Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1965, Side 8

Aíslenzkumtogara
Eftir Jeremy Greenwood
Höfundur þessarar greinar er
ungur Breti, sem dvalizt hefur á
íslandi um alllangt skeið og stund
ar nú kennslu í Reykjavík.
MEÐAL norrænna manna,
sem lögðu í hina arð-
bæru en oft áhættusömu sjóferð
til að gera strandhögg á Bret-
landseyjum á tíundu öld, var ís-
lenzkur höfðingi, snillingur á
sviði ljóðlistar og bardaga, og
frægur fyrir ríkulegar holdsfýsn-
ir sínar. Islenzkur togari ber nafn
hans í dag, stundar veiðar á
stormasömum hafsvæðum Norð-
ur-Atlantshafsins og selur iðulega
afla sinn í höfnum Grimsby og
Hull.
Reykjavik er gleðisnauð borg fyrir
ungan, félausan útlending, síðustu
vikurnar fyrir jól, og hátíð friðarins
fylgja oft nöprustu stormar, sem mað
ur uppgötvar án mikillar undrunar
að koma frá Grænlandi. Vinna á tog-
ara bauð sannarlega upp á litla von
um að sleppa undan höfuðskepnun-
um, en það mundi að minnsta kosti
hafa í för með sér mat og næga pen-
inga til að standa andspænis janúar-
mánuði með meira sjálfstrausti en
síðari hluta desember.
Vinnuaflsskortur þjóðarinnar gerir
það auðvelt fyrir hvern sem vera
skal, íslenzkan eða erlendan, reyndan
eða óreyndan, að ráða sig á togara.
Hvað mér viðkom var um það að
ræða að tala við skipstjórann hálfri
stundu fyrir brottför og vona, að einn
af áhöfninni mundi ekki koma til
skips og réttlæta vantrú skipstjórans
á að allir mættu. Eins og búast mátti
við, var spáin hárrétt, þar sem tog-
arinn átti að vera að veiðum bæði um
jólin og áramótin.
Heita mátit að öll áhöfnin væri ó-
lýsanlega drukkin, og þar sem land-
göngustiginn hallaðist um 45 gráður
var það hreinlega kraftaverk, að eng-
inn varð fyrir alvarlegu slysi, þegar
menn komu niður af bryggjunni á
þilfarið, slagandi og hávaðasamir.
Skipshundurinn og skipskötturinn
voru á þilfari til að fagna sjómönn-
unum, og var sem Syndaflóðið hefði
verið sett á svið, þar sem syndararn-
ir og spottararnir iðrast á síðustu
stundu og halda um borð í Örkina.
Skráningin var líkust sjóararevíu
sem gerist á 18. öld. Skipstjórinn, sem
var einn af örfáum ódrukknum, stóð
úti í horni káetu sinnar algerlega af-
skiptalaus, en áhöfnin hrópaði og öskr
aði út í loftið með flöskur í höndum
og beið eftir því, að röðin kæmi að
þeim næsta að vera studdur til að
skrifa nafn sitt í skráningarbókina.
Forstjórinn, sem var útkeyrður eftir
að hafa smalað saman hópi skipverja
á þekktum knæpum, lokaði ioksins
bókinni með auðsæjum létti og flýtti
sér í land.
F yrsti raunverulegi kunningi
minn var gríðarstór háseti, sem vildi
þegar í stað byrja á háfleygum rök-
ræðum um siðfræði sunnudagshelg-
arinnar, en hann hvarf um síðir frá
því og fór að leika frábærlega vel á
munnhörpu sína létt, þekkt, skozkt
þjóðlag. Undrunarhróp hans, þegar
ég viðurkenndi að þekkja ekki lagið,
hættu fyrst þegar hann tók að segja
mér ógnvekjandi sögu. Hann sagði
mér, að hann hefði verið á fylliríi í
heila viku og hefði drukkið sleitu-
laust síðasta sólarhringinn (sem virt-
ist næstum vera regla meðal íslenzkra
togarasjómanna). Þetta var skýringin
á framhleypni hans, en fram til þessa
hafði mér virzt íslendingar vera frem
ur feimnir og hlédrægir í skiptum sín
um við útlendinga. Enska hans og hin
skýra framsögn hefði verið til fyrir-
myndar hjá brezkum háskólastúdent-
um. Við hittumst næst á fyrstu vakt-
inni og undir ólíkum kringumstæð-
um. Ég þekkti hann varla, þar sem
hann lá meðvitundarlaus á þilfarinu,
stór og þungur í gulum stakk og stíg-
vélum, „hors de péche“ um stundar-
sakir.
Ég missti af þeirri venju að bíða
um borð fyrir utan höfnina eftir því
að siðustu slóðunum væri safnað sam
an og fluttir út í skipið á báti, en
við urðum að snúa aftur til hafnar
eftir tuttugu mínútur til að sækja
einhverja vélavarahluti, sem höfðu
gleymzt. Þessi óvænta koma til
Reykjavíkur sannfærði einn skip-
verja um, að veiðiferðinni væri lok-
ið. Það var aðeins með fortölum,
munnleg'um og líkamlegum, að unnt
var að koma í veg fyrir að hann yfir-
gæfi skipið.
A þessum togara, sem var 700
tonn að stærð, var þrjátíu manna
áhöfn. Á jafnstórum enskum togara
hefði áhöfnin ekki verið stærri en
tuttugu manns. Allt frá árinu 1952
hafa íslenzkir togarasjómenn unnið
á tveim sex tíma vöktum, en Eng-
lendingar halda sér enn við eina
18 tíma vakt á dag. Hinar hefð-
bundnu veiðar á togurum, sem enn
eru við líði í flestum löndum, eru í
meginatriðum óbreyttar frá því upp
úr aldamótum. Hlerarnir, spilin, tog-
vírarnir, talíurnar og gírstengurnar
myndu virðast hugarfóstur einhvers
sérviturs uppfinningamanns Viktoríu
tímabilsins ef þær væru sýndar utan
síns rétta umhverfis. Botnvörpunni
er stjórnað með tveimur spilum á þil-
farinu, beint fyrir neðan brúxia. Tveir
þungir tréhlerar, annar að framan,
hinn að aftan, halda botnvörpunni op-
inni til hliðanna og röð þungra járn-
bobbinga heldur henni niður við botn.
Þeir eru tengdir saman og velta yfir
tálmanir á sjávarbotninum, vonar
maður að minnsta kosti, en fjölmarg-
ir alúmínbobbingar halda botnvörp-
unni opinni lóðrétt. Fiskitorfur eru
fundnar með bergmálsdýptarmæli.
Til allrar ógæfu getur hann aðeins
gefið skipstjóranum til kynna, hvort
nokkuð sé undir skipinu, og togara-
maðurinn er enn eins og veiðimaður
í myrkri, sem verður að treysta á
gæfuna og frjósamt ímyndunarafl,
jafnt sem hæfni sína, áræði og kunn-
áttu.
Yfirleitt er það venja að taka vörp-
una inn á um það bil tveggja tíma
fresti, en það getur farið allt niður í
þrjátíu mínútur ef veiðin er mikil.
Skröltið í spilunum og ískrið í tog-
vírunum gleymist aldrei þeim, sem
hafa einu sinni heyrt það. í huganum
minntist ég oft allra sögusagnanna
um menn, sem krömdust í sundur í
spilunum og misstu útlimi sína er
togvírinn hrökk í sundur.
Það er aðeins hægt að taka fiskinn
um borð í poka vörpunnar, en net
hans er tvöfalt að þykkt og er hann
styrktur með húðum á íslenzkum tog-
urum. Sé um meira en „einn poka“
að ræða er hann festur, settur aftur
fyrir borð og fylltur á ný úr hinum
hluta vörpunnar. Á þennan hátt hefur
allt að ellefu pokum fengizt úr einu
hali. Það tekur allt frá fimmtán mín-
útum til einn og hálfan tíma að taka
inn vörpuna, en þá þarf að gera að
hverjum fiski, þvo hann og koma fyr
ir í lestinni. Þetta verk krefst kunn-
áttu og er mikilvægt. Sé það illa gert,
getur það kostað skipið þúsundir
sterlingspunda á markaðinum.
Þetta eru ytri staðreyndir varðandi
vinnu á togurum. En það gefur enga
hugmynd um þá erfiðleika, hættur
og óþægindi, sem sjómennirnir eiga
við að búa vegna strangra skilyrða,
frostaveðra og stórsjóa. í þessari
veiðiferð varð bátsmaðurinn oft að
berja burtu klakann með hamri, áð-
ur en unnt væri að draga vörpuna
inn. Þegar gera þarf við netin, sem
iðulega kemur fyrir, fá menn stund-
um kal á hendur, því óhentugt er að
hafa vettlinga. Mest er þó hættan þeg
ar veiðar eru stundaðar í miklum
öldugangi. Togari, sem var að veiðum
á sama tíma og við, þurfti að leggja
fjóra menn inn á sjúkrahús, þegar
hann sneri aftur til Reykjavíkur. Rétt
er þó að taka það fram, að fyrri og
harðari tímar eru liðnir á íslandi,
þegar skipstjórar áttu það til að hætta
lífi manna í hirðuleysi og missa menn
og skip með þvi að vera að veiðum í
stórhættulegum veðrum á sama tíma
og aðrir togarar leituðu vars inni á
fjörðum. í þessari ferð var ég í tvo
og hálfan dag á slíkum firði, sem fyr-
ir löngu hafði verið gefið nafnið
„Grand Hotel“. Þar borðuðum við,
sváfum, lásum, spiluðum og tefldum.
Mig grunaði, að eina sanna ástríða
fslendinga væri vínflaskan, en flestir
skipsfélaga minna voru miklir bridge
áhugamenn, og ég held ekki að sá
maður hafi verið til um borð, sem
ekki gat teflt. Eins og alls staðar á
íslandi var stéttaskipting ekki til um
borð. Hvar sem væri annars staðar
hefði þetta getað leitt til stjórnleys-
is, en ég sá menn aldrei óhlýðnast
skipunum né varð nokkru sinni var
við nöldur út af því að þurfa að vinna
í verstu veðrum.
E ftir sextán daga vorum við
með eitt hundrað og fimm tonn af
þorski og ýsu um borð og urðum að
hætta veiðum áður en fiskurinn tæki
að skemmast. Við stönzuðum skamm
an tíma í Reykjavík til að skilja þar
eftir hálfa áhöfnina, áður en haldið
var til Englands. Þótt áfengisverzl-
anirnar væru lokaðar, tryggði leyni-
vínsalan, sem er efnahagsleg stað-
reynd á íslandi og stunduð af leigu-
bílstjórum, að áhöfnin héldi á brott
aftur í svipuðu ástandi og í upphafi
veiðiferðar.
Við höfðum meira að segja farþega
um borð, fyrrum matsveinn á skipinu,
sem hafði einungis komið til að
spjalla við gamla kunningja. Næsta
dag vaknaði hann, kominn vel áleiðis
í þessari ókeypis og óráðgerðu sjóferð.
Enginn gerði athugasemd við þetta og
sízt af öllu hann sjálfur. Eftir fjög-
urra og hálfs sólarhrings siglingu
komum við til Hull næsta mánudag,
en það er bezti dagurinn á markaðin-
um. Hér var okkur gefið 30 stunda
landgönguleyfi og 35 sterlingspund
til að eyða (4.200 ísl. krónur). Auk
drykkjunnar notaði áhöfnin pening-
ana til að kaupa allt frá nýjum föt-
um niður í kartöflukassa. Fyrir þessa
tíu daga sem fóru í siglinguna feng-
um við aðeins greidda dagpeninga,
180 krónur á dag, en Islendingar
fagna svona ferðum, því verðlagi er
þannig háttað á íslandi, að kexpakki,
sem kostar 1 shilling (6 kr.), er
seldur á 4 shillinga (24 kr.) vegna
tolla ríkisins.
Ferðin til íslands aftur gekk vel, að
öðru leyti en því, að siglt var suður
í stað norðurs um hríð. Við höfðum
selt fyrir meira en 10 þúsund sterlings
pund (1,2 millj. kr.). Þetta var ágætt
verð á markaði, þar sem íslendingar
fá yfirleitt betra verð en enskir tog-
arar af ástæðum, sem enginn getur
gefið fullnægjandi skýringu á. Hlut-
ur minn sem háseta var um 70 sterl-
ingspund (8.400 krónur), þegar kostn-
aður hafði verið dreginn frá. Mér
fannst sem ég hefði unnið til pening-
anna.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
32. tbl. 1965