Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Qupperneq 3

W. Somerset-Maugham:
ég látinn læra nokkrar af dæmisögum
La Fontaines utan að og boðskapur
þeirra vandlega útskýrður fyrir mér.
Ein þeirra, sem ég lærði, var „Maurinn
og engisprettan." Henni var ætlað að
kenna hinum ungu, að í ófullkomnum
heimi borgi sig að vera iðinn, en kæru-
leysi og leti hefni sín. í þessari ágætu
dæmisögu — ég bið afsökunar á því, að
ég nefni hér það, sem gera má ráð fyrir,
að allir viti — stritar maurinn sumar-
langt við að safna forða fyrir vetur-
inn, en engisprettan situr aftur á móti
é grasstrái og syngur sólaróð. Veturinn
kemur og maurinn er þægilega byrg-
ur, en búr engisprettunnar tómt; hún
fer til maursins og biður um dálítið af
mat. Þá gefur maurinn henni hið sí-
gilda svar:
„Hvað varstu að gera í sumar?“
„Ég söng og söng, dag og nótt.“
„Söngstu? Jæja, farðu þá og dansaðu.“
Ég held ekki, að það sé illgirni að
kenna, fremur hverflyndi barnsins sem
skortir skilning á réttu og röngu, að ég
gat aldrei sætt mig við boðskap lexí-
unnar. Ég hafði samúð með engisprett-
unni og lengi gat ég ekki að mér gert
að kremja undir fæti hvern maur sem
ég sá. Á þennan einfalda — og eins
og ég hef síðar komizt að raun um mann
lega — hátt leitaðist ég við að tjá van-
þóknun mína á smiásmugulegri varfærni
og því sem er almennt álitið rétt.
M ér varð ósjálfrátt hugsað til
þessarar dæmisögu, þegar ég sá Georg
Ramsey sitja dag nokkurn einan að
snæðingi í veitingahúsi. Ég hef aldrei
séð neinn svo dapran á svip. Hann starði
út í bláinn. Það var eins og allar heims-
ins áhyggjur hvíldu á herðum hans.
É'' kenndi í brjósti um hann; mig ginin
aði strax, að hinn ógæfusami bróðir
hans hefði enn einu sinni valdið honum
vandræðum. Ég gekk til hans og rétti
honum höndina.
„Hvernig líður þér?“ spurði ég.
,.Mér er ekki hlátur í huga“, svaraði
ihann.
„Er það Tom rétt einu sinni?“
Hann andvarpaði.
„Já, það er enn Tom.“
„Hvers vegna læturðu hann ekki róa?
Þú hefur gert allt, sem mögulegt er,
fyrir hann. Þér hlýtur að vera orðið
ljcst, að honum verður ekki bjargað.“
Ég býst við, að í hverri fjölskyldu sé
svartur sauður. Tom hafði verið sinni
fjölskyldu erfiður í tuttugu ár. Framan
af hafði hann lifað sómasamlegu lifi;
hann lagði stund á verzlun, kvæntist
og eignaðist tvö börn. Ramsey-hjónin
nutu virðingar og ekki var ástæða til
að ætla annað en Tom Ramsey ætti
eftir að lifa nytsömu og heiðarlegu lííi.
En dag einn lét hann fyrirvaralaust
uppi, að honum geðjaðist ekki að vinnu
og hjónaband hæifði honum ekki. Hann
vildi njóta lifsins, Það reyndist árang-
urslaust að tala um fyrir honurn. Hann
yfirgaf konuna og starfið. Hann átti dá-
lítið af peningum og eyddi tveimiur ham
ingjuórum í ýmsum höfuðborgum Evr-
ópu. Öðru hverju bárust ættingjunum
fregnir af atferli hans og þótti illt. Hann
naut lífsins vissulega. Þau hristu höfuð-
ið og spurðu, hvað mundi gerast, þegar
hann hefði eytt öllum peningunum. Þau
komust brátt að raun um það; hann tók
lán. Hann hafði töfrandi framkomu, en
var ekki að sama skapi vandur að með-
ulum. Ég hef aldrei hitt neinn, sem
erfiðara var að neita um lán. Hann
hafði stöðugar tekjur af vinum sínum
og reyndist auðvelt að afla sér vina.
En hann sagði alltaf, að það væri leið-
inlegt að eyða fé í nauðsynjar; þeim
pening'um væri skemmtilegt að eyða,
sem eytt væri í munað. Þá peninga fékk
hann hjá Georg, bróður sínum. En hann
sóaði ekki töfrum sínum á hann. Georg
var alvörugefinn maður og ónæmur fyr
ir slíkum brögðum. George hafði ábyrgð
artilfinningu. Einu sinni eða tvisvar féll
hann fyrir loforðum Toms um bót og
betrun og lét af hendi við hann all-
stóra fúlgu, svo að hann gæti byrjað
nýtt líf. Fyrir þetta fé keypti Tom bíl
og nokkra fallega skartgripi. Þetta
neyddi Georg til að skilja, að Tom
mundi aldrei sjá að sér, og hann sagði
skilið við hann; Tom beitti fjárkúgun.
Það var ekki skemmtilegt fyrir virðu-
legan lögfræðing að sjá bróður sinn
hrista kokteila fyrir innan barborðið
í veitingastaðnum, sem hann sótti mest,
eða koma að honum sitjandi í bílstjóra-
sæti leigubifreiðar fyrir framan klúbb-
inn sinn. Tom sagði það vel sæmandi að
vera barþjónn eða leigubílstjóri, en ef
Georg gæti gert honum þann greiða að
láta hann hafa nokkur hundruð pund,
hefði hann ekkert á móti því að hætta
þessum störfum, svo að heiðri fjölskyld-
unnar væri borgið. Georg lét undan.
E flt sinn var Tom næstum varpað
í fangelsi. Georg var miður sín. Hann
rannsakaði þetta leiðindamál. Vissulega
hafði Tom geingið of langt. Hann hafði
verið óstýrilátur, kærulaus og eigin-
gjarn, en hann hafði aldrei fyrr gert
neitt óheiðarlegt, og með því átti Georg
við ólöglegt; og ef hann yrði sóttur til
saka, yrði hann áreiðanlega fundinn
sekur. En maður getur ekki látið stinga
bróður sínum í svartholið. Maðurinn,
sem Tom hafði svikið, Cronshaw að
nafni, var staðráðinn í að hefna sín.
Hann hafði ákveðið að leggja málið
fyrir rétt; hann sagði, að Tom væri þorp
ari og ætti refsingu skilið. Það kostaði
Georg mikið erfiði og fimm hundruð
pund að koma á sættum. Ég hef aldrei
séð hann eins ofsareiðann og þegar hann
frétti, að Toin og Cronshaw hefðu far-
ið saman til Monte Carlo um leið og
þeir höfðu selt ávísunina. Þeir dvöldust
þar í mánuð og skemmtu sér vel.
í tuttugu ár tók Tom þátt í veðreiðum
og fjárhættuspilum, daðraði við feg-
urstu stúlkurnar, dansaði, át í beztu
veitingahúsunum og var aðdáanlega vel
klæddur. Hann leit alltaf út eins og
hann væri nýstiginn upp úr hattaöskju.
Þó að hann væri fjörutíu og sex ára,
hefði maður aldrei álitið hann eldri en
þrjátíu og fimm. Hann var einkar
skemmtilegur förunautur, og þótt mað-
ur vissi að hann var til einskis nýtur,
gat maður ekki annað en haft ánægju
af félagsskap hans. Hann var glaðlynd-
ur, sikátur og ótrúlega aðlaðandi. Ég
var aldrei ófús til að greiða tollinn, sem
hann lagði reglulega á mig fyrir lífs-
nauðsynjum sínum. Eg lánaði honum
aldrei fimmtíu pund, án þess að mér
fyndist ég s'kulda honum. Tom Ramsay
þekkti alla og allir þekktu Tom Rams-
ay. Maður gat ekki fallizt á breytni hans
en það var ekki hægt annað en kunna
vel við hann.
Aumingja Georg, aðeins ári eldri
en þrjóturinn, bróðir hans, leit út fyr-
ir að vera sextugur. í aldarfjórðung
hafði hann aldrei tekið sér nema hálfs-
mánaðar frí á ári hverju. Hann var
kominn til skrifstofu sinnar á hverjum
morgni klukkan hálf tíu og fór aldrei
heim fyrr en klukkan sex. Hann var
heiðarlegur, duglegur og alls góðs verð-
ur. Hann átti góða konu og hafði aldrei
verið henni ótrúr, ekki einu sinni í hugs-
un, og fjórar dætur, sem hefðu ekki
getað átt betri föður. Hann lagði reglu-
lega til hliðar þriðjung tekna sinna í
því skyni að hætta störfum fimmtíu og
fimm ára gamall og setjast að í litlu
húsi uppi í sveit, þar sem hann ætlaði
að rækta garð og leika golf. Á lífi hans
var hvorki blettur né hrukka. Það
gladdi hann, að hann var tekinn að eld-
ast,'því að sama var um Tom að segja.
Hann neri saman höndum og mælti:
„Það var svo sem allt gott og blessað,
á meðan Tom var ungur og laglegur,
en hann er aðeins ári yngri en ég. Eftir
fjögur ár verður hann fimmtugur. Þá
kemst hann að raun um, að lífið verð-
ur ekki jafnauðvelt. Þegar ég verð fimm
tugur, mun ég eiga þrjátíu þúsund pund.
f tuttugu og fimm ár hef ég sagt, að
Tom mundi hafna í göturæsinu. Og
við skulum sjá, hvernig honum geðjast
að því. Við skulum sjá hvort er happa-
drýgra, að vinna eða slæpast.“
V esalings Georg! Ég hafði samúð
rneð honum. Ég velti því fyrir mér nú,
er ég settist hjá honum, hvem skollann
Tom hefði gert. Georg var auðsjáan-
lega í mikilli geðshræringu.
„Veiztu, hvað hefur komið fyrir
núna?“ spurði hann mig.
Ég bjóst við hinu versta. Mér datt
í hug, að loksins hefði Tom verið tek-
inn fastur. Geong gat varla komið upp
orði.
„Þú getur ekki borið á móti því, að
alla ævi hef ég verið iðinn, siðsamur,
heiðvirður og hreinskilinn. Eftir að ég
hef stritað og sparað alla ævi, get ég
vænzt þess að njóta nokkurra tekna
af inneignum, þegar ég sezt í helgan
Framhald á bls. 13.
Stef í skammdegi
Eftir Þóri Bergsson
í stofu minni dafna þessi dásamlegu blórn
sem dóu öll í garðinum hjá mér.
En úti gnauðar vindurinn undarlegum hljóm
um allt það sumarskraut er hvarf frá mér.
Svo kemur til mín bróðir: Þá hverfa öll mín blóm.
— „Það er kadt hér inni“, segir hann, „og hljótt
en komdu heldur út með mér og hlustum á þann hljóm
sem himinninn og jörðin syngja í nótt.“
Svo fer hann — og á augnabliki fylla stofublóm,
mín fögru blóm, er dóu öll í haust.
Og úti gnauðar vindur: Þar hefur hann sinn hljóm.
En hjá mér verða blónnn endalaust.
Þórir Bergsson
des. 1964
14. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3