Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1965, Page 5

Fftir
dr. Stefán Einarsson
S
ÍVöluspá tilheyra gullnar
töflur* gullöldinni, bæði
við upphaf og enda veraldar. Nafnið
tafla hlýtur að vera tökuorð úr lat-
ínu, eins og nokkur önnur nöfn úr
goðsögnum eða hetjusögnum, svo
sem dreki og ægishjálmur. Ekki er
sagt til hvers þessar gullnu töflur
voru notaðar né heldur að goðin hafi
notað þær, til að framleiða gull, eins
og sagt er um hringinn Draupni, sem
níundu hverja nótt gaf af sér átta
hringi, jafnhöfga. Þó segir í Völu-
spá 8 um goðin: „Tefldu í túni teitir
váru — var þeim véttergis vart ór
golli“, og má skilja þetta á þann veg,
að þeir hafi haft gullið úr töflunum,
og er það líklegt.
Gullöldin fyrsta varir, „unz þrjár koma
’þursa-meyjar", en hefst aftur á hinni
nýju jörð í Völuspá 61: „þar munu eptir
undursamlegar gullnar töflur í grasi
finnast, þær er í árdaga áttar höfðu“.
I bókinni Python, A Study of Delphic
Myth and Its Origims (University of
California Press 1959, bls. 146), segir
Joseph Fontenrose söguna af örlagatöfl-
um í Babýlon, sem vel gætu verið fyrir-
myndir taflanna í Völuspá, þótt ekki séu
þær úr gulli. Eftir að hafa sagt tvær
fyrstu sögurnar um baráttu goða og
jötna (eða ginnunga = chaos) í Babýlon,
heldur Fontenrose áfram: „Mjög lík er
* Gulltaflið góða í íslenzkum ævin-
týrum verður víst ekki skilið frá gull-
töflum Völuspár. J. Á. þj. 3. útg. H, 350—
52, V, 161—2, 300. f registri þjóðsagn-
anna stendur líka: II, 453—5, 469—70,
IV, 226, 538, en það er rangt.
sögnin um baráttuna við Zu, hinn trölls-
lega og ægilega stormfugl-dreka (Fonten
rose telur hann vera hinn norræna Hræ-
svelg). f sagngerðunum frá Susa og
Ninive er röð atburðanna, fyrir utan
upphafið, mjög lík því sem er í sögunni
um Labbu (sem Fontenrose hefur sagt
rétt á undan). Zu vokkaði yfir Enlil
(höfuðguðinum) í hinu mikla musteri
hans í Nippur og ágirntist vald hins
mikla guðs, en það lá í konungskórónu
hans (crown of sovereignty), guðdóms-
skikkju hans (robe of divinity) og ör-
lagatöflum hans (tablet of destinies).
Svo Zu lá í leyni við musterisdyrnar, og
þegar Enlil gekk ofan frá hásæti sínu að
þvo hendur sínar í hreinu vatni og lagði
frá sér kórónuna, þá greip Zu örlagatöfl-
urnar og guðdómstákn Enlils og flaug
með þau í fjall sitt. Enlil missti málið
og dýrð hvarf úr musteri hans. Svo virð-
ist sem vald hans hyrfi þá til Anú, sem
þá reyndi að fá kappa til að drepa Zu,
en lofaði hverjum æðsta valdi er fengi
gert það. Guðirnir kölluðu á Adad en
hann neitaði af því að vald Zus væri
hverjum andstæðingi ofurefli. Shara,
frumburður Ishtar (Freyju), neitaði líka.
Loks varð til þess guðinn Marduk (eða
Ninurta eða Lugabanda) (hér er eyða
í báðar sagnirnar) með hjálp Ea að fara
til fjallanna og berjast við Zu. Hann
sendi storma og vinda gegn Zu, við það
þvarr máttur hans. Á leirtöflu frá Ashur
segir að Ninurta færi að berjast við Zu
en mistókst, því Zu lét boga hans og örv-
ar snúast í frumefni sín með töframætti
örlagataflanna. Þá gekk fram annar
kappi, líklega Marduk, og hafði sigur“.
Á blaðsíðu 402 ber Fontenrose vald
örlagataflanna saman við mátt þrífótar
(tripod) Apollons. Þegar Apollon missti
þrífótinn missti hann vald spádómsgáfu,
sem hann þurfti við véfréttina í Delfí,
en þjófurinn Herakles fékk gáfuna.
Framhald á bls. 6.
NÝLEGA las ég í erlendri bóTc um
ísland, sem samin var fyrir einum
JfO árum, aö íslendingar vœru
rneöal löglilýönustu og háttprúö-
ustu þjóöa heims. Höfundi þótti
mikiö til um, hve fádœma lítiö
vœri um afbrot og ósæmilegt at-
hœfi hér á landi.
Tímarnir hafa breytzt meö vax-
andi samskiptum viö umheiminn.
Viö höfum mjög lagt okkur eftir
því versta í fari annarra þjóöa
(sb,‘. dátasjónvarpiö), og er nú svo
komiö, að við stöndum nágranna-
þjóöunum skammt aö baki á ýms-
H Hitiii sviöum
I rað afbrota og
HH H skrílmennsku,
■ og á sumum
BBp figg sviöum eig-
ffl um viö senni-
■ lega heims-
■ H met, t.d.
vandalisma.
I Eyðilegging-
I I I | arhvöt
manna hér-
lendis er meö
ólíkindum, hvort sem um er aö
ra
ræöa mannlausa sumarbústaöi eöa
bara venjulega símáklefa til al-
menningsafnota. Þaö vakti athygli
mína í Istanbúl nýlega, aö símar
á almannafœri voru nothæfir og
gamlar símaskrár viö hliö þeirra
höföu veriö látnar í friði, og eru
þó Tyrkir á siömenningarstigi sem
er langt fyrir neöan meöállag.
Ökuníðingar vaða hér uppi af œ
meiri óskammfeilni og umferðar-
brot eru aö veröa ískyggilegt
vandamál. Dauðaslysiö um síöustu
helgi var enn ein áminning um, aö
hœtta ber aö sýna ökuníðingum
linkind.
Annars má segja aö íslendingar
séu sífellt að fœra út kvíar hvers
kyns ósómu, og birtust tvö dæmi
um ný tilbrigöi í sigurgöngu skríl-
mennskunnar hér á landi um síð-
ustu helgi, annað á Laugardáls-
vellinum, hitt í Listamannaskál-
anum.
Á Laugardálsvellinum var háð-
ur liarður kappleikur, þar sem
tveir keppenda úr ööru liöinu slös-
uöust. Hér var væntanlega um aö
rœöa óJiöpp, sem jafnan geta átt
sér staö í höröum leik, og fráleitt
aö œtla, aö þeir sem slysunum ollu
hafi af ráðnum hug veitt keppi-
nautum sínum áverka. Niöurstað-
an varö samt sú, að keppendurnir,
sem oft hafa veriö samherjar í
landsleikjum og átt margt saman
aö sœlda, köstuöu miUi sín hnút-
um í búningsklefum og voru hinir
verstu, þ.e.a.s. liðið sem beöiö
hafði lœgra hlut, og fór næsta lít-
iö fyrir hinum nvargumtálaöa
íþróttaanda í þeim viöskiptum.
Kannski heyrir knattspyrna ekki
lengur undir þann anda.
Þó voru oröahnippingarnar í
búningsklefunum hátíð lijá viö-
brögöum stórs hluta áhorfendn,
sem bókstaflega breyttist í band-
óöan skríl eitthvað í líkingu viö
frumstœöinga í Suöur-Ameríku.
Var öskrum og ókvœðisorðum lát-
iö rigna yfir sigurvegarana, þeim
hótaö limlestingum og jafnvel líf-
láti (þar átti meira aö segja kven-
fólk í hlut), og þegar þeir gengu
út af leikvanginum var hrækt
framan í þá úr stúkunni. Hér kom
ekki einungis viö sögu unglinga-
skríll og bítladót, heldur einnig
ráösettir borgarar og viröulegar
húsmœöur. Fyrir utan völlinn safn-
aðist saman stór hópur Reykvík-
inga, sem héldu áfram aö svíviröa
leikmenn og hrœkja á þá, og
nókkrir þeir framtakssömustu
köstuðu í þá grjóti.
Manni hrýs hugur viö svona
framkomu fullorðins fólks og
undrast satt aö segja, Jivaðu er-
indi svona lýöur á til knattspyrnu-
kappleikja. Hann á aö sækja
nautaat á Spáni eða hanaat í Asíu,
en ekki láta sjá sig þar sem sið-
menntaöir menn koma saman til aö
horfa á fótbolta.
Atburöurinn í Listamannaskál-
anum var aö því leyti frábrugðinn
ofannefndum skrílslátum, aö þar
komu einungis viö sögu unglingar,
strákar og stelpur (þó erfitt vœri
aö greina á milli kynja), en það
er vitanlega engin afsöknu á því fá-
heyröa athæfi aö ráðast inn á list-
sýningu og eyöileggja verk manna,
sem þessi skríll á ékkert sökótt
vití. Andlegt ástand þessara ung-
Framhald á bls. 6.

32. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5