Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Blaðsíða 5

Heiðrún svarar allnákvæmlega til
Amalþeiu, 'hinnar grísku geitar
(.nymph). Um hana ræðir Fontenrose
bls. 350:
„Það átti fyrir Deianeiru að liggja að
einn, er kom mátulega a'ð ganga á hólm
við fijótsdrekann og yfirbuga hann. Vann
Herakies þannig Deianeiru fyrir sjálfan
sig. En hann vann einnig horn Amal-
þeiu, sem sumir sögðu að hann hafi
brotið af höfði drekans, aðrir að drek-
inn hafi láti’ð Herakles hafa það í stað
hornsins sem hann braut af hausi hans
(Akiloos). En horn Amalþeiu var
eornucopia, undrahorn fullt galdra og
gamanrúna, þar sem aldrei þraut mat
né drykk né ávexti eða hvað sem maður
kunni að óska sér úr þeim brunni. En
Amalpeia var geitin sem fseddi Seif í
Diktaeahellinum. Sagt var að horn henn-
ar tvö gæfu stundum nektar og am-
bróslu (e'ða goðafæðu). Með Grikkjum
svarar hún til undrakýrinnar Kamaduk
Herakles og Akeloos.
giftast Akiloos (fljótsguði og dreka)
mjög gegn vilja sínum; því þótt fa’ðir
hennar, Óinevs, hefði boðið mönnum a'ð
keppast um að fá hennar við afarkost-
um, þá treystist enginn til að keppa um
hana gegn Akiloos nema Herkles
í indverskri goðafræði, ambrósía hennar
svarar til hins indverska sóma“.
Svo segir Fontenrose.
en það er mjög líklegt að íslenzka
ISnorra Eddu er frumkýrin
Auðhumla sköpuð eins og
Ýmir, frumjötunn, úr efni Ginn-
ungagaps (Chaos) á eftir Ými en á
undan goðum. Snorri segir: ,Hvar
byggði Ymir og við hvað lifði hann?
Næst þegar hrimið draup myndaðist
kýr úr því, kölluð Auðhumla; fjórar
mjólkurar rumiu úr spenum henn-
ar; hún íæddi Ými. Þá souröi Gang-
leri: Við hvað íæddist kýrin? Hár
svaraði: Hún sleikti hrímsteina sem
voru saltir, en mn fyrsta dag sem
hún sleikti síeinana hafði mannshár
vaxið út úr steininum að kvöldi;
annan dag mannshöfuð, inn þriðja
dag heill maður kallaður Buri; hann
var fagur á að líta, mikill og máttig-
ur; hann gat son kallaðan Börr.
Hann átti konu þá er Bestla hét,
hún var dóttir Bölþorns jötuns, þau
áttu þrjá sonu, Óðin, Vila og Vé.
Það er trúa mín að sá Óðinn og
bræður hans séu ráðendur himins
og jarðar“. Það er ljóst af þessari
sögu að kýrin hefur verið mikils-
varðandi í búi jötnanna eins og hún
hefur verið á Indlandi, hins vegar er
það ekki skráð hjá Snorra að goð
eða jafnvel menn hafi hennar nokk-
ur not, og má það furðulegt þykja.
Aftur á móti segir Snorri frá því að
geitin Heiðrún mjólki gestum Óðins
drykk í Valhöll:
Geitin Heiðrún stendur á þaki
Valhallar og bítur barr trés þess sem
Læráður nefnist; úr spenum hennar
rennur mjöður og fyllir skapker svo
stórt að Æsir allir verða fulldrukkn-
ir dag hvern.
Eftir dr. Stefán Einarsson
kýrin Auðhumla svari líka til undra-
lcýnnnar indversku, Kamaduk, eins og
það virðist tvímælalaust að íslenzki
skáldamjöðurinn svari til ambrósíu á
Grikklandi og sóma á Indlandi. Epli
Iðunnar eru líka undralyf af sömu teg-
und og ómissandi goðum. En það er
merkilegt að ekkert í íslenzkum goð-
sögnum virðist eins dýrmætt og skálda-
mjö'ðurinn. Þessi drykkur sem hrærir
óð skáldanna, því Óðinn leggur sig í
hina mestu lífshættu og borar þykk
björg til þess að ná miðinum úr hö dum
jötna sem varðveita hann. En nú s I
sýnt að á Indlandi leggja goð og kappa
sig í svipa'ða hættu til að bjarga úr
tröllahöndum eða dreka ekki aðeins
sóma, sem svarar til skáldamjaðarins,
heidur líka mjólk og mjólkurkúm úr
tröllahöndum.
En áður en byrjað sé á indverska efn-
inu í bók Fontenrose, er rétt að líta
á niðurstöður ritgerða sem kall-
ast ,,The Figure of Loki in Germanic
Mythology" eftir gamlan vin og unnanda
íslenzkra fræða, Frank Stanton Cawley
(í Harvard Theological Review 1939).
Hann segir: „Draga má niðurstöður
vorar saman í fáum orðum: Allir þræð
irnir víkja að sama punkti. Indóverópsk
göðasaga um stuld goðadrykkjarins,
frammn af guðinum Tegþtr, sem var
menningarfrömuður (culture hero type),
geymdist fram á ritaldir, bæði á Ind-
l_andi og í germansk-norrænum löndum.
Á Indlandi geymdist nafnfð (Tuashtar,
latínu textor, grísku Tektón, smiður
(artisan, craftsman)), en þjófshlutverkið
var í flestum sagnagerðum tekið af fugl
inum (erninum) Gartúda og guðinum
Indra, eða Tindra, í arnarham. Þvert á
móti þessu geymdu Germanir minning-
una um menningarfrömuðinn og hlut-
verk hans óbreytt. Loki fann upp netið
sem hann sjálfur var fanginn í, en net
er notað í mörgum og gömlum sögnum
um baráttu goða og jötna til a'ð veiða
jötun-ginnungana (chaos). Fyrst var
hann kallaður Þehsturaz-Þjazi, síðan
Logaþore (cacomicanus — kakóme-
kanos) (hrekkjalómur, svikahrappur);
það varð Lóðurr, en það er Loki, sem
er auknefni (eða gælunafn). Þetta varð
þegar upprunalegt nafn guðsins. „Smið-
ur eða skapari" hafði verið útrýmt af
anknefninu „hrekkjalómur". Á Norður-
EF telja cetti upp þaö helzta, sem
stutt hefur þá alhli&a þróun og
uppbyggingu, sem orðið hefur á ís-
landi síðustu tvo áratugina, er ég
viss um að síbatnandi samgöngur
við umheiminn og þar af leiðandi
nánara samband okkar við aðrar
þjóðir yrði óhjákvœmilega mjög
ofarlega á blaði. En ég er ekki viss
um að allir geri sér grein fyrir því,
hve daglegar samgöngur við löndin
beggja vegna Atlantshafs hafa
HH M breytt lífinu
I á íslandi —■
Bh BH og hve sívax-
■ andi ferðalög
■ Islendinga til
I útlanda hafa
I breytt við-
M horfi fjöld-
ans til lífs-
I I ins, hve miklu
I hæfari viö
höfum orðið
til að tileinha okkur erlendar hug-
myndir og aöferðir, sem hér hafa
valdiö byltingu á svo til öllum svið-
um.
1 nágrannalöndum þeim, sem við
miðum okkur gjarna við, er það
talið sjálfsagt og eölilegt, að ál-
menningur, fólk af öllum stéttum,
bregði sér til útlanda í sumarleyf-
inu, enda keppast flugfélög, skipa-
félög og ferðaskrifstofur um að
gera slíkar feröir sem ódýrastar.
Flest þessara landa eru líka það
vel í sveit sett, að það er tiltölu-
lega ódýrt að komast yfir nœstu
landamœri — a.m.k. ef miðaö er
við þann kostnað, sem við íslend-
ingar, úti í miðju Atlantshafi,
verðum að leggja í til þess að
kynnast öðrum þjóðum.
En nú vantar 25 milljónir í ríkis-
kassann, og ákveðið er að deila
þeim niöur á fólk, sem hyggst ferð-
ast til útlanda. Okkur skilst, að
skatturinn verði kr. 1500 á mann
án tillits til þess hve langt hann fer
— og bœtast þessar krónur við
7,5% söluskmtt, sem þegar er heimt
ur inn af hverjum seldum farseðli.
Þetta eru ákaflega klunnalegar að-
farir. Maður, sem kaupir sér far-
miöa á þriöja farrými með Sam-
eimaða til Fœreyja og aftur heim,
greiðir kr. 1690 fyrir farseðil-
inn. Söluskattur og nýi skatturinn
veröa samtals kr. 1630. Hjón,
sem fœru þessa dagana flugleiöis
til Skotlands og heim aftur, greiddu
Jcr. 911f0 í fargjöld, en söluskatt-
ur og sá nýi yrðu samtáls kr. 3686.
Þetta er síður tilfinnanlegt fyr-
ir þá, sem fljúga til Tókíó, enda
eru þeir flestir það vel stœðir, að
smárœði sem þetta skiptir þá ekki
máli.
En sjúklingar og námsmenn
verða undanþegnir nýja skattinum.
Þessvegna er ekki óeðlilegt þótt
spurt sé, hverjir fari til útlanda til
þess að læra — og hverjir ekki.
Stuttar kynnisferðir einstáklinga
afla þjóðfélaginu oft dýrmætari
upplýsinga og þekkingar en tveggja
eða þriggja ára skólaseta fjölmargra
kvenna og karla. Þar að auki er
sérhver utanlandsferö að vissu
leyti námsferð: Hún víkkar sjón-
deildarhringinn, eykur reynslu og
þekkingu. Nú oröið eru utanlands-
feröir tslendinga ekki bundnar við
neinar tilteknar stéttir, og þessar
ferðir eru ekki aðeins menntandi
og þroskandi fyrir einstáklingana
sjálfa, héldur mikilvægar fyrir
þjóðfélagið í heild. Gagnkvœm
kynni þjóða, einstaklinga af ólíku
þjóðerni, eru að verða eitt áhrifa-
mesta afliö í heimi nútímans, stór-
kostlegur aflgjafi, sem er smám
saman að breyta þessum lieimi úr
Ijónábúri í heimili einnar stórrar
fjölskyldu, sem með samstilltu á-
táki mun búa við hraðari þróun en
sögur fara af. Þröngsýni, hleypi-
dómar og fáfrœði um hagi og við-
horf annarra þjóðu er höfuöóvinur
manukyns á kjarnorkuöld. Og það
er ekki nóg að stjórnmálamennirn-
ir og aðrir forystumenn vtkki sinn
sjóndeildarhring (margir þeirra
mœttu raunar leggja meira á sig í
þeim efnum), heldur er þetta mál,
sem varöar einstáklinga allra
þjóða. Að kynnast af eigin reynd
heiminum og fólkinu, sem byggir
hann, verður í framtíðinni talinn
Framhald á bls. 6
i
i
34. tbl. 1955
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5