Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1965, Blaðsíða 6

Wetss kllám- eða sorahöfunda. Nútíma-
leikrit yrðu náttúrlega að endurspegla
þafi umihverfi og þá tíma, sem þau gerð
iMt á, annað væri fölsun. Óskadraum-
ur um göfgi mannsins og fagurt mann-
m væri náttúrlega frómur út af fyrir
Mig, en hann fengi okki staðizt í ljósi
atburða seinustu áratuga, sem óþarfi
vaeri að fara nánar út í. Eins skyldu
þeir, sem alltaf væru að reka nefið í
kilám og grimmd nútímaleikrita, rninn-
ast þess að af slíku væri nóg til í verk-
um stórmeistara, svo sem Arlstófanes-
«r, Evrípídesar og Shakespeares, svo
nokkrir væru nefndir. Beztu leikrita-
•káld liðinna alda hefðu aldrei talað
neina tæpitungu — tepruskapurimn
hefði ekki halidið irmreið sína fyrr en
i 18 öld, enda hefðu þeir gömlu vík-
ingar, Ibsen og Strindbeng, barizt heift
arlega gegn honuim á sínuim tíma, hann
ætti ekki heima á sviði va-ndlátra leik-
húsa, og þeir, sem vildu fara með fjöl-
skyldur sínar sér til léttrar upplyftimg-
ar eina kvöld&tund, skyldu leita á önn-
ur mið, úr nógu væri að ve ja.
Hvað þvi við kæmi að Littler hefði
Frá fyrstu Lundúna sýningumii á „End
game“ eftir Beckett.
ekki fengið tækifæri til að fara yfir
leikritið Marat áður en það var takið
til sýningar, þá væri það ekki rétt með
fárið, hann hefði jafman átt kost á því
eins og hver annar meðlimur ráðsins,
en ekki sýnt á því minnsta ábuga, gæti
hann því engum uim kenmt nema sjáilf-
uim sér. Hinu væri ekki að leyna, að
taprekistur væri á leikhúsinu eins og
annars staðar í heiminuim á hliðstæðuim
stofnunium, en þó væri hallinn ekki
meiri en hundrað þúsund sterlinigspund
á ári, eða 12 miilljónir ísíl. króna, sem
væri helmimgi minna en víðast hvar
annars staðar í sambærilegum leikhús-
um.
Þessu andsvari Pefcers Ha'ls fylgdi svo
seinna yfiriýsing frá öðrum meðlimum
leiikihússráðsins um að þeir bæru fullt
traiust til stjórnar hans og leikriitavals.
Y msir framámerm leiklhússmála
tóku undir þau ummæili, þeirra á með-
RABB
Framhald af bls. 5
konur — stundum saman — stund-
um í stórhópum. Þvílíkt oq annaö
eins! Óhugnanleg! Ógeöslegt! Og
að betta skuli gerast í höfuöstaö
fslands. „Hótel“. „hótel“ — viö
höfum sofiö á veröinum!
Nei, látum enpan vita af hessu.
Reynum aö bagqa hetta í hel — og
lofca öllum Jiessum bölvuöum
„hotelum“, sem eru mestu „siöspill
ingarbœli landsins“ og gera Reykja
vik sjálfsagt „heimsfræga aö
endemum áöur en yfir lýkur“.
Það er margt fleira, sem viö
Jiurfum aö gera í sömu andránni.
Hver er t. d. ábyrgur fyrir lagn-
ingu hins nýja Keflavíkurvegar?
Já, hver stendur fyrir Jtví aö gera
steinsteyptan veg, sem bæöi banda-
all hið kunna leikritaskáld Terence
Jtattigan, og sögðu að þó að þessi verk
væru mjög misjöfn að gæðum og fæst
þeirna myndu emdast um langan alidiuir,
æfctu þau fullan rétt á því að koma
fram — ekkert leiklistariíf gæti dafn-
að á söngieikjum einum saman og öðru
lébtmeti.
Nú má að endingu gera lítiJJega
grein fyrir nokkrum þeLm leikritum
sem átt hefur verið við í þessum deil-
um.
Hefur Marait/Sade vafalaust vakið
mesta athygili af þeim og hlotið lof-
samlegust ummæli, einkum leikstjór-
inn fyrir sviðsetnignuna. Höfundurinn
Peter Weiss er Berlínarbúi fæddur
1916, sænskur ríkisborgari og búsettur
í Stokkhól.imi síðan tyrir stríð, en skrif-
ar enn á móðúrmáli sínu.
Var leikritið frumsýnt í Sohillerleik-
húsimu í Berlín í maímánuði síðastliðn-
um, en í London var það fruimsýnt 20.
ágúst. Ingmar Bergmann hefur meðail
annarra tryggt sér sýningai-rétt á því.
í leikritinu tefllir höfundurinn firam
fcveimur lífsviðhorfum, sem hann per-
sónugerir í þeim de Sade, hinum al-
ræmda greifa, sem sadisminn dregiur
nafn sitt af, og Marat, by'ltángarfoa--
ingjanum, sem Oharlotte Corday myrti
í baðkeri svo sem frægt er úr sögu
frönsku stjórnbýitinjgarinnar. Þessi
tvö lifsviðhorf — líflsnautnin og hug-
sjónin — hold og andi, koma fram í
orðræðum þeirra án þess þó að þær
leiði til endanlegrar niðurstöðu — og
satt að segja er í sjálfu sér iheldur lít-
ið á þeim að græða, allt meira og
minna gamalkunn rök með eða á móti.
En það sem mestu ínáli skiptir er bygg
ing leikritsins og útfærsda leikstjórans.
Weiss byggir á þeirri sögulegu stað-
reynd að á árunum 1797 til 1811 voru
reyndar sálfræðilegar tílraiunir við geð
veikrahælið í Charenton í Frakklandi
undir handléiðslu forstöðumanns hæl-
isins, Monsieur de CouLmiers, sem fól-
ust í því að sjúklingamir voru Látnir
túlka og Leika ýms Leikrit. De Sade var
á þessu hæli frá 1803 til dauðadags
1814. Samdi hann þar ýms leikrit í
þessu skyni og stjórnaði mörgum
þeirra.
. Hér lætur Weiss hann sjálfan
vera á forsviðinu og deila á Marat, sem
situr vaxgulur og þjáður af húðsjúk-
diómum í baðkeri og skrifar æsingarit
til múgs Parísarborgar. De Sade er fulll
trúi lífsnautnarinnair, Mairat hugsjónar-
innar; hvor um sig Lítur svo á að til-
gangurinn heigi meðalið, annar lifir á
augnablikinu, hinn í framtíðinni. De
Sade heldur fram að Marat leiti til
framtíðarinnar af því að hann sé ó-
fær uim að njóta augnablikisins, en
framtíðin sé alltaf jafn langt undan
rískir hermenn og aörir geta ekið
eftir með lagskonur sínar? Já, og
af hverju er vegur til Hveragei-öis?
— Ef Jtangaö lœgi. enginn vegur
dytti engum í hug aö byggja þar
„motel“.
Og jafnvel J)ótt varnarliöiö færi
einn góöan veöurdag. Varnarliös-
menn eru ekki einu útlendingarnir
í heiminum. Þaö er jafnvel á vit-
oröi flestra í Hveragerði. — En
hvernig getum viö varizt ásœlni oq
ósóma heimsins? Þaö er ekki nóq
aö loka öllum. , hotelum“ svo aö
menn geti eklci dregiö Jjangaö lags-
konur sínar. Hver segir. að þeir
geti ekki fengiö sér tjald og. ekiö
út í sveit? Já, þaö er einmitt þaö!
Viö lokum vegunum og hróyum
niöur þessa sviviröilegu vegaáœtl-
un. Hverageröi veröi afgirt og
einangruö — og leirböö m. a. bönn
iið. Fólk er nefnileqa nákiö í leir-
baöi óg þaö gœti komiö óoröi á
landi, hann þelkki ekki þarni múg sem
hann skrifi til né standi í neinum
tengslum við hann......
En frammi ber Charlotte Corday að
dyrum með korðann falinn á brjóstum
sér, fögur og hrífandi
Atburðarásin er sífellt rofin eða
endurtekin af sjúklingunum sem láta
eklki að stjórn, en þyrlast um sviðið í
sniðlausuim sjúkrafötum og spenni-
treyjum.
Allt sviðið er á sífelldu iði, en þegar
Marat fellur fyrir því ofbeldi sem haun
hefur sjáifur predikað og réttlætt gera
Samuel Ileckett
sjúklingarnir uppreist gegn kúgurum
síruum — hjúkrunarmönnunum — og
heimtá frelsi. '
Þetfca er óvenjuleg sýning, svo hröð,
óvænt og áhrifamikil, enda hefur leik-
stjórinn Peter Brook, sem talinn er
einn allra fremsti leikstjóri Breta, hlot
ið einróma lof — svo að jafnvel leik-
ritið hefur fallið í skugga sýningarinn-
ar.
x Aldwyoh-leikhúsinu eru jafn-
íramt önnur leikrit í gangi, einþáttung-
ar og lengri leikrit, og eru þar á meðal
verk etftír þá Samuel Beckett og Har-
old Pinter, en margir munu minnaist
Beðið eftir Godot, sem leikið var í Iðnó
fyrir nokkrum árum, og Húsvarðarins,
sem Þjóðleikhúsið sýndi, hvorttveggja
ágætar sýningar, enda góð leikhúsverk.
En skiljianlegt er að Peter Cadbury
hafi blösfcrað þegar leikritið Endgame
sveitina. Hverageröi gœti jafnvel
oröiö heimsfrœg fyrir leirbaða-
strivlinga.
En er þetta nóg? Nei, viö erum
enn % hættu — og veröum þaö á
meöan viö höfum samgang viö um-
heiminn — meöan hér eru flug-
vellir og hafnir. fiq tek undir til-
lögu Einars Olgeirssonar um aö
láta sprengja flugvellina í loft uw
og ég veit, aö þeir í Hverageröi
hljóta líka aö vera á línunni.
Þá yrði landiö loJcsins friöaö,
enginn ágangur, enqin hætta,
engin frœgö — bara viö — ég og
þú og tiinir íslendingarnir. Viö
gœtum horfið aftur til hinna gömlu
góöu daga, losnaö viö öll sam-
skiyti viö útlendinqalýðinn, losnaö
viö öll erlend áJirif og oröiö þjóö-
legir á ný: Gengiö í slcinnskóm,
rifiö í okJcur súrt slátur og þorsk-
hausa. Úr állri hœttu. Gamanl
gaman! hallelúja! — h.j.h.
eftir Beckett er haft í huga. Þar ræð-
ast maður og kona við með höfuðin
ein upp úr öskutunnum og minnast
góðra stunda. Umhverfi sínu og ásbandi
gefa þau ekki gaum því þau hafa margs
góðs að minnast eins og leggur og
skel í ævintýrinu — þar sem kiaupmað-
urinn sjálfiur hafði fundið skelina og
borðað úr henni fislunn.
Fyndni höfundarins er bitur og miss*
ir ekki marks, og í lokin er sá einn
munur orðinn á högum skötuhjúanna
að þau eru ögn dýpra soklcin í sorpið.
Kannski væri betra að sökkva 1
súkkulaði? Eða kannski kaJla menn
bara sorpið súkkulaði til að það láti
betur í eyrum?
Hvað sem því ilður þarf Peter Cad-
bury ekki að óttast um vinsældir
súfckulaðsins — hvorki í leikihúsi né
annars staðar. Og í raun og veiu væri
óeðlilegt að venjulegt fóilk færi að hafa
of mikinn áhugia á listum. Skyldur
mannsins eru mangar og listin er aðeins
ein þeima, þótt hitt leiði til fátæklega
lífs að vanrækja han-a með öMu.
S ú var tíðin að skáldin héldu
að þau gætu breytt skoðunuin fólks
með þvi einu að opna augu manna
fyrir þjóðfólagslegu óréfctlæti — eða
þau hóldu að hægt væri að leysa vanda
mál samtímaos með því að sýna dæmi
um þau á sviðinu, og mætti í því saim-
bandi minna á leikrit eins og Djúpt
standa rætur eða Deiglu MiMers, svo
bjartsýnir voru menn í þá daga. En
á þessu hefur orðið mikil breyting þótt
ekki sé langt um liðið og höfundar
dagsins í dag hafa undantekninigarlítið
lítinn boðskap að flytja, þeir breigða
upp myndiUim, of't hroðalegum mynd-
um, en benda á engin úrraeði, trúa jafn
vel ekki að nokkur úrræði séu til önti-
ur en að sætta sig við forlög sín.
Maðurinn er á valdi myrikra aifl'ia,
sem vonLaust er að berjast gegn af þvf
þau búa honum í sjálfum, en eru ekki
utan að komandi eins og í grískura
harmleikjum, og hann verður að biða
dauða síns í einhverjum pofca eða jaifn-
vel öskutunnu, sem hann í blekkin'ni
sinni heldur að sé nýtízkuhús með ÖM-
um heimiilisvélum.
í einrnanaleik sínum tekst honura
ekki að komast í snertingu við aðra
lifandi veru nema með því að reka
hana í gegn: Saga úr dýragarðinum.
I nýrra verki eftir Albee sem nú er
'leikið á íslenzku leiksviði, Hver er
hrædd-ur við Virginíu Woolf?, er tilfinu
ingalif hjónanna svo öfugsnúið
að þau geta ekki notizt nema
með því að agnúast og kvelja
höort annað, og mininir það
að því leyti mikið á Dauðadans Strind-
bergs. f lokin er blekking þeirra um
ímyndaðan son hrunin til grunna, þótt
raunar sé erfitt að ganga inm á sam-
tök hjónanna um þá blekkingu í sv«
rysjóttri sarnbúð öll þau ár.
A nnar höfundur einmanaiLeikana
er John Osbome, sem leit reiður um
öxl fyrir nokkrum árum og er ekki
enn runnin reiðin.
Hefur hann þótt túlfca betur en nokik
ur annar ógeð og fyrirlitningu ungra
reiðra manna á hræsni og lágkúruskap
velferðarríkisins. Stundum gétur verið
þreytandi að sitja undir reiðilestri Os-
bornes, sérstaklega þar sem aðrar per-
sónur hans kjomast varla að, en ein er
látin drottna og hafa orðið allan tím-
ann. Nærvera höfundar getur sömuleið
is orðið of áberandi og orfcað truflandi
á áhorfandann, líht og höfundurinn
heyrist segja: takið eftir þessiu, þetta
var gott hjá mér ... Osbome hlýtur að
bafa mjög gaman af að tala, enda hef-
ur maðuriinn margt að segja, en að
hann sé að sama sfcapi góður hÍLustandi
er meira efamáil — og harla ólíkur
meistaranium Tsékov að því leyti.
En í Inadmissible Evidenoe kioana
i þessir höfuðófcostir Osbomes minna að
Framhald á bls. 8.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
3. tbl. 1965,