Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1965, Blaðsíða 5

ENN UM VATNSDÆLU
Eftir dr. Benjamin Eiriksson
frásögninni af vígi Ingi-
mundar gamla er að sjá að á ein-
inn stað sé tekstinn ekki rétJt upp
tekinn eftir handriti. Jökull Ingi-
mundarson vill ráðast að Hrolleifi
Kannarsa';aðar yfir ána“. Hann vili
ekki hafa ráð ÞorSteins bróður síns.
í frásögninni af atburðunum við
ána stendur svo: „Þorsteinn mælti:
„Hitt er mitt ráð, at víkjast aptr
hingat og eiga heldr undir oss en
ganga í greipr þeim mæðginum,
því at ek hygg hana (þ.e. Ljót)
skammt frá hefjask, ok er sem
menn reyni sik eigi við dugandi
menn, þótt vér eigim við görningar
þeira“. Jökull kvazk aldri þat hirða
ok leitar at fara, en bræður hans
grýta ok skjóta at Hrolleifi." Þetta
gerisi'; áður en Ingimundur kemur
til árinnar. En það er verið að sækja
hann.
„Ok leitar at fara“. Hafi orðaslkil ekki
verið í handritinu, þá maetti eins taka
þetta upp „ok leitar atfara“, eða öllu tni
legrar ok leitar atfarar, þ.e. Jökull vill
gera aðför að Hrolleifi. Mér virðist
textinn eðlilegri þannig.
A hvom veg sem menn vilja
skilja textann, þá er frásögnin sú að
Jökull fari einföi-um. Hann snýr frá
bræðrum sínum. Hann er ekki ein-
huga þeim, þegar spjótinu sem lendir
á Ingimundi er skotið.
Ingimundur kemur til árinnar. f út-
gátfu Fornritafélagsins segir svo: Þor-
steinn mælti: „Kominn er faðir várr,
ok látum hefjask undan, ok mun hann
ætla, at vér mynim gera vilja hans,
en hræddur em ek um kvámu hans“, ok
bað nú Jökul hepta sig. Ingimundur
reið á ána ok mælti: „Gakk ór ánni,
Hrolleifr, ok hygg at, hvat þér hæfir“.
Ok er Hrolleifr sá hann skaut hann til
hans spjóti ok kom á hann niiðjan. Ok
er hann fekk lagit reið hann aptr at
bakkanum.
Jökull á, samkvaemt sögunni, að að-
hafast annað en þeir bræður hans —
hann leitar atfarar. Þrátt fyrir þetta er
hann ekki fjær en það, að Þorsteinn
ávarpar hann, og biður hann „hepta
sig“. Þetta hefur meðfram það hlut-
verk að koma nafni Jökuls svo fyrir í
frásögninni, að það fer næst á undan
nafni Ingimundar, þannig að sá sem
eitthvað veit — eða grunar — hann
veit líka við hvern er átt með orðinu
hann í seinna skiptið. Ok er Hrolleifur
sá hann (Ingimund) skaut hann (Jök-
ull?) til hans spjóti, ok kom á hann
miðjan. Þannig tilvísun, þ.e. til annars
en hins næsta á undan, kemur stundum
fyrir í íslenzkum fornritum.
i
útgáfu Sveins Sikúlasonar, Ak-
ureyri 1858, stendur: Ok sem Hrollcifr
sá hann ríða á ána skaut hann til
hans spjóti. Kom á hann miðjan.
Sumt í texta þessarar útgáfu er
sennilega upprunaleigra en texti Fí.
Þessu til stuðnings má benda á orða-
röð, notkun ákveðna greinisins og
sumstaðar á orðaval. En sumstaðar eru
þó tízkulegar umbætur á textanum.
Afritarinn hefir ekki verið sérlega
vel læs, eða fyrirmyndin mjög máð,
auk þess sem hann hefir haft þann
leiða vana að missa niður orð og orð,
og ekki alltaf smáorð. Útgáfan er
sennilega gerð eftir handriti því, sem
dr. Einar Ó. Sveinsson merkir D.
Nokkur munur er á textunum. Ok
sem Hrolleifur sá liann þarf ekki að
merkja nákvæmlega hið sama og Ok
er Hrolleifur sá hann. Hið fyrra merkir
þarna þegar, en hið síðara gæti frekar
merkt: í því Hrolleifur sá Ingimund
(skaut hann).
Texti D samrýmist því betur þeirri
Benjamín Eiríksson.
atburðarás, að Jökull hafi skotið spjót-
inu: þegar Hiolieifur sér Ingimund ríða
á ána, skýtur hann, þ.e. Jökuli sem
nefndur hefir verið rétt á irndan, spjót-
inu, sem óvart lendir á Ingimundi. Ná-
kvæmur lestur textans virðist frem-
ur styðja þá tilgátu, að sagnahöfundur-
inn vilji haga orðum sínum svo, að þau
fari sem næst sannleika — eða grun-
semdum — sem hann þó ekki getur
sagt berum orðum.
Er f ásögnin án tslgangs?
if essar athugasemdir valda því, að
athygli lesandans dregst nú að sérstök-
um atriðum frósagnarinnar. Hversvegna
lætur höfundurinn sér ekki nægja að
tala nm hræðurna við ána? Hvers-
vegna nafngreinir hann tvo þeirra sér-
staklega, þótt það sem þeir aðhafist ein-
ir sér virðist ekki þjóna neinum til-
gangi í sögunni? Af hverju stafa þess-
ir hortyttir í frásögninni?
Sé Þorsteinn heimildannaðurinn, þá
er skiljanlegt að hann láti sín getið,
og þá náttúrlega í hinu fasta hlutveriki
sínu: að vanda um fyrir Jökli — „bað
nú Jökul hepta sig“. En hvaða tilgangi
þjónar það í sögunni, að segja lesand-
anum frá því að Jökull „leitaði at
fara“, eða — eins og ég helö eigi að
lesa — leitaði atfarar?
Lesandinn fær ekkert meira að heyra
um þessa atför. Viðbrögð Jökuls, og
viðræða Jökuls og Þorsteins virðast
ekki gegna neinu sérstöku hlutverki í
frásögninni. En hafi Jökull kastað spjót-
inu, sem lendir á Ingimundi, þá sjáum
við allt í einu að höfundurinn vegur
og hnitmiðar hvert orð. Hann er að
segja sögu — sögu Þorsteins — en láta
þó um laið skína í hið sanna.
Undanbrögð Hrolleifs
I útgáfu Sv. Skúlasonar eru orða
skipti Hrolleifs og Geirmundar á þessa
ieið: „Geirmundr spyrr tíðinda. Hroll-
eifr segist segja liflát Ingimundar
bónda á Hofi. Geirmimdr svarar: „Þar
fór nýtr maðr. Hverr varð honum at
bana?“ Hrolleifr svarar: „Hann var
hafðr at skotspæni,“ ok sagði allan at-
burð.“
í útgáfu F í. stendur: „Þar fór nýtr
maðr, eða hvat varð honum að bana?
Hrolleifr sagði: „Hann var hafðr at
skotspæni," oik sagði siðan alian at-
burðinn.
í útgáfu Sv. Skúlasonar spyr Geir-
mundur: Hver varð honum að bana?
En svarið er ekki svar við þessari
spumingu, heldur miðast það aðeins
við dánarorsökina, hvaff varð honum
að bana. Þó virðist þessi texti eldri,
því að orðið atburður er þar notað án
greinis og í upprunalegri merkingu:
hvernig eitthvað ber að, ber til. En
samkvæmt þessum texta víkur Hroll-
eifur sér beinlínis undan að svara. Svo
virðist sem síðari tíma afritarar hafi
lagfært textann, og breytt spuming-
unni svo að hún félli að svarinu, þar
sem þeir hafa efcki skilið hvernig stæði
á ósamræmi spurningar og svars.
Framhald á bls 14.
Ég hef veriö 'mntur eftir nánari
skýringum á ummœlum rnínum í
rabbinu á sunnudaginn um millj-
ónaverömceti, sem séu aö grotna
niöur hér inni á sundum undir
handiarjaöri ríkissjóös, Þar sem ég
hef, af hreinni tilviljun, kynnst meö-
ferö pessara verömœta, er ekki
nema sjálfsagt aö gera örlítiö nán-
ari grein fyrir henni.
Breyttar aöstœöur viö fiskveiöar
lslendinga hafa valdiö því, aö tog-
araflotinn hefur átt œ erfiöara
uvpdráttar á umliönum árum, og
birtast vandræöi hans m.a. í sölu
állmargra togara úr landi. Þrír tog-
arar hafa veriö seldir til Griklc-
lands, einn til Noregs og einn eöa
fleiri til Fœreyja, og eins og stend-
ur eru tveir togarar á boöstólum
hjá Bæjarútgerö Reykjavíkur. Verö-
iö sem fœst fyrir þessa togara er
misjafnt og fer aö sjálfsögöu eftir
ástandi þeirra og aldri, en aö
jafnaöi eru þeir seldir fyrir mun
lægra verð en eölilegt væri, ef allt
vœri meö felldu. Staöreyndin er
hins veg/ar sú, aö viö eigum ekki
lengur önnur úrræöi en aö selja
þessi skip, og þaö því fremur sem
flest þeirra eru komin til ára sinna
(15-18 ára gömul) og hríöfalla t
veröi meö hverju árinu sem líöur.
Undanfarin fjögur ár hafa tveir
aflöga togarar, sem eru á snærum
ríkissjóös, leg-
iö inni á sund-
um (hjá
Kleppi) og
grotnaö niöur.
Ég hef átt
þess kost aö
skoða þá báða
og slcal ekki
lýsa aökom-
unni aö ööru
leyti en því,
aö nú mun
ra
oröiö vonlítiö aö gera þá sjðfœra
nema meö gifurlegum tilkostnaöi.
Þessi skip eru t oröi kveönu föl,
þ.e.a.s. skipamiölarar mega sýna
þau hugsanlegum kaupendum, en
þegar tilboö berast er sem stjómar-
völdin fái bakþanka og veröi hrœdd
viö aö „gefa fordœmi". Á stöast-
liönu hausti buöu griskir útgeröar-
menn t.d. lj.000 sterlingspund t
annaö skipiö, „Sólborgu", sem er
nýrra og stœrra, voru dregnir á
svari í eina tíu daga meö heldur
óviöurkvæmilegum hœtti og loks
hunzaöir meö þeim sérkennilega
frónska hœtti, aö þeir voru ekki
virtir svars. Skipin tvö halda því
áfram aö hrörna, þar til einhver
ráösnjall maöur sér sér leik á boröi
aö selja þau t brotajám á Bret-
landi fyrir slikk, nema þau veröi
þá sokkin áöur.
Hvaö er milljón? var einhvem
tíma spurt, og hvaö munar fjár-
hirzlur íslendinga um andviröi
tveggja togara? Eöa þá hitt, aö
ríkissjóöur lœtur árlega draga bæöi
skipin upp í slipp, þar sem þau eru
hvort fyrir tig botnhreinsuö og
máluö fyrir um 100 þúsund krón-
ur? Eöa þá smámuni, aö undan-
farin fjögur ár hefur vélstjóri
nokkur haft 17 þúsund króna mán-
aöarlaun fyrir þann starfa aö fara
út t skipin svo sem einu sinni t
mánuöi til aö ganga úr skugga
um aö þau séu enn ofan sjávar og
hafi ekki verið rænd? Bein iitgjöld
af þessum tveimur skipum losa þvi
hálfa aöra milljón síðustu fjögur
árin.
Var einhver aö halda þvt fram,
aö vorir ágœtu forráöamenn vissu
ekki hvaö þeir œttu aö gera við af-
rakstur skattheimtunnar?
s-a-m.
#. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5