Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1965, Blaðsíða 5

Eff/r Braga Asgeirsson, lisfmálara
L ítógrafían (úr grísku: líþos
si einn, og grafein = skrifa) er
á steininum, sem var kannski ekki
undarlegt. En ef maður svo sevti
raka á steininn, ályktaði hann, ætti
hin feita krítarlína að hrinda burtu
vatninu, og ef steinninn valsaðir/:
nú upp með feitum þrykklit, ætti
hann að festast á krítinni en forð-
ast hið raka yfirborð steinsins. Og
ið lokum ætti maður að geta tekið
afþrykk.
Hina heppilegn steinategund fann
hann við jaðar heimabyggðar sinnar,
Solnhofen í Bæjaralandi, og hinar ó-
þreytandi tilraunir hans báru að lokum
jákvæðan árangur. Dag nokkurn árið
1798 gat hann með eftirvætningu lyft
þráðu afþrykki af steini.
Lítógrafían var fundin upp!
Það voru naumast margir, sem grun-
aði mikilvægi uppfinningarinnar. Það
reyndist erfitt fyrir Senefelder að út-
breiða uppfinningu sína. Honum var
mætt af andstæðingi allra uppfinninga,
tortryggninni. Kannski grunaði hann
ekki sjálfan hve hin nýja aðferð hans
átti eftir að sefa mikinn svip á list-
ina, hve margar myndir hún
átti eftir að fæða af sér, og hvernig
hún átti eftir að umbylta hinni viður-
kenndu grafík eða endurprentunar-
tækninni yfir höfuð. Hann hafði ein-
ungis hugsað sér að margfalda sín eig-
in leikrit!
E inn af fyrstu listamönnum, sem
uppgötvuðu lítógrafiuna, var Spvánverj-
inn Francisco Goya. Hann var þá orð-
inn gamal'l maður, sem fékkst við mín-
íatúrmálverk í Bordeaux í meira eða
minna frjálsari útlegð. Hann hafði
að baki sér hinar etsuðu seríur sínar,
að nokkru leyti útfærðar í agvatint,
sem þá var tiltölulega óþekkt tækni,
ásamt örfáum lítógrafískum tilraunum
gerðum í Madrid.
f minningu hinnar heitu sólar æsku-
áranna yfir vígsviðinu skóp hann nú
seríu af lítógrafíum, „Los Toros en Bur-
deos“ (Nautin í Bordeaux).
Einnig aðrir listamenn hrifust af
möguleikum lítógrafíunnar, Eugéne
Delacroix (1798-1863) og Théodore
Géricault (1791-1824) voru fljótir á sér,
og litógrafíur Honoré Daumiers (1810-
1879) eru enn í dag eitt hið ferskasta
og margslungnasta í sögu graflistarinn-
ar. Listamenn svo sem Jean Louis For-
ain og hinn ágæti Alexandre Théopile
Steiniein o.fl. þróuðu svo tæknina enn
frekar. Smátt og smátt komu svo lit-
irnir til sögunnar, og í höndum þeirra
Toulouse Lautrecs, Munchs, Bonnards
og VuiTards varð lit-lítógrafían list-
grafísk aðferð með ótakmarkaða
möguleika. Hún er á okkar dögum hin
alltyfirgnæfandi grafíska tækni, með
hina miklu frönsku meistara í farar-
broddi.
Framhald á bls. 6.
tiltölulega ný tækni í grafík. A með
an málmgrafíkin þrykkist í lág-
þrykki og trégrafíkin í háþrykki,
er steinþrykkið, sem lítógrafían
nefnist einnig, nokkurskonar jafn-
þrykkstækni, sem þýðir að öll
myndin liggur á steininum í söm-u
hæð. Það er ekki finnanlegur neinn
mismunur á yfirborði steinsins.
Alois Senefelder (1771-1834),
nefndist maður nokkur, leikari og
rithöfimdur í Munchen. Af vöntun
á útgefanda á verkum sínum lett-
aði hann að aðferð er gerði honum
kleift að þrykkja sjálfur leikrit sín,
og eftir miklar tilraunir og mörg
skakkaföll náði hann fram til þeirr-
ar aðferðar er við í dag köllum
lí'.ógrafíu.
Sem rithöfundur hefði hann
naumast lifað sína eigin kynslóð,
en á þennan hát't skrifaði hann í
eitt skipti fyrir öll nafn sitt í sögu
hinna grafísku lista. Hann hafði
uppgöóvað að viss tegund kalk-
steins drekkur auðveldlega í sig
fitu og vatn. Hann uppgötvaði að
lína dregin með feitri krít festist
Biskupinn yfir íslandi hefur meö
lofsveröu framtaki oröiö til aö
forða íslendinqum frá peirri hneisu
aö týna vandaöasta op dýrmæt-
asta bókasafni í einkaeign og senni-
lecja ööru vandaöasta bókasafni á
landinu í hendur erlendra aöilia.
Heföi ]mö trúleqa jbótt sacja til
næstu bœja, u.m.k. til Danmerkur,
ef pannig heföi tU tekizt aö viö
heföum fargaö þessu mikla oq góöa
bókasafni á sama tíma og viö knýj-
um fast á um afhendmgu íslenzkra
handrita í Kaupmannahöfn. Satt
aö segja sœtir afstaöa opinberra
vöilja, og þá einkum fjárveitingar-
valdsins, í þessu máli fullkominni
furöu, og veröur því víst aldrei á
tslenzka vdldamenn logiö. aö þeir
beri þjóöleg menningarverðmœti
fyrir brjósti, sbr. t.d. Viöeyjarstofu.
Er nœsta ömurlegt til þess aö vita,
aö meöan milljónaverömœti. sem
hægt vœri aö koma í peninga, eru
látin grotna niöur undir handar-
jaöri ríkissjóös hér inni á sundum
til þess eins aö veröa um síöir flutt
á erlenda brotajárnshauga (eftir
œrin árleg útgjöld úr vösum skatt-
greiöenda), skuli ríkissjóöur horfa
% aö greiöa andviröi sœmilegs hús-
kofa fyrir verömœti sem aldrei
veröa endurheimt, ef þau glatast,
og sem þar á ofan eiga eftir aö vaxa
í veröi! Hvar er nú hiö annálaöa
íslenzka fjármálavit?
Nei, reisnin yfir opinberum ís-
lenzkum menningarafskiptum hef-
■9 aldrei veriö
I tiltakanleg,
I og er áhuga-
■ leysiö um
| bókasafn
■ Þorsteins
I sýslumanns,
I sem fá mátti
n pH fyrir mjög
• I m 1 skikkanlegt
I verö á sínum
I I ■ I tíma, einung-
is eitt dæmi
um þau músarholusjónarmiö sem
hér virðast œvinlega veröa ofan á,
þegar andlegir fjársjóöir eru ann-
ars vegar. Þaö var náttúrlega svo
sjálfsagt, aö ríkiö fœröi Skálholts-
staö bókasafniö aö gjöf, aö þaö
heföi naumast veriö umtalsvert. í
staö þess hefur Skálholtsfélagiö nú
af litlum efnum ráöizt t aö kaupa
safnið fyrir hálfa fjóröu milljón
króna t þeirri von og trú. aö lands-
menn skilji hvaö t húfi er og bregö-
ist drengilega viö tilmœlum þess
um fjárstyrk. Trúi ég ékki ööru en
þjóöin geri ráöarnönnum opinberra
fjármuna þá skömm til aö hlaupa
ra
undir bagga meö hinum liöfáu of-
urhugum.
Mœtti ég svo t leiöinni spyrja,
hvort ekki sé kominn ttmi til aö
löggjafarvaldiö búi þannig um
lagáhnútana, aö ekki veröi hægt aö
ráðstafa óbœtanlegum þjóölegum
verömœtum til erlendra aöilja aö
vild meira eöa minna þjóöhollra
einstaklinga. Kári Helgason sýndi
þá sjálfsögöu þjóöhollustu aö selja
safniö viö lœgra veröi hér en hann
hefö% getaö fengiö erlendis, en ekki
er öruggt aö allir íslenzkir fjár-
málaspekúJantar hafi svo viröingar-
verö viöhorf.
Hvaöa erindi bókasafnið eigi í
Skálholt, er spurning sem rœöa má
til og frá. Eins og nú stendur á, er
meginröksemdin vitaskuld sú. aö
Skálholt tryggir veru þess á ís-
landi og þarfnast án efa slíks bóka-
safns þegar fram líön stundir. fái
staöurinn þaö hlutverk sem hon-
um er fyrirhugaö. þ.e.a.s. aö vera
andleg miöstöö íslenzkrar kristni.
Hann veröur ekki framar höfuö-
staöur landsins eöa stjómarsetur
kirkjunnar, en meö ofurlítilli fram-
sýni mætti búa þannig um hnút-
ana, aö hann veröi andleg aflstöö
kirkjunnar, auk þess sem hann er
og veröur helgasti staður íslenzkr-
ar kristni. s-a-m.
8. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5