Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1965, Qupperneq 5

ÞUSUNDÞJALASMIÐIIRINN
SEM NÝSKÓP FARSANN
Dario Fo heitir 38 ára gamall
ítalskur þúsundþjalasmið-
ur leikhússins, sem á liðnum sjö ár-
um hefur lagt undir sig Evrópu,
báðum megin járntjaldsins, með
leikhúsverkum sem bera vitni fá-
gætu skopskyni, hugkvæmni og hár
fínni tilfimiingu fyrir leiksviðinu.
Hann hefur verið nefndur „nýskap-
ari farsans“, sem er réttnefni í þeim
skilningi, að hann byggir á gömlum
alþýðlegum hefðum leikhússins,
ekki sízt hinni aevagömlu og lífseigu
„commedia dell’arte“ þeirra ítala,
en fer jafnframt eigin leiðir, brýt-
ur nýjar brautir með djarfri stíl-
færslu og ísmeygilegri ádeilu.
Dario Fo er í senn leikskáld, leik-
ari, leikstjóri, leikhússtjóri og leik-
tjaldamálari. Hann hefur til umráða
og ótrúlegustu hausavíxla, sem komu
áhorfendum í opna skjöldu, þarmig að
menn voru ekki fyllilega með á nótun-
um í fyrstu, en þegar þeir höfðu áttað
sig á grininiu, var sem allar hömlur
ihyrfu. Menn bókstaflega emjuðu af
hlátri.
Árið eftir þennan fyrsta stóra sigur
sýndi leikfiokkurinn aftur fjóra einþátt
unga, alþýðlega ítalska farsa frá 19.
öld sem Dario Fo hafði umskrifað og
endurnýjað. Hann hafði nú náð því
marki sín-u að skapa leikform þar sem
saman fóru ádeila og skopstæling, grín
og skrípalaeti, allt saman samtvinnað
og magnað af hnitmiðaðri sviðslist, þar
sem orð, látbragð, umhverfi og búning-
ar mynduðu eina heild og haefðu áhorf-
endur bæði í höfuðið og hjartað.
F o hefur fyrst og fremst áhuga á
áð skapa leiklist, þ.e.a.s. list sem lifi
sínu ferska og óháða lífi á sviðinu, hafi
endaskipti á öllum okikar hefðbundnu
Ihugmyndum og röklegu lífsvenjum eða
sýni á'horfendum a.m.k. ranghverfuna á
mannlífinu og hversdagsleikanum. Að
þessu leyti er hann nær hinni uppruna-
legu alþýðlegu hefð farsans en þeir
absúrdistar seinni ára sem reynt hafa
að gera hann „bókmenntalegan“ eða
táknrænan. Það er hin óhamda leikgleði
sem mestu máli skiptir hjá Fo. Sé grett-
an einkenni hinna alvöruþrungnu ab-
súrdista, þá er glottið einkenni Fos.
Um texta sína segir Dario Fo, að
gagnslaust sé að lesa þá; þeir eigi að
leikast. Samt verð ég að játa, að þegar
ég las þrjá af einþáttungum hans nýlega
í sænskri þýðingu, var mér til þeirra
muna skemmt, að ég varð þrásinnis
að bæla niður 1 mér hláturinn til að
geta haldið áfram lestrinum! Þar sem
Fo hefur eigin leikfk>kk og fer að jafn-
aði sjálfur með aðalhlutverkið, semur
hann texta sína beinlínis fyrir einstaka
leikara í flokknum og mótar síðan per-
Dario Fo í farsanum: „Hann hafði tvær
skammbyssur með svört og hvít augu“.
sónumar á æfingum £ samræmi við
fyrirmyndimar. Aðalkvenhlutverkið
leikur oftast eiginkona hans, Franca
Rarne, með leikaráblóð þriggja kyn-
shLT 41 »ðum sér: hún var farin að
leika áður en hún kunni að lesa.
E ftir einþáttungana átta breytti
Dario Fo um form og samdi á hverju
eigin flokk þaulreyndra grínleikara
©em sameina í óvenjuríkum mæli
kostulega látbragðslist og leiftrandi
mælsku. Þefta eru eins konar revíu-
leikarar á æðra plani, sem bæði
kunna að dansa, syngja, leika og tjá
6Íg með látbragði einu sajnan. Þessi
leikflokkur hefur unnið sér fádæma
hylli, bæði í heimaborginni, Milano,
og um gervalla ítalíu.
Dario Fo byrjaði á því að nama list-
fræði og húsagerðarlist. Hann er fæddur
í Sangiano við Lago Maggiore, og með-
en hann var við nám í Milano sótti hann
leikhús borgarinnar í þeim tilgangi ein-
um að blístra niður leiksýningar. Það
var hollustutjáning hans við þá sönnu
eviðslist, sem hann saknaði í vatnsbom-
um gam anleikj um ítaiskra leiHmsa uipp
úr heimsstyrjöidinni, á saima tíma og
ítalskar kvikmyndir unnu sér alheims-
hvlli með raunsærri og nærgöngulli
könnun hversdagslifsins.
A árunum kringum 1950 var
Dario Fo við listnám í Farís og komst
þá í færi við Marcel Marceau og óvið-
jafnanlega látbragðslist hans, og varð
»ú reynsla til að opna augu hins unga
manns fyrir nýjuim og óreyndum mögiu-
leikum leiklistarinnar. Nokkrum árum
síðar frumsýndi liann í Milano tvær Teví
ur í nýjum stil, sem um sumt minntu
á þöglu skopmyndim ar sem þeir Bust-
er Keaton og Charlie Chaplin gerðu
írægastar.
Árið 1958 var Dario Fo búinn að koma
eér upp eigin leikflokki og sýndi sam-
*m fjóra einþáttunga undir samheitinu
„Þjófar, vaxmyndir og naktar konur“.
Þar birtist ný tegiund af skopleikjum,
furðuleg blanda fjarstæðra manngerða
Haft er fyrir satt, aö þjóöir eign-
ist þá leiötoga og búi viö þá menn-
ingu sem þœr veröskutdi. Þó vísast
megi finna einhverjar undantekn-
ingar frá þessu haröleikna lögmáli,
er hitt jafnvíst, að þaö er í fuUu
gildi. Þar meö er engan veginn sagt,
aö menn fái ævinlega þaö sem þeir
biöja um eöa óska eftvr, þvi einatt
veröskulda menn hreint ékki þaö
sem þeir biöja um. Hvernig víkur
því viö? Það er % sjálfu sér ofurein-
fált. Menn veröskulda þaö sem þeir
vinna fyrir — sem þeir leggja -sig
fram um aö eignast eöa halda. A8
œskja einhvers eöa biöja um þaö,
án þess haft sé fyrir aö ná í þaö,
jafngildir dagdraumum.
Þjóö eignast ekki annaö stjórnar-
far en það sem hún býr til meö
eigin átaki.
Lát% hún leiö-
toga sína
syngja sig inn
í Ijúfa
draurna um
eitthvaö
betra, án þess
aö taka til
höndum sjálf,
veröur hún aö
bwa áfram viö
ríkjandi lág-
kúru og lognmollu (sbr. ísl-and).
Sama máU gegnir um menninguna.
Þjóö getur ekki eignazt önnur
menningarverömæti en þau, sem
hún býr til sjalf, eöa komizt á ann-
aö menningarstig en þaö, sem hún
ra
lyftir sér upp á af eigin rammleik.
Þar stoöa hvorki frómar óskir né
aöfengin hjálp — jafnvel þó hún
sé ókeypis!
Þaö er mikill siöur nú um stund-
ir aö guma af lífsmagni íslenzkrar
menningar, og hljómar sá söngur
ónettanlega stundum eins og
fylliríisvaöaU mawna sem drukkiö
hafa frá sér ráð og rœnu og þykj-
ast fœrir í flestan sjó. Væri nú
ekki ráö aö láta renna af sér um
tíma og athuga i rðlegheitum, hvers
viö erum megnugvr, hvaö viö höf-
um gert til að veröskulda heitiö
„menningarþjóö ?“
Hér er ekki rúm til aö rœöa þaö
mál í þaula, enda vœri þaö efni í
margar langlokur. Ég skal einungis
drepa á eitt ógnarlítiö dæmi, glæ-
nýtt af nálinni, sem gœti veríö vts-
bending um menningaráistandiö. 1
liðinni viku geröist sá afarsjald-
gœfi viðburður í tóniistarlífi höfuö-
staöarins, aö einn af okkar beztu
hljómlistarmönnum, Ragnar
Björnsson, efndi til þriggja orgel-
tónleika í Dómkirkjunni, þar sem
hann flutti verk margra meistara
og bauö upp á nýja efnisskrá hverju
sinni. Bak viö þetta lá aö sjáif-
sögöu óhemju vinna, enda heföu
þessir tórdeikar þótt viöburöur
hvar sem er í heiminum. Hérlend-
is teljast þeir tU fádœma.
Ætla heföi mátt aö slíkur viö-
burður vekti áhuga tónlistarunn-
enda, þannig aö þeir flykktust í
Dómkirkjuna umrœdd þrjú kvöJd,
bœði til að njóta góöiur tónlistar
og kannski Uka fyrir forvitnisakir.
Hér var þó á feröinni ungur og
mjög efnilegur tónlistœrmaöur, og
þar á ofan mnlendur. En raunin
varð aUt önnur. Þaö var sorglega
þunnskipaö í Dómkirkjunni þessi
þrjú kvöld og mest saknaöi ég
unga fóTksins, bæöi þeirra sem
stunda nám við TónUstarskólann og
þeirra sem flykkjast á tónleika
Sinfómuhljómsveitarinnar.
Ekki skál ég reyna aö geta mér
til um orsakir þessa sinnuleysis.
Varla getur sjónvarpiö átt þar
hlut aö máli! Má vera að orgel-
tónlist sé ekki viö smékk mörland-
ans, en mig uggir aö ástœðunnar sé
einfaldlega aö leita í skorti á lif-
andi tðnlistaráhuga sem sé annað
og meira en áhugi á tímabundnum
tízkufyrirbcerum. Vitaskuld mega
menn liafa þann smékk sem þeim
er eiginlegur, hvort sem hann er
áskapaöur eða rœktaður, en
ég furða mig samt á þeim
skorti á FORVITNI sem
lýsti sér 4 dræmri aösókn
aö tónleikum Ragnars Bjöms-
sonar. Hér var ungur maöur, sem
brátt fer úr landi, aö leggja sinn
stóra skerf til íslenskrar menning-
arviöleitni, reyna aö hefja okkur
upp á ofurUtiö hærra plan, en hann
haföi ekki erindi sem erfiöi, af því
þjóöin sem mest skeggræöir um
menningaráhuga hefur ékki fram-
ták til aö sýna hann í verki.
En að sjálfsögðu höldum viö áfram
aö tala og óska ökkur œ grósku-
mevra menniugarUfs. s-a-m.
10. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5