Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1965, Page 8

>í .
Laugarneskirkja,
Kirkjur með Sundum
Framhald af bls. 6.
Þerney fylgir í Krossvík; skiág í Skorra-
dal; fimm kýr.
Svo koma kirkjugripir: 4 bjöllur,
1 klukka, messuklæði tvenn, eitt altaris-
klæði, sloppur, kantarakápa, glóðarker,
kross yfir altari, Maríuskrift, Nikulásar
lákneski, 2 kertastikur, 7 bækur.
Þar skal vera heimilisprestuir og lúka
honum 2 hndr.
í máldaga frá 1553 er þessu bætt við:
,,Það er nú ein skólameistara jörð til
aftekta í sitt kaup.“ En á þessu ári voru
skólameistara í Skálholti veittar tekjur
aif nokkrum jörðum frá Kjós að Sel-
tjarnarnesi.
Kirkjunnar er enn getið í Gíslamál-
daga 1575, en aftan við máldagann hef-
ir Oddur biskup Einarsson bætt þessu
um 1600: Nú er engin kirkja í Þerney
og ekkert kúgildi.
Þar með er sögu þeirrar kirkju lokið.
Nes
vo segir í Vilkinsimáldaga:
Nikuláskirkja á Seltjarnarnesi á 3
manna messuklæði, smelltan kross, róðu-
kross fornan og hinn þriðja lítinn, sæmi-
legan. Maríuskriftir tvær og líkneski St.
Onnu. Klukkur fjórar og sú fimmta er
brotinn er úr kengurinn. Tjöld um kór
með dúkum. 11 norrænu bækur, les-
bækur fyrir ársins hring, Graduale, söng
bækur fyrir ársins hring. Glergluggar
tveir, sá þriðji brotinn. — Kirkjan á 14
kýr, 60 ær, fjórðungsveiði í Elliðaám,
þriðjung í heimalandi, Eiðslandi, Bakka
og Bygg-garði. Halfan viðarreka í Kross-
vík. Herkistaði með viðarreka öllum.
Árland neðra.
Þar skal vera prestur og djákn.
Eins og á þessu má sjá, hefir kirkjan
verið vel efnum búin, og í Gíslamála-
daga 1575 er áréttað um eign hennar:
„Kirkjan á þriðjung í heimalandi, með
rekum, skógum og afréttum“. Ekki er
þess getið hvar þeir skógar hafi verið.
Kirkjan var torfkirkja, en allstór. Þar
voru 6 bitar á lofti, glergluggi hjá pré-
d'kunarstól og annar lítill með 4 rúðum
yfir altari. Kórinn var alþiljaður með
f.ialagolf og bekkjarfjölum. Eitt staf-
golf var auk þess þiljað í framkirkjunni.
En þó var nú hrörnunar tekið að gæta,
því að hún átti ekki nema ein messu-
klæði í stað 6 áður.
En hagur kirkjunnar breyttist síðar.
Árið 1785 er þess getið að þarna sé kom-
in timburkirkja á steingrunni. Súðin var
einföld, en veggir tvöfaldir. Glergluggar
tveir voru á hvorri hlið í kórnum og
Engey
K>
Kópavogskirkja.
^irkja í Engey mun gómui, en ný
kirkja hefir verið reist 1379, því að frá
því ári er til vígslumáldagi hennar,
settur af Oddgeiri biskupi. í þessum
náldaga segir svo:
Þar skal syngja annan hvorn helgan
dag, og dag í viku um langaföstu, þann
sem bóndi vill, föstudag í Imbrudögum,
greiða presti 2 merkur. Þar skal og vera
heimilisprestur, ef bóndi vill, og lúka
honum þá 3 merkur.
Kirkjan á kaleik og messuklæði, glóð-
arker, 5 kýr.
Þar skal og heima takast öll heima-
manna tíund. Þar er heimamanna gröft-
ur, half legkaup skulu heima takast.
Leggur húsfrú Margrét Özzurardótt-
ir svo mikið til kirkjunnar og gefur uim-
fram það sem áður á hún:
30 hndr. í Engeyjarlandi, 5 kúgildi, ein
messuklæði, kantarakápu, 2 altarisklæði
með dúkum og einum fordúkum, lektara
dúk, 2 kertastikur úr kopar og tvær
úr járni, kross með undirstöðum, Maríu-
skrift, Tómasarlíkneski, ein altarisbrík,
Iítill texti, einn slopp og réfla um kór-
inn með glitum dúkum, 3 merkur vax
og hálf mörk reykelsi, eitt merki, vígstu
vatnsketil úr tini, munnlaug, 2 bjöllur.
Kirkjan á fjórðung I öllum reka milli
Fossvogslækjar, utan á Kirkjusandi, og
í Seltjörn. Ennfremur selveiði við Eiðis-
sker og tvö netiög vestan að Gjáholm-
um.------
Margrét Özzurardóttir var kona Vig-
fúsar ívarssonar Holms hirðstjóra hins
eldra. Er talið að hún sé af Nesætt við
Seltjörn. Þau hjón bjuggu um hríð á
Strönd í Selvogi, en lengstum á Bessa-
stöðum
í Stefánsmáldaga 1518 er sagt að hálft
legkaup eigi að leggjast til heimakirkju,
en hálft til Laugarneskirkju. Virðist svo
sem þarna hafi alltaf verið hálfkirkja
og hafi Laugarnesprestur þjónað henni.
Gjáholmar, sem nefndir eru í máldag-
anum, eru líklega holmarnir fyrir vestan
órfirisey, þar sem Holmsverzlun stóð
fyrst. Þetta mun upphaflega hafa verið
einn holmi, en klofinn sundur af sprungu
sem vel gat heitið gjá, og um þessa
sprungu brauzt sjórinn í gegnum holm-
ann og klauf hann í tvo holma.
Engeyjarkirkja var lögð niður að kon-
ungsboði 1765.
hvor upp af öðrum, vegna þess að pré-
dikunarstóllinn var yfir altarinu. Þetta
var forláta prédikunarstóll, málaður og
gylltur, með himni yfir og hafði Otti
Ingjaldsson gefið hann hann kirkjunni.
Var þetta talið hið prýðilegasta guðshús.
En tólf árum seinna, 1797, kemur kon-
ungstilskipan um að kirkjan skuli lögð
n;ður og sóknin sameinuð Reykjavík. —
Seltirningum mun hafa þótt súrt í broti
að rífa þessa stæðilegu kirkju og dróst
það því á langinn að konungsboðinu
væri hlýtt. En þá kváðu náttúruöflin
upp sinn dóm í málinu. í Básendaveðrinu
■ mikla í janúar 1799 fauk kirkjan og
brotnaði í spón. Þessir bæir höfðu átt
kirkjusókn þangað, ásamt hjáleigum og
tómthúsbýlum: Hrólfsskáli, Bakki, Nes,
Bygggaröur, Mýrarhús, -Eiði, en síðan
áttu þeir kirkjusókn í Reykjavík.
Laugarnes
ins og fyrr er getið var prest-
skyldai kirkja í Laugarnesi árið 1200. í
Vilkinsmáldaga segir að Oddgeir biskup
Þorsteinsson hafi vígt kirkjuna í Laugar-
nesi. (Hann var biskup 1366—1331). —•
Hefir þá verið nýbyggð kirkja þar. I
máldaga Vilkins segir enn fremur:
Kirkjan á heimaland hálft, 10 kúgildi og
5 hross. Fimmta hvern lax af veiði
þeirri er Viðeyingar eiga í Elliðaám,
fyrir utan þann part, er Hallótta Þor-
steinsdóttir gaf klaustrinu í Viðey, en
það reiknast 5 hndr. (Talið er að þessi
Hallótta hafi átt heima í Laugarnesi um
1380). Ennfremur á kirkjan 10 hndr. i
metfé og 13 bækur er á eru 12 mánaða
tíðir allar. Tvenn messuklæði, 3 altaris-
klæði, 1 kaleikur, 2 kertastikur, kant-
arakápa og sloppur; 2 klukkur stórar,
glóðarker og munnlaug, kross, Maríu-
skrift og Nikulásarskrift.
í Gislamáldaga 1575 er lýst kirkjunni,
sem þá er í Laugarnesi: 1 kirkjunni eru
6 bitar á lofti, þiljað á bak við við
altari og 2 stafgólf norðan fram í kirkj-
unni og eitt sunnan í kórnum. Kirkjan
hafði þá verið endurbætt fyrir 2 árunu
En á kirkjugripum eru sýnileg hrörn-
unarmerki: Altarisklæði gamalt og brún
samfest, hökull gamall og rotinn, slopp-
ur mjög lasinn. Kaleikur gylltur með
brákaðri patínu, metaskálar tómar, tvær
koparpipur, 2 litlar klukkur með kólf-
am, járnkarl lítill.
Laugarneskirkja mun hafa orðið út-
kirkja frá Reykjavík um þessar mundir,
því að sagt er, að séra Hallkell Stefáns-
son prestur í Seltjarnarneslþingum hafi
gefið kirkjunni 2 glerglugga. Séra Hall-
kell bjó og í Laugarnesi.
Þegar þeir Eggert Ólafsson og Bjarni
tálsson ferðuðust hér um land, dvöld-
ust þeir stundum langdvölum hjá Skúla
fógeta. Þá var kirkjan í Viðey ekki
messufær og munu Viðeyingar hafa sótt
kirkju að Laugarnesi. Þangað hafa belr
Kirkja Onada satnaðainns í Keykjavik.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. tbl. 1965.