Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1965, Síða 6

RABB

Frh. af bls. 5.
menna er í meira lagi bágboriö,
og er fyllilega athugandi að reyna
aö senda svona lýö á fávitáhœli, ef
vera mœtti að hann fengi þar ein-
hvern bata.
Þessi tvö síöustu dœmi um ört
vaxandi skílmennsku hérlendis eru
aöeins einn angi þeirrar lausungar
og rótleysis sem setur œ sterkari
svip á allt þjóölífiö, og virðist ekki
seinna vœnna aö gera einhverjar
raunhœfar ráöstafanir áöur en
þjóðfélagið veröur að allsherjar-
dýragaröi. Orsakir þessarar öfug-
þróunar veröa kannski einlivern
tíma kannaðar af vísindamönnum,
og Jcemur þá vœntanega í Ijós,
hvern þátt agalausir skólar, á-
byrgðarlaus dagblöö og duglaus
stjórnarvöld eiga í afsiðun þjóöar-
innar.
BÓKMENNTIR
framhald af bls. 5.
As bera Zu saman við Hræsvelg (sem
ekki ætti að þurfa að skýra fyrir íslend-
ingum) er óaðfinnanlega rétt, því bæði
tröllin hafa verið dauða-demónar. Þó er
annar jötunn í Snorra-Eddu líka í arnar-
ham og lifir á fjöllum nokkrum. Það er
Þjazi jötunn. Hann kemur að goðunum
þar sem þeir eru að snúa oxa miklum
til seyðis og spyr þá hvort hann megi fá
fylli sína af oxanum, sem annars hefur
verið seinn að soðna hjá goðunum vegna
fjölkynngi Þjaza. Er goðin leyfa honum
það, leggur hann upp tvö læri oxans og
báða bógana, en Loka verður svo skap-
fátt að hann lýstur hann með staf sín-
um, sem aldrei skyldi verið hafa, því
stafurinn festist við örninn og dregur
Loka á örmunum um hraun og klungur.
í grískum goðsögnum er naut með
galdramögnuðum innyflum, sem goð og
jötnar berjast um, af því að innyflin
veita þeim sigur. Er hún mjög áþekk
sögunni um goðin Þjaza og oxann hér í
Snorra-Eddu, þó ekki sé þess getið að
norræni uxinn sé jafnmikilvægur og
gríska nautið. En brátt kemur það í Ijós
að Þjazi rænir goðin hlutum, sem eru
jafnmikilvægir fyrir líf goðanna og kon-
ungskórónan og örlagatöflurnar í Babý-
lon. Það eru epli Iðunnar. Er Þjazi hefur
fiogið heim í bústað sinn með Loka,
sveltur hann hann til mats og lætur
hann lofa sér því að koma Iðunni með
eplin varðhaldslausri út um Ásgarð, svo
að hann geti stolið báðum. Þetta fer
fram, og goðin gerast brátt hár af elli.
En ekki líður á löngu þar til þeir finna
út hver hefur valdið hvarfi Iðunnar. Er
Loka þá ekki lengur til setu boðið, held-
ur verður hann að fljúga í Jötnaheima
að sækja Iðunni og eplin. Fær hann til
þess lánaðan valsham Freyju. Þjazi var
ekki heima heldur að fiski, svo að Loki
gat brugðið Iðunni í heslihnotarlíki til
þess að fljúga með hana til Ásgarðs.
Áður en langt leið var Þjazi á hælum
þeirra í arnarham. En er fuglarnir flugu
inn yfir Ásgarð höfðu goðin safnað
lokarspánum við garðinn og lagt eld í.
Slapp Loki með Iðunni ómeiddur yfir
en eldurinn laust í fiðri Þjaza og var
hann tekinn og drepinn innan Ásgarðs.
Varð það víg allfrægt, segir Snorri.
A blaðsíðu 245—6 getur Fontenrose
um hliðstæðu þessarar sögu um Zu í
grískri goðafræði og hef ég rétt vikið
að því áður, því hún minnir líka á sög-
una um Þjaza og oxann þótt Fontenrose
viti það ekki.
0 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
„Jörð hafði alið tröllslegt naut, sem
var ormur að aftan eða dreki. Styx
geymdi nautið í þreföldum kvíum (þ. e.
í Tartaros) af því að örlaganornirnar
höfðu lagt það á nautið, að hver sem
kynni að brenna innyfli þess skyldi fá
mátt til að bera sigur af goðunum. Bria-
reos, sem Ovidius hélt að væri Títan-
jötunn, drap nautið og var næstum bú-
inn að fleygja innyflunum á eldinn er
haukur (miluus) sendur af Seifi greip
innyflin og færði Seifi þau. í þessari
sögu er það nautadreka-tröllið, en í
Titanomachy (bardaga við tröll —
jötna) er það Kampe sem drepa verður
til að gefa goðunum sigur“.
„Hér minnir margt á goðafræði í
Mesópótamíu. Nautið minnir á hið
himneska naut Ishtar. Gilgamesh reif út
hjarta þess og bauð Shamash. Enkidu
reif af því bóg og kastaði honum í Ishtar.
Haukurinn er sýnilega Zu-Garuda er
rændi örlagatöflunum". En haukurinn er
sýnilega Þjazi líka, en það hefur Fonten-
rose ekki vitað.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
blik var eins og ljúfur samhljómur í
miðju fölsku lagi. Hann var það sem
hann var, og það gerði hann frjálsan í
bili.
Báðningarskrifstofan var í stóru timb-
urhúsi við Lækjartorgið. Fimm hvít
skilti með svörtum stöfum blöstu við
honum og minntu á fornar, grámyglu-
legar dyggðir. Hann staðnæmdist á
gangstéttinni fyrir framan og tvísté, eins
og hann efaðist um að rétt væri að hefja
(þátttöku í þjóðfélaginu í svona góðu
veðri. Hann leit á torgklukkuna og
hugsaði með sér:
„Það er klukkutími þangað til þeir
fara í mat og mér liggur ekkert á“.
(Hljóð úr sírenu rauf hávaðann og
regnbogalitur fólksstraumurinn leit upp
og sömuleiðis hann. Blóðið í æðum hans
jók hraðann og högg féllu á gagnaug-
un. Hann varð á svipinn eins og hann
hefði verið að drepa mann. En er hann
sá rauðan kross á hvítum fleti, áttaði
hann sig og leit skömmustulega af einu
andliti á annað. Hann reyndi að spá í
svip fólksins, en engin merki tilfinninga
sáust frekar en á köldum gráum vegg.
Og þetta var fólkið, sem hann hafði
langað svo mikið til þess að samein-
ast. Það var í honum óhugur að það
skyldi vera svona nærri en um leið óra-
langt í burtu.
Hann gekk inn í Austurstræti með
sama hugarfari og heittrúaður maður
gengur inn kirkjugólf. Lítil stúlka með
kámugt andlit rölti fram hjá og flýtti
sér að borða ísinn sinn svo að sólin
yrði ekki fyrri til. Hvelfdur barmur
undir litríkum sumarkjól liðaðist eftir
gangstéttinni og rétt sem snöggvast varð
hlá á óðagotinu. Þúsund augu buldu á
stúlkunni, sem var með íslenzkt sumar
í hverri hreyfingu. Hún var næstum því
eins mögnuð og stelpurnar í mynda-
blöðunum, sem hann hafði verið að
dást að á Hrauninu. Stúlkan var úr aug-
sýn og klikkittiklikk, skeiðklukkan
gekk á ný. Kona með innkaupatöskur,
útiteknir sandalaþjóðverjar með víðan
sjóndeildarhring í göngulaginu, og lítið
barn að gráta í barnavagni og móðirin
hvergi nærri. Hér var heimur. sem
fjórir veggir fangaklefans höfðu í senn
útilokað hann frá og varið hann fyrir.
Hann sökkti höndunum djúpt ofan í
vasana. Rétt sem snöggvast datt honum
í hug-^að fara að andskotast upp og
niður í lyftunni í Búnaðarbankanum.
En svo áttaði hann sig á því, að hann
var einu og hálfu ári eldri núna en þeg-
ar hann var hér síðast á ferð. Rétt fram-
undan var bókabúð, sem hann langaði
til þess að litast um í. Þar hafði hann
eytt mörgum af viðburðaríkustu árum
ævinnar í að hnupla dýrmætum bókum.
Ekki svo að skilja að hann væri á þeim
buxunum núna, en hann þyrsti i endur-
minningarnar. Hann opnaði gætilega
hurðina og skotraði flóttalegu augna-
ráði um alla búðina, eins og hann væri
ekki meira en svo viss um, að hann væri
velkominn. Hann gekk innar í búðina,
þar sem eingöngu útlendar bækur voru
seldar. Ekki kunni hann að lesa neitt
erlent tungumál, en kápurnar framan á
þessum bókum voru litskrúðugar og
skemmtilegar. Það var kannski mynd af
manni að drepa konu eða öfugt. Ekki
var óalgengt að sjá karla fá sér snabba
við bar og reykja sígarettur, að
ógleymdum öllum þeim konum sem
voru naktar eitthvað að vafstra fyrir
framan spegil.
K
ilona með ryðbrún augu sat við
borð út í horni. Úr þessu skoti gat hún
fylgzt með öllum athöfnum viðskipta-
vinanna. Persónuleiki hennar bar keim
af áralöngum lestri í Familie-Journalen
og Hjemmet og hún var ánægð að sjá.
Það var greinil.egt að hún átti mikið
undir sér. Á meðan hver sá sem inn
kom gat verið víðfrægur þjófur, þá var
hún heiðarleg. Hann var fljótur að veita
þessu lymskufulla, hamingjusama, dóm-
harða augnaráði athygli. Það hvíldi
blýiþungt á hverri hreyfingu hans. Hann
var í vandræðum með hendurnar, og
eftir að hann hafðj farið með þær á alla
mögulega staði, höfnuðu þær fyrir aftan
bak. Hann fikraði sig meðfram bóka-
röðunum og títuprjónsaugnaráðið
fylgdi honum eftir. Honum fannst kon-
an vera að komast að þeirri niðurstöðu,
að þetta væri óeðlilegur staður fyrir
jafn þjófnettar hendur. Hann reyndi að
brjótast undan augnaráðinu með því að
einbeita sér nóeu sterkt að bókunum,
en andlitið gat ekki verið kyrrt. Sektar-
tilfinningin ýfði hvern vöðva. Hann sá
út undan sér að hún horfði á illa press-
aðar buxurnar hans, eins og hún vildi
segja: „Svona maður hefur ekki á valdi
sínu fjarlægar tungur“. Konan ctóð upp,
og lítill þóttafullur búkur hennar færð-
ist nær honum og hún var í kjól eins
og velgerðakonurnar, sem komu á
Hraunið að skoða fangana. Hann vissi
af eðlisávísun að hverju stefndi og roðn-
aði. Þetta var síðasta sönnunargagnið
og konan gekk fast upp að honum.
„Komdu með bókina, sem þú ert með
innan á þér“,_ sagði hún í skipunartón.
Honum létti. Ásökunin var nú ekki leng-
ur þokukennd ímyndun hans, heldur
fastmótuð kæra, og hann fékk ráðrúm
til að verja sig.
„Ég er ekki með neina bók“, sagði
hann.
„Ekki iþað?“ sagði konan. „Ég sá þig
taka hana“. Hinn sterki grunur hennar
var orðinn að sannfæringu.
„Ég segi það alveg satt, ég hef ekki
gert neitt af mér“.
Tveir aðrir viðskiptavinir voru þarna
inni, og þeir horfðu á hann með fyrir-
litningu, handvissir um sekt hans.
„Má ég leita á þér?“ spurði konan.
„Já, það er allt í lagi“, sagði hann,
„ég er saklaus“.
Réttlætisfull hönd hennar teygði sig
fram úr snjóhvítri pífuermi og hóf leit-
ina. Hver vasi olli henni nokkrum von-
brigðum, en svo réðst hún á þann næsta
með aukinni vissu. Áður en hún fór í
þann síðasta horfði hún fast í augu hans,
mest líklega til þess að sannfæra sjálfa
sig um réttmæti leitarinnar. Er hún
hafði kannað hann líka og ekkert fund-
ið þá datt af henni andlitið, það bók-
staflega datt, hún missti það. Fyrirlitn-
ingin hvíldi nú á henni, og hún reyndi
að láta höfuðið hverfa niður á milli
herðablaðanna.
„Ég bið þig að afsaka, ungi maður“,
sagði hún að lokum.
„Nei“, svaraði hann.
„Þú mátt velja þér eina bók og fá
hana ókeypis“.
„Nei takk“, sagði hann og orðin duttu
kalt og stingandi eins og tvö grýlu-
kerti. Hann ætlaði ekki að leyfa henni
að kaupa sálarhrói sinu ró með svona
ódýrum hætti.
„Hvað get ég gert til þess að bæta þér
þetta upp?“
„Ekkert".
Hún hörfaði eins og sært dýr út í
hornið, og viðskiptavinirnir tveir
negldu hana þar niður með augnaráði
sinu. Nú veitti enginn honum athygli,
og þá teygði ha-nn sig eftir snyrtilegri
vasaútgáfu af 'bók og stakk henni innan
á sig. Hann sneri sér að konunni, sem
reyndi að brosa, og það fór útuktarlegur
friður um hann.
„Vertu sæll, ungi maður“, kallaði
konan á eftir honum um leið og hann
lét aftur hurðina. Er hann kom út á
torgið var klukkan orðin tólf og búið að
loka Ráðningarskrifstofunni.
Hagaíagöar
„í tossa eins og þig.“
Það var eitt sinn í samtali við
Helga lektor Hálfdanarson, góðan vin
sinn, að Grím.ur (Thomsen) brá á
giens, að ekki væri mikið orðið varið
í að heyra þá predika hérna prestana
núna, það væri af sem áður var,
þegar aðrir eins menn og Árni bisk-
up í Görðum hefðu verið uppi, þá
hefði verið komandi í kirkju. En
lektor svaraði því svo, áð aldrei
hefði sr. Árni nú verið mikill predik-
ari, „en hann hafði gott lag á því að
troða í tossa eins og þig.“ Er ekki
annars getið en Grími hafi líkað
svarið. Var Árni biskup kallaður
skynsemistrúarmaður, en það var
ekki alveg eftir nótum sr. Helga.
(Merkir íslendingar).
Eftir 1000 ár.
Sr. Guðmundur Guðmundsson í
Brefðuvíkurþingum, síðar í Nesþing-
um, var um nokkurn tíma við læknis-
nám í Nesi hjá Jóni landlækni Þor-
steinssyni eftir að hann var stúdent.
Gu&mundur í Ási faðir hans kom að
Nesi og spurði hvernig syni hans
gengi námið og hve lengi hann þyrfti
þar að vera til að útskrifast. „Ekki
mj'ötg lengi“ sagði landlæknir, „því
skeð getur eftir þúsund vetur, að
hann þekki mannsbein frá hross-
beini“. (Hrakhólar og höfuðból)
Ilrapalleg misgrip.
Bjarni Jónsson, ráðsmaður sr.
Eggerts Ó. Brím á Höskuldsstöðum
hafði áður búið á Úlfagili, þá átti
hann tvær kýr í fjósi. önnur var
góður gripur og vel mjólkandi, en
hún var káiflaus og nytlítil. Bjarni!
vildi ekki eyða heyjum í svo lítinn
gagnsgrip og ákvað að lóga henni.
Fékk hann nágranna sinn einn sér
til hjálpar við sláturstarfið. Bjarni
fer í fjósið, mýlir kúna og leiðir út.
Er þeir félagar hafa skorið hana og
Bjarni leggur frá sér höfuðið, sér
hann áð það er snemmbæran, sem
fallin er, en stritlan lifði. Því var
kennt um misgripin, að Bjarni hafði
slegið bannblett eða álagablett á
landareigninni og huldufólk villt um
fyrir honum í hefndarskyni.
(Mannaf. og fornar slóðir)
32. tbl. 1065