Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1965, Blaðsíða 14

hans er varla annað en kvallræði, haM-
laus Xestur, þekiking á sniði íiíku ri-nmar
án reynslu í hreti lifsins sjálfs. Og þess
vegna, af eðli sjáilfs sín, er þessi dutt-
lúntgiuir hiáilegur. Sá einn sean reynt
hefur, án þess ao hafa hugsað um bók-
ina, hann einn er sannur; honum er þoik-
að að pappírnum ek'ki til annars en
að skrifa sér leið til hinnar heitu
gleði eða skrifa af sér ángist og kvöl
sem sumir lisitamenn þessara tíma enu
viljandi að leita, jafnvel brosandi, vegna
misskilníngs á sjálfu lífi þeirra og ljóði.
Hvað hafði ég gert?
Hafði ég sett bros mín á hjól og rennt
þeiim fram fyrir hann með líku hugar-
fari og revíubrasikari sem rennir sæt-
um landslanigsmyndum inn á sviðið fram
fyrir fyrirlitna sambongara sem hafa
lagt á sig erfiði til að fá hér að gleyma
í bili að þeir eiga bágt, auðvirðilegar
myndir sem gleymast að sýníngu loik-
inni þegar þeir gánga út í sorta og byl?
Hvað varðar mig um öll heimsins skip
ef mdg sjálfan farþegann skortii fararró,
ef mig skortir allt það sem einhvers er
vert í þessurn heimi, að vera maður?
Hvers vegna skyldi ég ekki eiga méor
duttlúng að oma mér við í friði fyrir
guði og mönnuim, hafa fundið sannleik-
ann og vera þess fúllkomlega vís og
hljóta af því það sem öllu máli skiptir,
hamíngju þess að lifa? Því hvers virði
er að eiga nafn, ef það er ástæðan?
Hvað aetti ég að gera við nafn? Mig
lángar í raun og veru ekki til neins
nema þess, að vera maður, eða sikyldi
ekíki lánga til annars. Er það ekki nóg,
er hægt að hugsa sér betri hlut en þann
að vera nafnfaus, gleymdur sjálfum sér
í þeim unaði — og það er kannrki söng-
urinn sjálfur — að vera til í hverri
andrá og deya henni um leið, verða ekiki
til nema þannig, gleyma gersamlega,
sýngja sig inn i stemníngu sem aldrei
á neina hlutdeild í heiminum né stað,
eins og sá maður sem fundið hefur sann-
leiikann er til í? Hvað varðar mig um
ljóð tregans og leik harmsins eða gleð-
innar svo fremi sm það kann að trufla
lítfið sjálft með titlurn og hégómlegum
spurníngum, óþarfa þrusiki sem kann að
leiða til meðvitundar, ábyrgðar, og slá
niður hinum fleyiga draumi?
Hvað eru bóikmenntir þeirri þjóð þar
sem menn eru auðvirðilegir flaðrandi
hundar, þar sem menn myndu ekki kynn
ast herra Wililiams án þess að reyna til
að svæla undir sig penínga hans? Hvað
er þjóð ef hana vantar þetta eina sem
einhvers er verf, að vera maður? Eru
bókmenntir hennar ekki hégómi ef hún
á ekki aðra til að skrifa þær en menn
sem nefna sig stkáld í símaskrám og láta
skrá nöfn sín á skilti og hurðir ásamt titl-
inum skáld eða söngvari, sem þýðir ekiki
annað en dasaður kontóristi? Því hivað
varðar menn um skáld og fagrar hugs-
anir? Líf skálda á þessum tíma er hroll-
ur. Því það eru engir skóld, aðeins þjóð-
ir, og þjóðir eru lélegar í dag. Lista-
menn rembast við a ð renna til
hirörlegum áglápsspjöldum sem lítið
skilja eftir, því þeir njóta enignar mann-
legrar samúðar og fá lítið tóm til nokk-
urrar elsku, enda hafa þeir ekki fundið
sannleiikann eins og herra James. Og að
sýníngium löknum þegar þjóðin tínist út
í mynkrið segir enginn þeirra neitt þótt
glysinu sé ekið út í skot eins og spila-
kortum, því einnig hugir þeirra hafa
bundist upplituðum rýkfrökkum og öt-
uðum höttum. Einnig þeir munu dragast
út í hryðjima og sortann, kvaldir af
vondri samvistou. Alla lángar að verða
menn þrátt fyrir það að þeir dirfast
þess ekki, því mennskan í draumi hinna
ljótu er, þrátt fyrir allrt þrúngin af
tötfrum og list. Alla lángar að vera það
sem þeir efcki eru, nema þeir sem hafa
fundið sannleikann.
Þessi maður, herra William James,
hafði farið í kinkju í von um að finna
hjarta Krists verða að hjarta sínu. Hann
gerði ekki upp á milli Krists og meist-
ara jóiganna heldur gaf sig hinu góða.
Hann sagðist hafa komið híngað til að
finna menn fyrir guð. Hann sagði að
þetta væri paradís á jörð — hann um
það! En köllun hans og erindi til þessa
lands var það, eins og ég hef þegar sagt,
að finna menn fyrir guð. Þessi varð
árángurinn. Hann fann mig!
Nú jæija, ef út í það er farið, þá held
ég að guðirnir hafi elstou á mér, og ég
held meira að segja að þessi gjöf hans
til mín sé eitthvert besta verk sem unn-
ið hefur verið á íslandi á þessari öld.
Ég hafði litla eirð í mér til að hugsa
frökar um þetta að sinni. Taugar mínar
voru ek'ki í sem bestu lagi þrátt fyrir
sönglandi hamíngj-una sem yfir mig féll
í stríðum straumum, í mér brakaði endi-
löngum eins oig ég væri fiullur af ryðg-
uðum gaddavír, og ég gat brátt eikki unað
því einu að sigla heldur þóttist ég verða
að öðlast eirð til að lifa á stoipi heims
ins, og ég geikk upp á bar.
H
iiáls, þú skyldir etokj æíla að mér
finnisrt allt göfugt í skiprtum mínum við
mister James. Ég var villidýr, en fagurt,
fannsit mér þá. Ég fyrirlít listamenn sem
leika á slaka strengi í lífi sínu. Ég heid
að engum þýði í raun og veru að brúka
rángt. Ég trúi í raun og veru ekki á neitt
í þessum heimi nerna manninn, allt ann-
að en maðurinn sjálfur er einskis virði,
og óg trúi mjög miklu fastar á göfgina
eftir stoipti mín við William — ég mun
aldrei geta fullþakikað 'honum — og þá
ekki síður eftir að hafa kynnst fólki
írlamds, en þángað fór ég með þessu
sikipi; en áður en til þess kom _var ég
Ihættur að vona að fól'k væri til. Ég held
ekiki að neitt gott sé til nema góölei'k-
inn sjálfur. Ég held etoki að það líf sé
nokikurs virði sem etoki kann eða dirfist
að gefa.
Gefa, það var hið mikla orð. Ég dái
þá sem kunna að gefa, þótt ég megni
hins vegar ekiki að gefa neinum neitt.
Jatfnvel þótt ég ætti eitthvað til að gefa
— og gæfi — mundi ég lítolega vega það
og meta áður og setja á mig nöfn þeirra
sem við tækju. Mér finnst þessi staður
vera neikvæður á einihvern hátt, að
minnsta kosti. Ég er svo huglaus að ég
þyrði ekki að taka upp á slítoum stór-
kostleika, nú þegar það er auðveldara en
á öllum tímum, að verða einstakur í góð-
vild, og þannig er um okfcur flest. Mig
brestur tojark til þess að eiga það á
hættu að verða troði-nn fótum hrottanna
og deya.
Og vitandi þetta fór ég notokru eftir
að opnað var inn á bar, eirðarlaus að
þreyta allsgáða siglingu, og keypti skál
af víni oig aðra og enn aðra og fleiri þar
á ofan.
Ég skyldi hvort sem er ektoi líta á
James sem mann, heldur guð, og guði
mundi ekiki mikið muna um nokkrar
skálar af víni. Og ég var orðinn dru'kk-
inn atf ævintýri og visikí að sigla sjói
heimsins.
Ur bréfum Matthíasar Jochums-
sonar til Tryggva Gunnarssonar
28. febrúar 1893.
Elskulegi vinur!
Mikla armæðu og vandræði hefi ég
gert þér enn einu sinni, og þó mér þyki
mjög slæmt verð ég enn að finna mig
forlögunum og fátæktinni og geyma rit-
in. Hafðu hjartans þatokir fyrir þína ó-
þreytandi valmennsku — þú ert eins og
rauð meri, sem hann faðir minn átti;
karlinn var töluverður hestaníð......
CGuð blessi og huggi hans sál!) og reið
merinni og útjaskaði hana í tíma og ó-
tíma, tuttugu samfleytt ár, en „Vinda“
var „ódrepandi“ eins og hann sjálfur
sauðurinn komst að orði, já, ósiigrandi
eins og Alexander, Cæsar og Napole-
on. Álíka óslítandi er þú undir mér
vandræðaskáldinu með 17 og 20 sálar
hrellingamar! Nú hefir síðan fyrir jól
beðið Lauru í Reykjavík Grettir minn
Ásmundarson í ljóðum, 1. partur, 20
kvæði, sem eftir umtali okkar ég dirfist
að senda þér til prentunar etf mögulegt
er strax, upplag 2000. Ég leyfi mér að
tileinka þér kvæðin. Guð veit hvort mér
auðnast að yrkja seinni partinn — síðan
íyrir nýár hefi ég ekki getað neitt ort
eða sinn æsthetik, því bæði hefi ég haft
nóg að sýsla prosaiskt og svo dettur æ-
tíð úr mér þess konar fjör eftir hvem
sprett, svo um tíma er ég eins og stein-
geld belja á bás. Ég gkrifaði með kvæð-
unum að ég hygg það sem þurfti. For-
matið ætti að vera lítið 4 bl. brot og
prentun nokkuð vönduð; þrisvar verð-
ur að lesa próförk hverja og vanda
menn til; annars er handritið sæmilegt.
Skaparinn lóti nú þetta plan lukkast, þá
er þó nokkuð unnið. Titla þína og orður
þarf að setja með nafni þínu með til-
emkiuninni, þvi það gleymdist. Það mun
vera siðvenjan. (Ég veit að þér stend-
ur á sama) „Krossarnir“ mega fara til
Blokksbjergs, eyðum ektoi blessun á þá!
Hor ag sultur og „volað land“ sem fyr
liér á Fróni. 800-1000 ætla til Ameríku
og 400 Austfirðingar senda bænarskrá
til Kanadastjórnar að sögn um fría ferð.
Flestir sýslufundir senda landshöfðingja
áskorun um að senda mig til Chicago
og gefa mér ferðastyrk, svo ómögulegt
sýnist ekki að ég fljúgi úr hreiðrinu.
Mikið er haft við Flateyjarbók! hreint
erum við hissa.* Ég sendi iandshöfð-
ingja nú með pósti (þetta er aukapóst-
ur, sendur með bréfin) uppkast að Á-
vaipi (á ensku) til sýningarinnar, svo
* Bandaríkjastjórn falaðist eftir Flat-
eyjarbók fyrir heimssýninguna í Ohic-
ago og bauðst til þess að senda herskip
eftir henni til Kaupmannahafnar, en
bókin var etoki föl.
hann sjái hvernig ég hugsa mér slíka
adressu. Líklega þorir hann ekki að
veita féð ög þá sit ég kyr, minna en
3000 kr. má ég ekki hafa, og er þó
hið minnsta — vegna heimilisins. Aldrei
getur þú grætt eyrisvirði á notokrum
sköpuðum hlut, sízt þessari síld, það er
til að hengja sig yfir! Ég skyldi vel þola
við þó þú græddir 15 speciur! — Konan
sendir þér kærleikans koss fyrir sig og
krakkana, og ég kyssi þig fyrir úlpuna
— ég kom áðan heim í henni í kafaldi.
Drottinn mati þig á rauðgraut og rús-
ínum! Ég tími ekki almennilega að
kveðja þig, very well! Kaffið kemur,
blaðið búið!
Þinn gamli þorskhaus, vinur og vand-
ræðastoáld
Mattih.
Akureyri 19. maí 1893.
Elstou Tryggvi!
Ekki skaltu selja prentun Grettis
kvæðanna. Af þeim má óihætt leggja
upp 15-20 hundr. — fyrir vestan má
ausa þeim út — og selja expl. á 1 kr.,
og prent kostnaður fer vart fram úr
350 kr. Þótt stáss útgófa sé. Sértu í
kröggum með að kosta prentunina í sum
ar, þá sendu mér handritið með Thyru,
ég tek það þá með mér vestur. Annars
lítur síður en ekki svo út að ég sé lands
ins Homerus, úr því engin lifandi sál
vill sjá mín handrit; nú kannske ég
megi lesa þau upp fyrir 25 aura pr.
mann og fá að éta jafnóðum fyrir!
Velkominn til landsins; allir halda að
Grána hafi gyllt þinn kropp utan og
innan, nema ég, og við sem þekkjum
vasa þína að innan. Okkur þykir lán
ef sjálfur bankinn getur sprengt þína
vasa og stoppað þeirra letoanda.
Nú, ég er róðinn að fara með Thyru
í herrans nafni og tek Möttu litlu með
mér til Englands, því vinafólk mitt
býður henni, svo hún á að bíða mín
þar. Ég var feginn að sú lúalega della
um sendiför mína og fjárveiting gat
þagnað. Annars er ég fokreiður einkunn
við ódrengskap B., að eyðileggja mitt
plan með lutoku-ósk til Ameríku frá
þinginu, að sleppa þvi af misskildum
vigtugheitum, er að kasta fyrir borð
íétti og sóma þjóðemis síns. Ég var
svo frí, að senda landshöfðingja uppkast
á ensku af slíku ávarpi. Prófessor And-
erson skrifar mér, að sér sé illa við ef
land vort tekur engan þátt í afmælis-
hétíð þeirrar heimsálfu, sem landsins
börn litu fyrst líkams augum.
Þinn einl. vinur
Matth. Jochumsson.
Akureyri 27. nóvember 1893.
Elsku vinur!
Segðu Sigurði Kristjánssyni að fyrir
minna en 300 kr. fái hann ekki leikritin
til prentunar og Grettiskvæðin ekki
fyrir 500 kr. Fyrr skal hvort tveggja fara
í mel og mús! Það eru þokkalegir for-
leggjarar í þessu kæra föðurlandi! Ég
er skjallaður á hvert reipi fyrir „guð-
dómlega andagift", en þeir sem sitja í
stafni og stýra bókmenntunum og helzt
hafa efnin vilpa ekki líta við manns
langskástu pródúktum! Útilegumenn-
irnir hafa gjört hér „Furore“ í 30 ár, og
eru ekki til. Samt kem ég þeim ekki á
prent nema að svelta mig og setja börn
mín á hreppinn. Hitt leikritið er satíra
(ég vona ekKert hrákasmíði), sem átti
að verja landið, að það eyðist ekki sak-
ir vesturferða. Nei, — mér eru boðnar
50 kr. fyrir handritið! Laxdal gaf mér
þó 100 kr. fyrir að fá að leika það hér
um árið, og þó græddu þeir fé. Fyrir
Helga magra fékk ég 30 kr.! Þó tóku
þeir hér 1300 kr. á 2 kvöldum fyrir
þann leik! Meiningin er örbirgð og
lúsarskapur sálarinnar, ítem vanþekk-
ing og vesælmennska. Þó átt þú hér
enga sneið, því ég fer nærri um þína
Pyngju og veit hvernig þú ert undirlagð-
ur — gleðst þó yfir þinni nýju stöðu, sem
ég vona að þú unir við oig farir ekki frá
út í brask og barátfcu, því nú ferð þú að
þreytast eins og aðrar hetjur þessa heims.
Ég dríf nú upp sönginn og Björn minn
fróða. Hann verður klár með mína
„Chicagoför“ um jól (9-10 arkir) og
seljist ritið þolanlega, kaupi ég pappír
í hin ritin og dubba upp mig, Björn og
Norðurland! — Þú sendir mér þá hand-
ritin eftir nýjárið. Það er skrítið, að
Hegel vill ekki gefa út eftir mig, ef
hann gefur út kvæði Steingríms Th.?
Nú — hann hefir Bismarck þ.e. Conn-
ectionirnar með sér! — Hannesar ljóð-
in eru smellin og drífandi realístisk,
en hjartað er nokkuð kalt. Verst er ef
leti og lydduskapur Reykjavíkur er að
kæfa hann og sjúga hans frjálsa fjalia-
merg. Hann svarar mér aldrei þó ég
sendi honum línu, svo ég á ekkert
directe við hann og bý mínu búhokri.
Guð gefi að honum og öðrum auðnist
að vaxa þó ég megi minnka. —
Barn 5 vikna gamalt tók Skaparinn
heim í sitt hús úr okkar kofa í gær. Ég
borgaði Police mína pr. Chr. Havst. og
keypti nýja. — Þökk fyrir alla þína
hjálp.
Þinn gamli
Matth. Jochumsson.
27. tbl. 1965
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS