Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1965, Blaðsíða 14

a8 bjarga sér og sínum frá hungri og
qyrod.
Suimarið 1756, þegar harðinidin stóðu
sem hsest, fór síra Sveinn lestanferð
suður yfir þvert ísland, til þess að
sækja sér matarbjörg, og þá mest
skreið eða harðfisk. — Hann lagði reið
irug á 10-20 hesta og fór með þá í lest
upp úr Vesturá eða Hofsdal, og hefur
eflaiust haft með sér 1 eða 2 pi'íta til
aðstoðar. Síðan héit hann hilklaust suð
ur öræfi milli jöklanna og alla leið suð
ur í Landeyjar eða austur undir Eyja-
fjöil, yfir allar stórárnar, sem eru á
þessari leið. Þ-ar fékk hann sér lánað-
an farkost út í Vestmannaeyjar og
keypti þar ýmsan varning. þ.á.m. 10 vætt
ir aif harðfiski (400 kg.) og flutti til
lands. — Gjaldeyrir nans hefur aðallega
verið feitmeti, sem alltaf var vel þeginn
varningur í veiðistöðvunum, og fór vel í
böggunum ó hestunum að norðan, og
svo beinharðir silfurdalir, eða hin svo-
kallaða „Kóngsins mynt“. — Sfðan hef-
ur hann bundið skreiðina í 4 fjórðunga
bagga, og reitt norður 1 vætt á hverjum
hesti (40 kg.). Ferðin gekk ágætlega
norður, þó að erfið væri, og komst prest
ur slysalaust heim til sin í Goðdali. —
Þótti þetta frægðarför hin mesta, því
að Sveinn prestur var þá orðinn gamall
maður á þessum tíma mæli, 68 ára að
aldri. en á slíkri ferð var mikið vafstur,
ekki sízt við ferjustaðina á stóránum,
roeð svo fyrirferðarmikinn vaminig,
sem harðfiskur er. —
Ekki var samt síra Sveinn alveg af
baki dot'inn, þó að þetta ferðalag væri
erfitt. Haustið eftir (1757) fór hann
aftur sömu leiðina til matfanga, — en
þá hafði batnað í ári, þó að heyskapur
væri enn illur og lítill. Honum þótti þá
málnytan of lítil fyrir fólk sitt upp á
veturinn, en þó hafði hann 4 kýr og
40 ær í kvíum, og var þá víst margur
ver staddur. — Þegar prestur lagði upp
í þessa seinni langferð til aðdráfcta, yfir
þvert ísland, vantaði hann aðeins 1 ár
í sjötugt. Ekki tókst honum að fá meira
en 7 vættir af fiski keyptar í þeirri ferð,
en þó ekki annars getið en að ferðin
hafi gengið honurn að óskum.
Kíætt er við því, að þessi gamli og
atorkusami guðsmaður hafi oftekið sig
á þessum erfiðu ferðalögum, og þó eink
um seinni ferðinni, 1 hreggviðrum
haustsins yfir háöræfi vorrar köldu
fósturj arðar, enda varð hann veikur
Skömmu eftir að hann kom heim, og
dró sóttin hann til bana. — Hann dó 12.
desemfoer 1757 og var þá, eins og áður
getur, 69 ára gamall, og hatfði verið
40 ár prestur með fullri sæmd. Ekki
var síra Sveinn eini guðsmaðurinn,
sem gaf upp önd sína á þessum vetri,
þvi að hvorki meira né minna en 10
prestar dóu þá á íslandi, og þótti það
mikið hrun guðsþjóna. —
Kona síra Sveins var Guðrún Þor-
steinsdóttir frá Víðivöllum. Hún lifði
mann sinn í 9 ár og dó 1766. — Þau
eignuðust 9 börn. Elzt þeirra var síra
Jón, sem prestur varð í Goðdölum eftir
föður sinn, sá þriðji feðganna í röð,
sem sagt verður frá hér á eftir. —
Næstelzti sonur þeirra var Páll gull-
smiður á Steinsstöðuim í Tungusveit,
sem var merkur maður, skólagenginn
og þjóðhagasmiður. Sonur hans var
hinn frægi læknir og vísindamaður,
Sveinn Pálsson í Vík í Mýrdal, sem
var giftur Þórunni Bjarnadóttir land-
læknis Pálssonar. — Útaf bömum síra
Sveins í Goðdölum er nú margt merk-
ra dugnaðarmanna komið hér á landi.
Þá skal sagt frá foeim þriðja þessara
feðga, síra Jóni Sveinssyni, sem lengst
var, þessara allra, prestur í Goðdölum,
e’ða full 36 ár (1758-1794). í ævisögu
sinni, sem síra Jón samdi, að venju,
þegar hann var vígður, segist hann ekki
hafa alizt upp nema að nokkru hjá
foreldrum símum, en sumpart hjá Jóni
bónda Guðmundssyni á Breið, sem þá
eflaust hefur verið vjnur foreldra hans.
Ekki segist hann hafa verið nema 10
ára gamall þeigar hann var fyrst til
altaris, og var það ráð í tíma tekið, því
að varla hefur hann á þeim aldri ver-
ið orðinn stórsyndugur, eða haft neina
sérstaka þörf fyrir syndakvittun. Og
aðeins 12 ára var hann þegar farið var
að troða í hann latínulærdómi, með það
fyrir augum, að hann gætá orðið duott-
insþjónn þegar honum yxi fiskur um
hrygg. — Hann útskrifaðist svo úr Hóla-
skóla vorið 1745, 22 ára gamall, því að
hann var fæddur í Goðdöium 1723. —
E inn skólabróðir síra Jóns, merk-
ur maður, síra Benedikt Pálsson, bróð-
ir Bjarna landlæknis, lýsir honum þann
ig: „Hann reyndist bæði góður prestur
og dugandi bómdi.“ — Síra Jón vígðist
kapelán til föður síns, 26 ára gamall,
árið 1748, og fékk svo brauðið 10 árum
síðar, þegar hann dó. — Hann tók við
staðnum af móður sinni vorið 1759, og af
henti hún hann með miklum sóma, en
veturinn áður spilltist túnið í Goðdöl-
um af mikilli sikriðu, sem féll á það úr
fjallinu fyrir ofan staðinn.
Það var 22. janúar um veturinn að
skriðan féll. — Nfokkuð af henni féll
heim að norðurvegg bæjarins, og um
„völlinn“ eða túnið „ofan í gegn“, en
mestur hluti hennar stöðvaðist samt við
nýupphlaðinn sberkan tún.garð fyrir of-
an staðinn, — þó fór grein af skriðunni
fyrir sunnan staðinn, ofan með fjósinu.
Það varð ekki svo lítill skaði af þessu
skriðulhilaupi á Goðdalatúni. Það tók af
4% dagsláttu í túninu, sem þó vax hægt
að hreinsa með miklum mannafla og
fyrirhöifn, að undantekinni Vz dagsláfctu.
Staðurinn virtist vera í bráðri hættu
í framtíðinni, ef ekkert yrði að gjört.
— Það var áldt úfctektarmanna staðar-
ins, að óumflýjanlegt væri, að moka
í burtu hæ’ð. sem var við Gilsbarminn,
svo að skriðan fengi í framtíðinni aðra
stefnu til norðurs, og aulk þess yrði að
hlaða á ný ramgjörðan þvergarð fyrir
ofan staðinm, í stað þess, sem fór undir
skriðuna, en þetta myndi kosta mikið
fé, og til þess að framkvæma það þyrfti
m-argt manna í vinnu. Slíkar skriður
höfðu oft fallið áður í Goðdölum og
gjört mikinn usla, t.d. í tíð föður hans,
vorin 1744, ’53 og ’54, svo að nú var
varla eftir nema 14 af engjurn staðar-
ins borið saman við það, sem hafði
verið til forna. —
Það var sannarlega ekki glæsilegt
fyrir síra Jón að taka við staðnum í
þessu ásigkomúLagi og eiga að bæta úr
þessu, án þess að fá no-kkurt endur-
gjald fyrir. Hann setti þetta samt ékk-
ert fyrir sig og tók ótrauður til starfa,
og vannst vel þó að hann væri crftast
einn að verki, en þar kom til hin frá-
bæra atorika hans og iðjusemi. Hann
gjörði síðan ótrúlega miklar bætur á
staðntuim, á næstu árum. —
Hann færði skriðuna saman í stóra
hauiga, sem brátt urðu grasigrónir, og
mun sjást fyrir þeim enn. Oft var það
í leysingium, að prestur stóð við að veita
vatninu úr fjallinu, ofan á túnið og
grundimar, og ýmist verja þær skemmd
um eða auka þeim ræktun með áveit-
um, enda munu litlar eða engar skemmd
ir hafa orðið af skriðuföllum í Goðdöl-
um, síðan prestur vann þetta þarfa verk.
— Síðan byggði síra Jó-n upp bæði stað
og kirkju í Goðdöluim og var hann þá
oft, eins og áð-ur getur, aleinn að verki.
Stundum hafði hann þó einn mann m-eð
sér, en a-ldrei fieiri, og hét h-ann Bjöm
Helgas-on. — Það þótti undur hvað
presti tókst, oft einum, að ko-ma miklu
og stóru grjóti í vegigi staðarins, kirkj-
unnar og kirkjugarðsins. — Veggir þess-
ir stóðu le-ngi sem tákn dugniaðar og
karlmennsku þessa Goðdalaprest, og
var það mál manna, að þeir yrðu ekki
rifnir eða grjótið fæ-rt úr þeim, nema
með miklum mannafla. —
S íra-Jón lenti í deilu við biskup-
inn á Hólum útúr þjónustunni í Ábæj-
arkirkju eins og afi hans, síra Páll, hafði
gjört. Nú var herra Gísli Maignússon
orðinn biskup a ttolum, og sinnti hann
að engu kröfu Goðdalaklerks. Hann
þybbaðist fyrir eins og fyrirrennari
hans, herra Stein, hafði gjört, og fékk
síra Jón því því engu til vegar komið
i þessu máli frekar en aifi hans.
Þess er áður getið, að síra Jón þótti
merkur maður „bæði í bústjó-rn og
klerkdómi," en auk þess var hann vel
hagmæltur, einkum á andleg ljóð, svo
sem bænasálma. — Kona síra Jóns var
Steinunn Ólafsdóttir frá Hérað-sdal, lög-
réttumanns Þorlákssonar prests í Mikla
bæ, Ólafssonar. Madama Steinunn varð
bráðkvöd-d í sæti sínu árið 1790, 74 ára
gömul, og hafði ekki kennt sér nokk-
urs meins áður. Sama árið og madaman
dó, sagði síra Jón af sér og fluttist tffl
Þorsteins sonar síns, bónda í Gilhaga,
og þar dó hann 75 ára gamall 10. febr-
úar 1798. Hann þjónaði Goðdölu-m í 46
ár sem prestur ogkapelán föður
síns. — Skömmu áður en hann dó, hjó
hann með eigin hendi fagran legstein
með letj-i, á gröf sína, og var hann enn
óskemmdur um miðja öldina, sem leið.
Þau síra Jón og madama Steinunn
áttu þrjú böm, tvær dætur o-g einn son,
Þorstein í Gillhaga. — Þorsteinn var
fluigigáfað-ur, og va-r settur ungur í Hóla-
skóla og útskrifaðist þaðan aðeins ■ 18
ára gam-all. Var það ætlun síra Jón.s
að þessi efnilegi sonur hans yrði fyrst
kapelán hans og fengi síðain brauðið, —
og átti hann þannig að halda uppi forn-
um erfðavenjum forfeðranna, og verða
þannig sá fjórði í röðinni þeirra feð-ga,
presfcur í Goðdölum, en þetta för á ann-
an veg en ætiað var- Þorsteinn vildi
h-eldur búa búi sínu og verða bóndi.
Hann giftist líka ágætri konu og varð
fyrirmyndar'búhö-ldur. — Kona hans
var Margrét dóttir Magnúsar gullsnnðs
Björnssonar í Gilhaga. Þau giftust ár-
ið 1780, og settist Þorsteinn að öllu bú-
inu í Gilhaga, lausu og föstu, og bjó
þar með miikilli rausn. Þau hjón Þor-
steinn og Margrét voru n-afnfræg að gest
risni og gó’ðgjörðasemi. Magnús í Gil-
haga v-ar m,aður milrilsvirtur, auðugur
og velmenntað'Ur. Margrét var einka-
bam hans. — Dóttir Þorsteins og Mar-
grétar var seinni kona hins merka próf-
asts, sira Jóns Konráðssonar á Mæt.i-
felli. og eru merkir menn af þeim komn-
ir.
Hagalag
Mývatns hetjumar.
Árið 1830 gerðu Mývetningar út
t leiðangur til að leita útil-egumanna
i Ódiáðahrauni og þó einkum
' Dyngjufjöillum. Völdu-st til hans hin
j ir vöskusitu menn og urðu fimtm '
{ saman. Foringi fararinnar var Sig-
í urður Jónsson á Gautlöndum. Enga
; fundu þeir útilegumennina. En
\ al'lt um það var för þeirra merki-
i leg. Um hana var þetta kveðið:
; Mývatns horsku hetjumar -
\ herja fóru í Dyngjufjölil
{ —sverð og öyssu sérhver bar—
1 að sækja fé og vinna tröli.
; • (P.H.: Landið okkar.)

Ráðning á Jóla-krossgátu
inga barst að venju. Þegar dregið var um verðlaunin komu upp þessi nöfn:
Kr. 1000,00 hlýtur: Auður Bessadóttir, Bræðraborgarstíg 19, Reykjavík.
Kr. 500,00 hljóta: Steingrímur Sigurðsson, Reykjalundi og Sigríður Guðmunds-
dóttir, Austurbrún 2 (9. hæð), Reykjavík.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. tbl. 1965.