot
samdi, ásamt bandaríska list-
gagnrýnandanum Carlton Lake,
um 10 ára sambúð þeirra Pic-
assos, og er hennar von á ís-
lenzkan bókamarkað í haust.
Þetta sumar var París frelsuð.
Þar eð Picasso var málari
númer eitt á skrá Þjóðverja, var
fyrsta hefndarráðstöfunin gegn
Þjóðverjum sú að setja upp heljar-
mikla Picasso-sýningu sem merki
um stefnubreytinguna. Hún varð að
almennu hneyksti. Eftir martröð
hernámsins hlýtur það að hafa ver
ið hnefahögg á allan almenning að
standa frammi fyrir listaverkum,
sem drógu svo mjög dám af tímun-
um, sem þjóðin hafði nýskeð lof-
að.
Snöggílega var Picasso orðinn „maður
dagsins“. Upp frá þeirri sbundu hætti
hann að vera óbreytfcur borgari og varð
a.lmenningseign. Ég man etftir að ég
sfcanzaði einu sinni við blaðturn, og sá
andlitið á Picasso stai-a á mig af kápu
á tímariti eins og Life eða Match, með
uppáhaldsdúfuna standandi á höfðinu
eða öxlinni. Mér hnykkti við. Ég hafði
að vísu allltaf vibað, að hann var vitan-
lega að nokkru leyti opinber persóna,
en mér bafði fundizt það bara vera
framihlið, en að baki henni vaari per-
sónan sjálf, ósnert og óaðgengileg
glápi almenninigs. En þegar ég sá þessa
Ijósmynd með fuglinum, sem var algjör
lega ótaminn og mundi ekki leyfa nein-
um nema Pablo að snerta sig, og ekiki
koma aftur nesma hann vaeri einn, en
fljúga burt ef einihver arrnar náilgaðist,
þá fannst mér þetta vera boð til al'ls
heimsins að koma nógu nærri honurn
til að snerta Ihann.
Frá því á árinu 1945 voru tímabil
þegar ég hætti algjörlega að hitta Pablo
— í viku, tvær vikiur og það ailt upp
í tvu mánuði. Þrátt fyrir tilfinningar
mínar til hans og óskir hans um að hafa
mig hjá sér, þá komst ég furðu ffljótt
að því, að sikaplyndi okkar féll ekki
saman. Tiil dærnis að taka var hann
mjög duttlungafulhtr — annan daginn
vair allt sólskin og birta, næsta dag
þrumur og eldingar
I samtölum við mig gaf hann
imér talsvert iausan tauminn,
hvatti miig til að tala um allt, sem mér
datt í hug. Og hann hafði geysimikil
örvandi áihrif á mig. En jafnframt
skynj -iði ég, að þessi áhugi, seim hann
hafði á mér, féllli honum ekki ful’ikom
lega í geð, og þá væri hann að segja
við sjálfan sig: „Ég má eikki verða of
háður henni“. Þarna var aðdráttarafl
til staðar en sem móivægi gegn því var
óróin, sem þetta aðdráttaraffl olli.
Eftir nokkurn tíma, þegar hann sagði
eitthváð þessu líkt: „Vertu ekki að
halda, að þú hafir neina þýðingu fyrir
mig. Ég vil hafa mitt £rjálsræði“, þá
komst ég upp á lagið að segja: „Það vil
ég Líka“, og svo kcxm ég ekki til hans
í eina eða tvær vilkur. En svo þegar ég
kom aftur, var hann allur eitt bros.
... þú ert engiir
Sambúð okkar Piccasso, eftir Francoise Gilot
kvæm-a neraa með byltingu, af þv? að
það yfirgengur skiining annarrar per-
sónu. Það er næstum betra að greiða
högg, og svo þegar fólk hefur jafnað sig
eftir það, að lofa því að gera sér það
að góðu“. Ég sagði honum, að þetta
fyndist mér nokkuð hrottaleg aðfexð.
„En það er ýmislegt, sem ekki er
haagt að hlífa öðrum við“, sagði hann.
„Það getur orðið afskaplega dýrkeypt
að fara þannig að, en hinsvegar eru til
þær stundir í lífi manns, þegar ekki
er nema um eitt að velja. Ef einhver
nauðsyn er allsráðandi hjá marrni, þá
verður ekki hjá því komizt að breyta
illa að einhverju leyti. Það er ekki til
neinn algjör og skilyrðisla,us hreinleiki
nema hreinleiki neitunarinnar. Þegar
menn beygja sig fyrir ástríðu, sem þeir
telja geysi-mikilvæga og taka sem eins-
konar harmleik gagnvart sjálfum sér,
fara menn út fyrir öll lög og hafa rétt
á að haga sér eins og þeir ættu ekki
að gera undir venjuægum lcringxxm-
stæðum“. Ég spurði hann, hvemig harxn
réttlaetti þessa i-öksemdafærslu.
„sr egar svona stendur fara Þjárv-
ingarnar, sem maður hefur vaádið öðr-
um, að koma niður á sjálfum rnanni
jafnt“, sagði hann. „Hér er um að ræða
viðurkenningu á örlögunium, en ekki
meinsemi við aðra né tiifinningaleysL
Fræðilega tekið, má segja, að maður
hafi ekki leyfi til að seilast eftir skerf
af hamingju, hversu litlum sem er, ef
það veldur óhamingju einhvers annars,
en það er bara ekki hægt að leysa vand
ann á þessum fræðilega grundveliii. Við
erum alltaf stödd innan um sambland
af góðu og illu, réttu og röngu, og þætt
ir sérhverra atvika eru alltaf í einni
vonlausri flækju. Velferð eins stríðir
gegn velferð armars. Að véLja eina per-
sónu er al'ltaf að vissu leyti það sama
sem að tontíma annarri. Þessvegna er
nauðsyrulegt að hafa hugrekki skurð-
læknisins eða morðingjans, ef þú vilt
það heldxxr, og fara eins skikkanlega
að öllu og haegt er. í vissum tilvikum
er _ekki hægt að vera engill.“
Ég sagði hionum, að fnximstæð per-
sóna gæti haigað sér eftir þessari kenn-
ingu mikll'U auðveldar en sá, sem hugs-
ar eftir reglum góðs og ills, og reynir
að haga sér þar eftir,
„Skitt með allar fræðikenningar“,
sagði hann. „Þú verður að gera þér
það ljóst, að hver hlutxxr hefur sitt verð
í lífinu. Sérhvað það, seim mikilsvert
er — sköpun, ný hxxgimynd — hefur
sitt myrkrabelti í för með sér. Og þann-
ig verður að gera sér það að góðu. Ann
ars verður aðeins kyrrstaða og stöðnun.
Það er óumflýjanlegt. Hvert jákvætt
verðmæti hefur líka sitt verð á nei-
kvæðan mælikvarða, og þú munt aidrei
Hann var líka vanur að segja: „f
mínium augum eru ekki til nema tvær
tegundir kvenna: Gyðjur og dyramott
itr.“ Og hvenær sem honuim fannst mér
farið að finnast ég c.fmikil gyðja gerði
hann sitt bezta til að gera úr mér dyra
mottu. Einn daginn þegar ég fór að
heimsækja hann, vorum við að horfa á
rykið, sem þyrlaðist í sólargeisia, sem
kom á ská inn um einn hágluggann.
Þá sagði hann við nxig: „Engirxn hefur
verulega þýðingu fyrir mig. Frá mínu
sjónanmiði er anrxað fólk rétt eins og
þessi rykkjorn, sem dansa í sólskininu.
Það þarf ekki annað en sveifla kxistin-
um einu sinni og þá eru þau farin“. Ég
sagði honum, að ég hefði oft tekið eftir
því í samskipfcum hans við aðra, að
hann teldi umheiminn ékki annað en
rykkorn. En ég bætti því við, að svo
vildi nú tfl, að ég væri sjálf eitt lítið
rykkom, sem væri gætt sjálfstæðum
hreyfingum og þyrffli því ekki á nein-
xxm kústi að halda. Ég gæti farið leiðar
minnar af eigin rammleik. Og það
gerði ég. Ég kom ekki aftur næstu þrjá
mánuði. Það var ekki af því að ég dáð-
ist ékki að mikiileik hans ,heldur hinu,
að ég viildi ekki horfa á þennan mikil-
leik gerðan ómerkilegan með harð-
stjórn, sem ég taddi ósamrýmamlaga við
sannam mikilleik. Ég dáðist afskaplega
að honuim sem listamanni, en ég ætl-
aði mér ekki að fara að vera fómar-
dýr hans eða píslarvottur.
I febrúar 1946 fór ég til suður-
strandariimar til að ná mér eftir upp-
skurð og innan viku kom Pablo til mín.
Þegar ég sagði við Pablo, að ég væri
reiðubúiin að fara aftur tiil Parisar,
sagði hann þurrlaga: „Þegar þú kemur
aftur, vil ég að þú komir og búir með
mér.“
Hann hafði talað utan af þessari hug-
mynd áður, en þó mest í hálfkæringi,
en ég var ekkert æst í að taka hann á
örðinu og hafði vikið þessu til hliðar,
hvenær sem það barst í taíl. Amma mín
lét mig hafa a'xit það fielsi sem ég vildi
Ficasso, Francoisc og börnin á veitingalxúsi.
Ficasso (1964) við eina af nxyndum sínum af Fraugoise
hafa. Auk þess var mér illa við að yfir-
gefa hana. Það yrði óhugsandi, að ég
gæti látið hana skilja slika ráðabreytni.
„Það er ekki nema satt“, sagði hann.
„Þess vegna skaltu bara koma án þess
að gera henni nokkuð aðvart. Amma
þín þarfnast þín mitma en ég.“ Ég
sa.gði, að mér þætti afskaplega vænt um
hann, en satmit væri ég nú ekki reiðu-
búin að taka slikt skref.
„Nei, sjáðu nú til og athugaðu málið
frá annairi hlið. Það sem þú getur gefið
ömmu þinni utan þeirrar ástar, sem þú
hefur á henni, er ekkert skapandi að
neinu gagni. En þegar þú hinsvegar ert
hjá mér, hjálparðu mér til að. gera mér
sitthvað ljóst, sem er skapandi. Ég þarfn
ast þín raunvemlega. Hvað snertir til-
finningar ömmu þinnar, þá er sumt til,
sem hægt er að gera skiljanlegt, en svo
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
3. tbl. 1965.