Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Blaðsíða 4

Þar sem gullepliö í
dökku laufi hlær...
(45 ára gömul ferðasaga)
Eftir Valdimar Halldórsson á Kálfasfrönd
ÝMSAR getur hafa verið að því leiddar,
hvar maðurinn hafi fyrst komið fram á
jórðinni, þó það sé engan veginn víst
ennþá. Þó er það álit flestra, er við þær
rannsóknir hafa fengizt, að frumheim-
kynni mannkynsins séu á hásléttum
Mið-Asíu. Víst er um það, að fyrst hafa
menn sögur af þjóðum og þjóðflokkum
í Austurálfu. Nokkrir vísindamenn hafa
haldið fram þeirri skoðun, að maðurinn
hafi komið fram á mörgum stöðum á
jörðinni um líkt leyti og færa það eftir
mati sínu til sönnunar, hversu ólíkir að
háttum og ytra útliti hinir ýmsu þjóð-
flokkar séu. En það er í sjálfu sér engin
sönnun fyrir því, að það er gefin reynsla,
að skilyrði þau og kjör, er mennirnir
eiga við að búa, hafa svo afarmikil á-
hrif, eigi aðeins á lundarfar og þroska
mannsins, heldur einnig á útlit og fram-
komu. Það er engin furða, þó þeir menn,
er búa undir hita miðjarðarlínunnar,
verði nokkuð á annan veg en þeir, sem
búa í kulda heimsskautanna.
E nginn man eftir fæðingu sinni
eða hinum fyrstu æviárum. Það er allt
hulið nokkurs konar blæju, er eigi sér
nema óljóst í gegnum. Líkt er og öllu
mannkyninu farið. Það hefur einu sinni
verið í æsku, en enginn hefur komið til
að skýra frá bernskudögum þess, og
engum hefur tekizt að lyfta hulunni af
fortið mannkynsins nema að litlu leyti.
Það er fyrst nú á siðustu árum eða tím-
um að fengizt hefur ljós vitneskja um líf
og hætti forfeðra vorra. Er það einkum
að þakka fornmenjarannsóknum er gerð-
ar hafa verið nú á síðustu c'.rum.
Mennirnir hafa verið á mjög lágu stigi
fyrst framan af. En þeim fór fram. Er
þeim skipt í flokka eftir menningarstigi
þeirra og vaxandi framförum. Þeir flokk-
ar eru nefndir:
1. Safnarar. Þeir búa í hellum og hol-
um eða jafnvel undir berum himni. Þeir
höfðu engin vopn, lifðu á ránum, ávöxt-
um, ormurn og hræjum. Þeir gengu nakt-
ir og voru lítt frábrugðnir dýrum.
2. Veiðimenn. Þeir höfðu ýmis vopn,
fyrst úr steini. en síðan úr málmum, og
veiddu dýr sér til matar. Þeir klæddust
dýrafeldum og bjuggu í tjöldum úr dýra-
skinni eða í hellum. Þeir höfðu enga
fasta bústaði, en voru á sífelldu reiki
fram og aftur, eftir því hvar bezt var
til veiðifanga.
3. Hirðingjar. Þeir tömdu dýrin og
höfðu ýmis húsdýr, sauðfé, hesta, naut
o. fl. Þeir höfðu enga fasta bústaði fyrst
framan af, en reikuðu til og frá með
hjarðir sinar. Kjöt og mjólk var aðal-
fæða þeirra, og klæði höfðu þeir af feld-
um og sauðagærum.
4. Jarðyrkjumenn reyndu fyrstir að
skapa afurðirnar. Þeir höfðu fasta bú-
staði úr timbri eða hlaðna úr torfi og
grjóti. Þeir yrktu jörðina, ræktuðu ýms-
ar korntegundir, er þeir höfðu sér til
fæðu. Húsdýr höfðu þeir og nokkur, svo
sem hesta, uxa og sauðfé. — Upp af þess-
um menningarstigum mannanna hefur
svo mismunandi ástand vaxið. Borgir
risu upp smám saman, iðnaður tók að
hefjast, verzlun varð nauðsynleg og þar
af leiðandi sigling og lestaferðir. Mennt-
un fór sívaxandi, skólar voru settir og
vísindin efldust óðum. Það er auðvitað
að öll þessi framþróun hefur ekki gerzt
á einni svipstundu heldur hægt og síg-
andi.
Omunaöldinni er skipt í tímabil
eftir vaxandi þekkingu þjóðanna til að
búa sér til vopn og önnur bitfæri. Tíma-
bil þessi eru kölluð eldri og yngri stein-
öld, bronsöld og járnöld. Þá er menn-
irnir fóru að ’nafa hugmynd um að búa
til verkfæri, smíðuðu þeir þau fyrst úr
steini. Þeir tóku þá tinnusteina eins og
þeir komu fyrir í náttúrunni og notuðu
sér þá, án þess að laga þá til, bæði til
vígs og verka. Tímabilið, meðan menn
notuðu steinana ólagaða, er kallað hin
eldri steinöld. Er tímar liðu, lærðu
menn að laga til steinana og gera úr
þeim ýmsa haglega gripi, svo sem axir,
fleyga, hnífa og því um líkt. Það er köll-
uð hin yngri steinöld. Þekkingin á
málmunum breytti mjög lifnaðarháttum
mannanna og lyfti þeim á hærra stig.
A.ndarnir segja, að það sé ekki
auðvelt að lýsa öðrum heimi svo í
nokkru lagi sé eða rétt hugmynd fáist
um hann. Eins fer sjálfsagt fyrir mér, ef
ég fer að reyna að segja eitthvað frá
landinu, þar sem gul sítrónan grær og
gulleplið í dökku laufi hlær. Þar er allt
svo ólikt og hér. Það hafa víst margir
átt von á að heyra yfirnáttúrlega hluti
þaðan, ef ég segði eitthvað einhvern
tíma. Og nú er sú stund runnin. En
menn verða sjálfsagt fyrir vonbrigðum,
því það er bara svona rugl, sem ég hef
að segja. Það er líka ekki svo gott að
vita, hvað maður á að segja og yfir
hverju að þegja.
Bæði Ingólfur Gíslason og Sigfús
Blöndal hafa nýlega skrifað mikið um
Ítalíu. Það hef ég ekki séð, en ég hugsa
samt, að ég muni fátt segja af því, sem
þeir hafa sagt. Ég mun helzt segja það,
sem þeir hafa ekki álitið ómaksins vert
að segja. Nefnilega það, sem enginn
hefði gaman að hlusta á.
Það var 24. marz (á skírd. 1921), sem
ég lagði á stað til Ítalíu. Kl. 9,30 lagði
lestin á stað frá aðaljárnbrautarstöð-
inni í Höfn. Það var þó aldrei ævintýr!
Hugsið ykkur bara. Til Ítalíu! Til Róma-
borgar, þangað sem skáldin og lista-
mennimir sækja eld andans. — Var mig
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Fyrsti hluti
að dreyma, eða hvað? — Nei, ég fann,
hvernig lestin hristist fyrir átökum
gufuvélarinnar. Hún þaut áfram mót sólj
og sumri. Ég var glaðvakandi. Já, en'
hvað hafði mig dreymt í nótt? Ég mundi
það glöggt. Ég var staddur á hæð nokk-
urri og heyrði skæran söng, sem ég varð
alveg hrifinn, af.
Stundum fannst mér ég sjálfur syngja
með. Á dýrðarskeið hefst dagsól heið /
um dalina ljómar og fjöll. / Ó, morg-
unn skær, ó skógarblær / og skínandi
sólarhöll. / Á söngva hljóð um heimsins
slóð / vér hvörflum og mark er ei sett. /
Ur stað í stað, og hver veit hvað, / með
hjörtun svo frjáls og svo létt.
Með þetta í veganesti var víst engu að
kvíða um ferðalagið.
Reyndar hafði ég heyrt, að undan-
farna daga hefðu verið æsingar í Þýzka-
landi og lestir verið sprengdar upp af
bolsévikum. En í Ítalíu stálu þeir lest-
unum með öllu saman og fóru með eitt-
hvað út í buskann. Það væri nú matur
að lenda í svoleiðis ævintýri, hugsaði ég.
En það lá nú ekki fyrir í þetta sinn.
Leiðin liggur gegnum Vordenborg á
Sjálandi (kl. 12) til Örehoved á Falstri.
Þar er stigið á skip, sem gengur til
Varnemúnde á Þýzkalandi. Skipið var
stórt og margt um manninn. Fólkið var
flest á hádekkinu, því á þilfari voru
járnbrautarvagnar og annað skran. Veð-
ur var gott, austan stinningskaldi með
sólskini. Danmörk hvarf skjótt. Hún er
ekki há í loftinu.
Til Varnemúnde kom skipið kl. 5 síð-
degis. Lestin átti að fara kl. 5.30, en
rannsóknin stóð í tvo og hálfan tíma, svo
að hún fór ekki fyrr en kl. 7.30. Þjóð-
verjarnir þurftu að athuga vel vegabréf
og farangur, annars voru vegabréfin
tekin af okkur og skilað, áður en við
komum til Berlinar.
Á stöðinni ætlaði allt vitlaust að verða,
og hver að troða annan undir. Það var
eins og allir héldu að lestin ryki af stað
áður en gemlingarnir væru skoðaðir, en
hún beið og tók alla með.
P
1. rússland er flatt og mýrlent, þar
sem lestin fer um, og þó skógar á stöku
stað. Það var því fátt markvert að sjá,
enda fór fljótt að skyggja. En það var
bjart í vagninum. Og á móti okkur
Tryggva félaga mínum sat stúlka, svo
á að gizka á tvítugsaldrinum. Svo ég
segi við Tryggva: „Skyldi það vera synd
að segja svona við þann, sem næstur er:
Það er þó... . — Eða hverrar þjóðar er
hún þessi?“
Tryggvi hló og sagði, að það væri nú
engin kirkja, bölvuð kúpan sú arna, —■
grútskítugur járnbrautarvagn, svo að
það mundi flest mega tala, enda mundu
fáir skilja okkur. En stúlkuna sagði
hann líklega danska, en ég hélt hana
þýzka. Svo við notuðum fyrsta tæki-
færi til að ná tali af henni. Hún var
þýzk. Hafði dvalið tvö ár í Höfn. Var að
skreppa heim til sin í páskafriinu. Hún
fræddi okkur um margt og var hin allra
skemmtilegasta. Hún var hámenntuð.
Hún sagði okkur, að Þýzkaland væri
ekki þekkjanlegt fyrir sama land og fyr-
ir stríðið. Allt, sem ríkið ætti að sjá
um, væri í mestu óreiðu. Merki eymdar-
innar stæðu alls staðar skráð og í slóð
hennar kæmu svo lestir og siðspilling.
„Yfir höfuð er hér allt í rústum, en ég
vona, að þjóðin hafi þrótt til að rísa á
legg aftur með tímanum". Á þessa leið
fórust henni orð. Mér þótti vænt um að
heyra orð af þýzkum vörum um þetta
efni. Ég hafði alltaf samúð með þýzku
þjóðinni. Henni eiga vísindin meira að
þakka en nokkurri þjóð annarri. Og það
er sárt að vita 70 milljónir manna búa
við takmarkalausa eymd. Kl. 11 var lest-
in í Berlin. Stúlkan vísaði okkur á spor-
vagn og gott hótel og kvaddi með þökk
fyrir góðan félagsskap.
Framhald á bls. 13
34. tbl. 1965