Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1965, Blaðsíða 8

Joanne Stang:
Hann var dáður í Moskvu
una fyrir heimuglega barnsskírn Sig-
þrúðar systur sinnar árið 1733, sem sagt
verður frá hér á eftir, en fékk síðar
uppreisn og varð þá prestur á Stað á
Snæfjallaströnd. — Guðríður varð kona
Jakobs „stóra“ Eiríkssonar við Búðir,
en synir þeirra voru sýslumennirnir Jón.
Jakobsson faðir Jóns Espólíns og Halldór
Jakobsson.
Út
> t úr sóltorunaskjöldóttu húsi á
Beverley Hills stikar Jack Lemmon,
heimsferðalangur, hlutafélagsstjarna
og iðkandi hinnar göfugu listar gam-
ankvikmyndanna. Hann er glæsilegur
útlits, í blárri skyrtu, hvítum buxum
og með Lemmonbros á vör.
Meðan hann brosir, talar hann og
gengur — inn í húsið, framhjá ýms-
um fallegum listmunum og skraut-
legri eiginkonu inn í krókinn sinn,
með timtourklæddu veggjunum, með
leðurstól og hrúgu af vindlum. Hann
er „milli mynda“, en það er orðatil-
tæki, sem spáir engu góðu fyrir suma
leikara, en þegar um Lemmon er að
ræða, þýðir það bara, að hann sefur
svolítið lengur frameftir og fer í skrif
stofuna sína nokkrum sinnum á viku.
Félag hans, Jalem Productions, hefur
nýskeð undirritað samning við Col-
umbia Pictures um sex myndir, þar
sem Lemmon á að leika stjörnuhlut-
verkið í fjórum, en „taka þátt í upp-
setningunni“ á að minnsta kosti
tveimur.
— Það þýðir, segir hann, — að ég
á, ásamt framkvæmdastjóranum mín-
um, Gordon Carrol, að stórna vali,
framleiðslu og allri meðferð mynd-
anna, en það er í rauninni ekki ann-
að né meira en ég hef verið að gera í
flestum myndum mínum, síðan „Dag-
ar víns og rósa“ var á ferðinni. Þetta
gefur manni tækifæri til að kenna
sjálfum sér um það, sem aflaga fer,
og losar mann við að liggja andvaka
og skamma stjórnandann — af því að
hann er sama sem maður sjálfur.
— Ég hef það ekki enn á tilfinn-
ingunni, að ég sé orðinn verksmiðja
— ekki enn. Sá sem á annað borð
fer í kvikmyndaframleiðslu, er á kafi
í henni hvern dag, þarf að' vinna með
höfundinum og leikstjóranum og lifa
sig inn í hvert smáatriði. Nú, en það
er ekki nema dásamlegt. Ég vil vera
á kafi í þessu alveg fram að upptök-
unni, en þá tekur leikarinn Lemmon
við. Þá vil ég fela öðrum ábygðina til
þess að rugla ekki fyrir þeim leik,
sem ég þarf að sýna.
RÚSSLANDSFERÐIN
Lemmon, sem er mikill ferða-
langur, er nýkominn frá Rússlandi,
frá fjórðu alþjóða-kvikmyndahátíð-
inni, þar sem „Kapphlaupið mikla“,
þar sem hann leikur stjörnuhlutverk
ásamt Tony Curtis og Natalie Wood,
— vann silfurverðlaun. — Innan um
allar þessar lærdómsríku myndir,
komum við fram með þennan bjána-
lega skrípaleik, og þá gerðist nú ýmis
legt eftirtektarvert. í fyrsta lagi
finnst mér að sá sem valdi amerísku
Framhald á bls. 14
Jack Lemmon.
0,
Oscar Clausen:
Prestasögur
Blindu börnin pröfastsins
Síra Jón Jónsson var prestur
á Staðastað 1722-1735-
Hann var sonur síra Jóns prófasts
í Belgsdal í Saurbæ, Loftssonar
bónda í Sælingsdal. En þetta er ætt
göfugra manna og verður rakin til
hirnxa fornu Skarðverja, en sá kyn-
þáttur er stórmerkur og verður
með vissu rakinn til Ingólfs Amar-
sonar. — Síra Jón var vígður 1688
og fékk þá Garpsdal, en þar var
hann prestur og prófastur í 20 ár,
síðan fékk hann Miklaholt og var
þar í 14 ár, og loks fékk hann svo
Staðastað árið 1722. Það er sagt, að
hann hafi verið fyrstur ósigldra
manna, sem fékk það brauð um
langt skeið.
Síra Jóni er lýst svo, að hann hafi
„verið líkur frændum sínum og for-
feðrum, harðgjör, atorkumaður mikill og
skörungur, en þó lipur í prestsverkum
og vel látinn af sóknarbörnum sínum,
en ekki gjörði hann minna úr atorku
sinni en var“, eða m. ö. o. hefur hann
verið dálítið grobbinn og ánægður með
sig. (Sbr Præ VIII, 191). Það var venja
hans, þegar brauð þau, sem hann hafði
þjónað, bárust í tal, að hafa þessi um-
mæli, „að á þeim auma Garpsdal hefði
hann haft mörg börn í ómegð, en grætt
núkla peninga; á því sæmilega Mikta-
holti hafi hann naumast getað haldið við,
en á þeim stóra Staðastað væri allt að
ganga af sér aftur“. — Og þó að síra
Jón ætti það til að geta ýkt, héldu menn
samt, að þetta væri sannmæli. — Hann
var prestur á Staðastað til dánardægurs,
en hann dó 25. ágúst 1735, 75 ára gamall,
og hafði þá verið prestur samtals í 47 ár.
Kona síra Jóns var Kristín Ólafsdóttir
frá Stóra-Ási í Hálsasveit. Hún var vitur
kona. Hún dó árið 1733, 77 ára gömul.
m au síra Jón og maddama Kristín
eignuðust fimm börn, sem komust til
fullorðinsára, en þrjú þessara barna
urðu blind á unga aldri, og frá þeim
verður aðallega sagt hér. — Það er göm-
ul þjóðsögn vestur á Snæfellsnesi, að
börnin hafi orðið blind af snjóbirtu,
þegar prófasturinn flutti frá Garpsdal
í Miklaholt. Þeir flutningar hafa átt sér
stað vorið 1708, en þá er yfir Kerlingar-
skarð að fara suður yfir fjallgarðinn,
og þá hefur að líkindum verið þar snjór
og sterk sólbirta. Þetta segir þjóðsagan,
en í einni heimildinni stendur „að þremur
börnunum fylgdi sú ógæfa, að þau urðu
blind í æsku eða á unglingsaldri, ef
sum hafa ekki verið það frá fæðingu".
Blindu börnin voru: tvær stúlkur, Sig-
þrúður og Helga, og einn piltur, Ólafur
eldri. En börn prófastshjónanna, sem
voru alsjáandi, voru: ólafur yngri og
Guðríður,' og skal nú gjörð stutt grein
fyrir þeim: Ólafur yngri var látinn
ganga menntaveginn og var vígður 1725
kapellán til föður síns, en missti hemp-
'11 þessi fimm börn prófastsins á
Staðástað, bæði þau sjáandi og blindu,
ólust upp í föðurgarði við bezta atlæti
og aðbúð, guðsótta og góða siði, sem
slíku prófastsheimili sæmdi. — En svo
var það haustið 1732, að Sigþrúður, önn-
ur blinda prófastsdóttirin, var orðin van-
fær og farin að þykkna undir belti. Það
þótti, að sjálfsögðu, ekki lítil hneisa,
að slík hefðarmey skyldi láta „fallerast“,
en hitt var þó enn verra, ef svo var til
stofnað, sem seinna var altalað. — Eftir
á hermdi nefnilega almannarómurinn,
að blindur bróðir hennar, Ólafur eldri,
hefði verið valdur að þunga hennar, en
slíkt afbrot var þá samkv. Norsku lög-
um dauðasök fyrir systkinin bæði, og
óbærileg smán fyrir prófastsheimilið.
Vegna þessa var það ráð tekið að
leyna því hversu var ástatt fyrir stúlk-
unni, með því að hún færi að heiman,
áður en heimilisfólkið tæki eftir því að
hún væri farin að gildna. Á Staðastað
var margt fólk í heimili í þá daga, og
því mikil líkindi til þess, að einhver tæki
eftir þeim vandræðum, sem heimasætan
var komin í. Henni var því komið fyrir
á Álftavatni, sem er skammt frá staðn-
um, þar sem var fátt fólk í heimili og
gestakomur ekki tíðar, og þar ól Sig-
þrúður prófastsdóttir barn sitt með
mestu leynd, svo að enginn utan heimilis
vissi um.
Svo var það á þorranum um veturinn,
að einhverjir urðu varir við ungbarn á
Álftavatni og þá kvað húsfreyjan þar
eiga það og lét leiða sig í kirkju eins
og hún væri hin rétta móðir barnsins. —
Þetta var svo allt í bezta lagi þangað
til um Jónsmessuna um vorið, en þá
ól konan á Álftavatni fullburða barn.
Það var nú sýnilegt, að hún gat ekki átt
bæði börnin, og var því fæðingu og skírn
seinna barnsins leynt þangað til á allra-
heilagramessu (1. nóv.) um haustið. —
En nú fór þetta að kvisas-t og varð að
hámælum, og var mikið skrafað um.
Orðasveimurinn barst til eyrna yfirvalds
Framhald á bls. 14
ti'tttr
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
38. tbl. 1965