Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1965, Blaðsíða 8

SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
— Ég er svo stolt af þér, elskan,
sagði hún. Ég skil tilfinmingar þínar,
— þú ert alveg eins og fultorðinn karl-
maður.
Kvöld eitt nokkrum mánuðum síð-
air sagði hann:'
— Mamma, hvernig fyndist þér, ef
ég slægist í för með strákunum til Eg-
yptaiands? Þ-að er verið að velja menn
í því skyni, og maður getur fengið að
fara sjálfviljugur líka. •
Það var eins O'g hjarta hennar snerist
heilan hring.
— Ég vissi, að það hlaut að koma
að því, hugsaði hún. Ó, ef ég gæti að-
eins sagt: Farðu ekki. Bíddu, þar til þú
færð skipun. En ég má ekki svikja
hann.
Og hún svaraði hægt og rólega:
— Vinur minn. Þú ert orðinn stór
maður núna, og þú verður sjálfur að
taka þína.r ákvarðanir. Ég vil, að þú
gerir það, sem þú sjálfur álítur rétt-
ast, og það sem gerir þig ánægðastan
með sjálfan þig.
Það birti yfir svip hans, oig hann
kyssti hana létt og snögglega, eins og
hann var vanur.
Nú var Drengurin.n farinn. Þau
höfðu kvatt hann. Mamma hafði farið
snemma á faetur. Allan morguninn
hafði hún beðið hljóðar bænir, — béð-
ið um þrek til að standast þessa þraut.
—. Hjálpaðu mér, að ég fái brosað,
þegar ég kveð hann. Þú hefur alitaf
hjáipað mér öl!l þessi ár, síðan hann
fór í skólann í fyrst-a sinn, — lítili
hnokki. Hjálpaðu mér eins oig alltaf,
— nú þegar ég þarf svo mikið á hjálp
þinni að hailda.
Þau buðu nokkrum fé’ögum hans úr
herdeildinni til hádegisverðar. Allir
voru glaðir og gerðu að gamni sínu,
og Drengurinn virtist hinn ánægðasti.
— En hvað við leikum öll vel, hugs-
aði hún.
Þegar þau komu á brautarstöðina,
bað hann þau að vera ekki að bíða
eftir brottför lestarinnar.
— Það er alltiaf svo ieiðinleigt að sjá
lest fara, saigði hann.
Nú var hann föluir, og þau fundu, að
það væi'i þezt fyrir hann, að þessu yrði
lliokið sem fyrst, svo að þau kvöddust
við hliðin. Þau voru öll glaðleg og
brosandi.
— Vertu btesisaður, stóri drengurinn
... Guð fylgi þér, elskan.
— Þið skuiluð ekki vera áhyggjnfull,
ég kem fljótlega til baika.
Hann kyssti þau bæði, — og allt var
þegiar um garð gengið.
Á_ heimleiðinni hugsaði Mamman:
— Éig þakka þér, góði guð. Þú hjálp-
aðir mér að brosa.
Fyrsta bréfið frá Drengnuim var
skrifað um borð í skipinu, áður en það
iét úr höfn:
— „Loksins leggjum við af stað. Við
eruim allir spenntir. Mér finnst að þetta
sé í fyrsta sinn, sem ég tek mér eitt-
hvað fyrir hendur. Ég hugsa stöðugt til
ykkar. Hafið enigar éhyggjur. Ég verð
ekiki lengi að heiman. Inniilegar kveðj-
tít“.
Margar vikur höfðu liðið, þegar þau
fengu næsta bréf frá honum.
Hann var stöðugt í huga þeirra, og
þau reyndu að halda áfraim að lifa líf-
iniu heima eins .og venjulega, rólynd
Og glöð.
Það var miklu auðveldara hjá Mömmu
á daginn. Þá bafði hún í svo mörgu að
snúast. Þeigar hugur hennar og hendur
voru önnum kafin, fékk hún varizt
óttanuim, sem alltaf lá eins og hringað-
ur ormur í sá.1 hennar.
En á nóttinni var það öðruivLsi. Þá
lá hún vakandi og bylti sér svefnlaus
og óttastegin. — Hvar er hann í nótt?
Hvað er hann að gera? Hvenær fæ ég
að sjá hann? Hefur hann ef til vill
misst fótinn eða heyrnina? Ég held ég
muni deyja, ef aitthvað iilit hendir
hann.
Nótt eina fór hún fram úr rúniinu
í myrkrinu og dró gluggatjöjdin til hlið
ar. Tunglið sigldi braut sína virðulegt
á svipinn, þarna hátt uppi á himninum,
— sama tunigilið, sem einnig lýsti nið-
ur til ha.ns.
Hún var rólegri, þegar hún lagðist
fyrir aftur.
— Ég verð að setja í mig kjark,
hugsaði hún. Að vera óttaslegin og
kvíðin gagnvart einhverju, sem
kannske aldrei skeður, — það er að
bregðaist lífinu. Hún lá glaðvakandi og
hvíslaði: — Góði guð, haltu þinni vernd
arhendi yfir honum 1 nótt. Og réttu
mér einnig hönd þina í myrkrinu.
Drengurinn var með við E1 Ala-
mein. Hann var umkringdur . eyðilegg-
ingu og örvæntingu. Hvert sem hann
leit, blasti við honum dauði og tor-
tíming, En ekkert var honum raunveru
tegt nema hlutverkið sem honum hafði
verið falið og sveitarforin.gj askyldur
hans.
Það var. eins og skortur á nægum
svefni og lítil næring hefðu skerpt hugs
unina, og hann fann, án þess að verða
undrandi, að hann gat hugsað rólega og
tekið skjótar ákvarðanir, og að hann
var fu'.lkomlega laus við alla hræðslu.
Stundum fannst honum sem hann
væri ekki í líkamanum, — eins og lík-
ami hans væri nokkurs konar sjálfsali
Hver snögg hreyfing, hver leifturhröð
ákvörðun kom bara einhvern veginn af
sjálfu sér án minnstu erfiðleika.
Allar hugsanir hans og aðgerðir
stefndu að einu og saima markinu, —
að halda þessari þýði.ngarmiklu víg-
stöðu og vinna sigur.
í birtingu um morguninn gerðu Þjóð-
verjar gagnáhlaup. Hann hljóp til þess
að taka stöðu við hlið eina mannsins,
sem uppi stóð við eina falibyssuna.
Þeir stóðu hlið við hlið og skutu. Það
'hvarflaði ekki að honum sú hugsun, að
hann yrði að reyna að hlífa heyrninni
í þessu ólýsaniega' víti, sem umlukti
þá.
Sprengikúla óvinanna kom Sljúgandi,
án þess að þeir sæju það eða heyrðu.
Þegar rofaði til í reyknum og sand-
inum, var allt b/orfið, — fallbyssan og
skytturnar tvær ...
T ólif dögum síðar hringdu kirkju-
klukkurnar í Englandi yfir sigri átt-
unda hersins. Þegiar hljómur þeirra
þagnaði, undruðust þau, Pabbinn og
Mamman, að þau skyldu vera með tár
í augunum,
Þau sátu í ró og næði. Annað las í
bók, en hitt saumaði, þegar dyrabjöil-
unni var hringt.
Pabbinn gekk fram og opnaði, og
hann kom til baka með símskieyti, sem
hann las fyrir hana: „Með djúpri
hryggð og samúð verðum vér að til-
kynna yður .. . Mið-Austurlöndum ...
Féil í orustu ...“
Hún gekk til hans
— Það er komið, hugsaði hún. Og
síðan: — Elsku barnið mitt. Þetta er
bara óráðsdraumur. Ég vakna bráðum,
En hún vissi, að þannig mundi það
halda áfram að verða ti'l æviloka.
Hún sá nálina sem hún haifði stung-
ið í handavinnuna sína fyrir fimm mín-
útum .... eða var það fyrir fimim
kiukkustund'um ... eða fimm ámm . . ?
Hann sagði: — Nú erum við bara
4,vö aftur, elsikan. Ég var svo viss um,
að hann mundi koma til baika .. . Við
verðum að reyna að bera þetta samam.
Allur veruleiki var horfinn þeim, —
ekkert til nema myndin af Drengnum,
sem horfði á þau frá arinihillunni.
— Ef til vill er hanm héma hja okk-
ur, hugsaði hún, og kanraske hjáilpar
hann okkur, — eða kanraske er hann
að virða okkur fyrir sér, bviernig við
berum þetta?
Smám saman fylitist hugur þeirra
hljóðlátu stolti vegna hams.
Þau sátu þarna alla nóttina og leit-
uðu hvort um sig að orðum, sem mættu
hughreysta hitt. Og þegar dagaði
sátu þau ennþá og leituðu að ofurlitl-
lira ljósgeisia, sem gæti lýst þeim fram
á veginn.
SVIPMYND
Framhald af bs. 2
Ekki gat hjá því farið að samband-
ið milii Stokowskis og Fíladelifíu-hljóm
sveitarinnar stirðnaði þegar fram liðu
stundir. Strax árið 1932 lýstu forráða-
menn hljómsveitairinnar því yfir, að
þeir kærðu sig ekki am meiri nýtízku-
lega eða „umdeilda tónilist“. Stokowski
kvaðst mundu leika nútímaverk hve-
nær sem honum byði svo við að horfa
og meira að seigja teika þaiu tvisvar
fyrir þá sem vildu hlusta. Friður hélzt
þó enn uim skeið, en árið 1936 sagði
Stokowski starfi sínu lausu og iét end-
anlega af störfum tveimur áruim síð-
ar, þegar Eugene Ormandy tók við
hilj'ómsveitinni.
Stokowski heifur verið svo lýst, að
hann sé „19. aldar maður með 21. aldar
sál“. Kurteisleg framkom.a ha-ns, glæst-
ur klæðaburður og teyndardómsfulilt
fas virðist heyra til horfinni öld, enda
er þess að gæta, að bæði Wagner og
Tsjaíkovsky voru enn á lífi þegar hann
fæddist. Af einihverjum ástæðum hefur
honum a'll'taf þótt fínna að segjast vera
„af pólskum ættum“, þó sannteikurinn
sé sá, að faðir hans var pólskur, móð-
ir hans írsk, sjálfux fæddist hann í
Lundúnuim og hóf tónlistarferil sinn
ir eð sérkennilega enskum hætti: með
því að gerast k irkjuorganisti.
En Stokowski hefur líka alla tíð ver-
ið á undan sinni samtíð. Áður en orð
eins og „hi-fi“ og ,,stereo“ komu til
sögunnar, var hann farinn að gera til-
raunir með hv'ort tveggja, Að hans á-
liti var hljómurinn jafn mikilvægur
tónilistinni eins og litir málaralistinni
og form höggmyndalistinni. Jafravel
ströngustu gagnrýnendur Stokowskis
játa, að hann sé meistari hljómbrigð-
anna, óviðjafnanlegur málari í tónum.
Áhugi hans á hljómbrigðum hefur átt
þátt í að vekja þá gagnrýni, að hann
hafi tilhneigingu til að afbaka tónverk,
leika þau að eigin geðþótta og gera úr
þeim annað en það sem fyrir tónskáld-
inu vakti.
S tokowski .lifir og hrærist í
vinrau sinná. Meðan starfsárið stendur
yfir æfir ’hiann hljómsveitina á morgn-
ana, en sökkvir sér niðux í nótur seinni
hluta dags og á kvöldin. Tóniverk ber-
ast horaum hvaðanæva úr heiminum og
liggja í stórum stöflum í vinnustofunni
í ibúð hans á efstu hæð fjö'lbýlishúsis
við Fifth Avenue í New York. Þar við
bætist að hann stjórnar öðru hverju
öllum helztu hljómsveitum Bamdaríkj-
amna — einnig Fíladelfíu-hljómisveit-
irani, sem m.a. hélt upp á 50 ára af-
mæii þess sögulega viðburðar þegar
hún kom fyrst fram undir stjórn hans.
Hann lifB- hversdagslega mjög óbrotnu
lífi og er löngu hættur við miatairkúra
fyrri ára( þagar bann át ekkiert nema
grænimeti eitt árið og ekkent nema
kjöt það næsta). Hann hefur rnest dá-
læti á ávöxtum, grænmeti, fiski, iamba-
og káiflakjöti. Hann reykir endrum og
eins og tekur gjarna ©lais af víni á
kvöldin.
Um hel’gar verður einkalif hans mun
bjartara og einnig þegar skólaleyfi
standa yfir, því þá 9á synir hans tveir
af síðasta hjónabandi, 12 og 14 ára, að
heimsækja hann, samfcvæmit dómsúr-
skurðL Síðasta kona hans var Gloria
Vanderbilt di Cicco, sem hann gekk að
eiga árið 1945, nokkrum dögum fyrir
63. afmæli sitt (hann hélt fast við að
hann væri 58 áxa), en hún vax þá 21
árs gömul. Áður hafði Stokowski verið
kvænt'ur píanóleikaranium Olgu
Samaroff og svo Evangeiine Brewster
Johnson (hún var erfingi Johnson Sc
Johnson auðæfanna).
Aldurinn hefur orðið æ viðkvæmara
umræðuefni, eftir þvi sem árin hafa
liðið. Árið 1955, þegar hann skildi við
Gloriu Vanderbilt, var hann að stjórna
hljómsveit í Florida, og var hljómleik-
unum útvarpað. Kynnirinn gat þess, að
Stl>kowski var fæddur árið 1882. „Nei,
nei!“ hrópaði Stokowski æfur, „það er
ekki satt. Bg fæddist árið 1887.“ Það
er langt síðan afmælisdagar Stokowsk-
is hafa verið haldnn- hátíðlegir.
BÖKMENNTIR
Framhald af bls. 6.
sölc. Hér er hann að sýna okkur mann
sem talar og talar, úteys hjarta sínu,
en kemst þó ekki í sraertiragu við ann-
að fólfc. Söiguihetjan, Bill Maitland, er
lögifræðingur á fimmtugsaldri, á þeim
tímamótum er menn fara að átta sig á
hverjir þeir séu. Þá eða aldrei. Hann
lítur yfir farinn veig. Lífið hefur leik-
ið við hann, eins og fólk myndi segja,
hann er velefnaður maður og hefur
notið all’S, en þó þyrmir einmanakennd-
in yfir bann og hann eygir ekki í ljós-
an díl á tilverurani.
Honum finnst að iífið sé að snúa við
sér baki. Hversvegna? spyr hann. Hann
á það ekki skilið, hann er í rauninni
góður maður. Og það er satt, hann er
ekki verri en hvar anraax, þó hann sá
dálítið rotinn.
Hversvegna hlusitar þá engiran leng-
ur á hann?
Starfsfólk hans segir upp hjá horaum,
aðrir leggja símatólið á þegar hann er
að tala við þá, eiginkaraan verður að-
eins hrædd um að missa fyrirvirarauraa
þegar hann rekiux raunir sínar við hana,
dóttirin kemur ekki upp orði en hleyp-
ur burt — jafnvel ástikonan er úrræða-
liaus. Hann lætur móðann mása, en eng
inn virðist geta hlustað á hann með
eftirtekt, enginn skilja hvers hann
þarfnast — orð hans skila einihvern-
veginn ekki merkingu sinni, en verða
úti í tóminu í kringum hann.
Þarna stendur hann á sviðinu og bura
ax viðstöðulaust úr sér, og áhorfendur
virða hann fyrir sér eiras og skrít-
inn hlut.
Það er niðurstaða Osbomes: enginra
hlustar á annan mann, enginn getur orð
ið þátttakandi í þínu innra striði.
Svo takmörkuð er tilfinning manns-
ins, svo ófullkomið málið. Guðlaus og
hugsjónaia.us stendur Biil Maitland
andspænis sjálfum sér og finnur að ekk
ert getuir lengur tengt hann öðo-u
fóilki.
Hann kemur og hverfur sporlaust
eins og þúsundir manna sem aldrei
finna gildi nokkurs hlutax, þó þeir viti
verðlag alis.
Þannig hljóðar dómux Osbornes yfir
lífi borgarans í veiiarðanríkirau.
Ahorfendur standa upp ag ganga
út úr Royal Couirt teikhúsinu, .en þar
hlaut leikskáldið sína fyrstu frægð.
í leikdómi í Sunday Times sagðl
Hairold Hobson — en hann er einra
bunnasti gagnrýnandi Breta um þess-
ax mundir — að Inadimissible Evidenca
sé bezta leikrit Osbomes til þetssa, en
um það eru samt skiptar sikoðanir.
Hitt er víst að „einmanaíleikinn“ miun
senn haifa gengið sér til húðax sem yrk-
isefni — a.m.k. í bili, enda heÆur hanra
enzt furðu lengi. Og af heimséndir
dregst enn á langiran um npfckra bríð
hljóta sfcáldira að öðlast mediri liflsitrú
á ný.
Ekkert stendur í stað, og ný viðliorl
sbapast fyrr en vaxir.
Agnar Þórðarson.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS.
3. tbl. 1965.