Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1965, Blaðsíða 11

HVERJIR FIM
OG AMERÍKU?
Eftir Arna Óla
SEINNI HLUTI
F ornar íslenzkar heimildir styðja
Kka sögusagnirnar um a'ð írsk byggð hafi
verið á sunnanverðri austurströnd
Bandaríkjanna. Er þá fyrst áð nefna frá-
sögnina um Ara Másson frá Reykhólum.
Kristnisaga getur þess hverjir hafi ver
ið höfðingjar hér á landi þegar þeir Þor-
valdur víðförli og Friðrekur biskup
komu hingað með trúboðserindum, og
þar telur hún Ara Másson meðal höfð-
ingja í Vestfirðingafjórðungi. Kona Ara
var Þorgerður dóttir Álfs úr Dölum og
var sonur þeirra Þorgils, er hélt þá
sakamennina Gretti, Þormóð Kolbrún-
arskáld og Þorgeir Hávarsson heilan vet-
ur, sem frægt er orðið. Annar sonur
þeirra var Guðleifur, sem var með Þang-
brandi á kristniboðsför hans. Ari Más-
son var af írskum ættum, því að lang-
amma hans var Björg dóttir Eyvindar
austmanns og Raförtu dóttur Kjarvals
írakonungs. Skömmu eftir komu þeirra
Friðreks biskups, brá Ari til utanferðar
og er frásögn um það að finna í Land-
námu:
„Hann varð sæhafi til Hvítramanna-
lands. Það kalla sumir írland hið mikla.
Það liggur vestur í haf nær Vínlandi
hinu góða. Þaðan náði Ari eigi í brott áð
fara og var þar skírður. Þessa sögu sagði
fyrst Hrafn Hlymreksfari, er lengi hafði
verið í Hlymreki (Limerick) á írlandi.
— Svo kvað Þorkell Gellisson segja ís-
ienzka menn, þá er heyrt höíðu frá segja
Þorfinn í Orkneyjum, að Ari hefði kennd
ur verið á Hvítramannalandi og náði
eigi brott að fara, en var þar vel virð-
ur“. Samkvæmt öðrum íslenzkum heim-
ildum var Hvítramannaland nokkuð fyr-
ir sunnan Vínland og gæti þá staðizt að
það hefði náð frá Cheasapeak-flóa suð-
ur á Florida.
Heimildarmenn að þessari sögu eru
góðir. Þorkell Gellisson var föðurbróðir
Ara fróða og telur Ari hann meðal beztu
heimildarmanna sinna. Þorfinnur í Orkn
eyjum mun vera Þorfinnur jarl sonur Sig
urðar jarls, er féll í Brjánsbardaga.
Tvennt er sérstaklega merkilegt við
þessa frásögn: Að Hvítramannaland
hafi einnig verið kallað írland hið mikla,
og að Ari hafi verið skír'ður þar. Getur
ekki verið um annað að ræða en að hann
hafi verið skiVður til kristinnar trúar, og
á því sést, að þarna hafa kristnir menn
átt heima. Og nafnið, írland hið mikla,
bendir til þess að frar hafi numið þetta
land og þótt það stærra og betra en
heimalandið. Virðist allt benda til þess,
að þangað hafi þá enn verið siglingar frá
írlandi og að þangað hafi komið einhver
íslenzkur maður, sem þekkti Ara, og eru
þá mestar líkur til þess áð það hafi ver-
ið Hrafn Hlymreksfari sjálfur og verið
þá á írsku skipi. Þeir voru nokkuð skyld
ir, Ari og Hrafn, því að amma Ara var
systir Steinólfs hins lága í Fagradal, en
Hrafn var kominn af Steinólfi, og báóir
áttu þeir heima við innanverðan Breiða-
fjörð. —
Og svo er sagan um Björn Breiðvík-
ingakappa. Snorri goði flæmdi hann af
Jandi brott vegna óleyfilegra ásta hans
og Þuríðar systur sinnar á Fróðá. Þetta
hefir verið skömmu fyrir kristnitöku.
Björn sigldi með skipi úr Hraunhöfn að
áiiðnu sumri. „Þeir tóku út landnyr'ðing
og viðraði það löngum um sumarið, en
til skips þess spurðist eigi síðan langan
tíma“.
Guðleifur hét máður, sonur Gunnlaugs
hins auðga úr Straumfirði. Guðleifur
var farmaður mikill. Það var ofarlega á
dögum Ólafs hins helga, að Guðleifur
hafði kaupferð vestur til Dyflinnar. Þá
ríkti þar enn Sigtryggur konungur silki-
skegg. En er hann sigldi vestan ætlaði
hann til íslands. Hann sigldi fyrir vestan
írland og fékk austanveður og land-
nyrðinga, og rak þá langt vestur í haf og
í útsuður, svo að þeir vissu ekki til
landa. En þá var mjög áliðið sumarsins
og hétu þeir mörgu að þá bæri úr haf-
inu.
Og þá kom þar, áð þeir urðu við land
varir. Það var mikið land en eigi vissu
þeir hvert land það var. Þeir fengu þar
höfn góða. Og er þeir höfðu litla stund
við land verið, þá koma menn til fundar
við þá. Þeir kenndu þar engan mann, en
hélzt þótti þeim sem þeir mæltu irsku.
Brátt kom þar mikíð fjölmenni og voru
þeir Guðleifur þá teknir höndum og
reknir á land upp. Voru þeir færðir á
mót eitt og skildu þeir að sumir vildu
að þeir væri drepnir, en sumir vildu
hneppa þá í þrældóm. En í því kom þar
að flokkur ríðandi manna og var merki
borið fyrir flokkinum, en undir því reið
mikill máður og garplegur og var þá
mjög á efra aldur og hvítur fyrir hærum.
Var málinu þá skotið til hans. Hann
spurði þá Guðleif á norrænu hvaðan þeir
væri, og er hann fékk að vita það, spurði
hann Guðleif margs og um alla hina
stærri menn í Borgarfir'ði og Breiðafirði.
Og þá spurði hann eftir Snorra goða og
Þuríði á Fróðá og Kjartani syni hennar,
er þá var bóndi á Fróðá. — Síðan gaf
hann þeim Guðleifi heimfararleyfi og
sagði áð þeir skyldi láta í haf þegar þótt
liðið væri mjög á sumar, „því að hér er
fólk ótrútt og illt viðureignar, en þeim
þykja brotin lög á sér“. Guðleifur spurði
hverjum þeir ætti frelsi sitt að launa,
en þáð vildi hann ekki segja. En áður
en þeir Guðleifur skildu, fékk hann Guð-
leifi sverð, og bað hann færa Kjartani
á Fróðá, en hring sendi hann Þuríði
móður hans. Guðleifur spuröi hvað hann
ætti að segja um hver hefði sent gripi
þessa. Hann svarar: „Seg, að sá sendi,
er meiri vinur var húsfreyjunnar á Fró'óá
en goðans að Helgafelli, bróður hennar".
Síðan létu þeir Guðleifur í haf og tóku
írland síð um haustið og voru í Dyfl-
inni um veturinn. En um sumarið eftir
sigldu þeir til íslands og færði Guðleifur
þá af höndum gripina. —
essi saga er í Eyrbyggju og lýkur
henni með þessum orðum: „Hafa menn
það fyrir satt, að þessi maður hafi verið
Björn Breiðvíkingakappi. En engi önn-
ur sannindi hafa menn til þess nema
þau, sem nú voru sögð“.
Eyrbyggja er merkust allra forn-
sagna vorra, því að hún byggist á traust-
um arfsögnum. „Skilyrði til þess að arf-
sögn geymist vel, er undir tvennu kom-
ið: Að sögnin sé staðbundin, geymist í
r
því byggðarlagi þar sem þeir atburðir
ger'ðust, er hún iýsir, og hitt, að hún sé
æítbundin, sé tengd við tiltekna ætt og
geymist hjá henni“, sagði Ólafur próf.
Lárusson. Hvort tveggja þetta hefur Eyr-
byggja til að bera. Hún er hvort tveggja
í senn héraðssaga og ættasaga, og þó
fyrst og fremst ættarsaga Snorra goða.
En dóttir Snorra goða var Þuríður hin
spaka, sem Ari fróði sagði um, að verið
hefði „bæði margspök og óljúgfróð". Frá
henni munu margar sagnir Eyrbyggju
vera komnar, meðal annars þessi frá-
sögn.
Guðleifur hrekst vestur um haf „ofar-
lega á dögum Ólafs helga“, og gæti það
hafa verið á árunum 1028—29. Þurí’ð-
ur Snorradóttir er talin fædd 1024 eða
1025 og hefir því enn verið barn að
a!dri er Guðleifur kom úr utanförinni og
færði þeim mæðginum á Fróðá hinar
óvæntu gjafir. Þuríður Snorradóttir hef-
ir því tæplega getað munað þann at-
burð, en hann hefir þótt svo merkur í
ættinni, að hann hefir ekki getað
gleymzt, og var það að vonum. Þegar
Guðleifur skilaði gjöfunum, mun hann
einnig hafa skilað orðsendingu gefand-
ans, að þær væri frá þeim manni, er
hefði „verið meiri vinur húsfreyjunnar á
Fróðá en goðans að Helgafelli, bróður
hennar". Það var sem rödd úr öðrum
heimi frá manni er allir héldu að hefði
farizt fyrir rúmum 30 árum. Og skilaboð-
in voru þannig orðúð, að þau hlutu að
brenna sig í minni allra ættmenna
Snorra goða. Þuríður spaka var enn á
lífi um þær mundir, er Eyrbyggja var
rituð (d. 1112 eða 1113). Hún hefir mun-
að þessi skilaboð og tildrögin að þeim.
Þáð er því ekki djarft til getið að sagan
sé frá henni komin og þess vegna sönn.
Frá Hvítramannalandi komu gjafir frá
hárum öldung til húsfreyjúnnar á Fróðá
og sonar þeirra Bjarnar Breiðvíkinga-
kappa.
Nú mun sumum þykja djarft að full-
yrða að Björn Breiðvíkingakappi hafi
vei’ið á Hvítramannalandi, eða írlandi
hinu mikla. En í frásögninni eru þó tá-
tyllur fyrir þá, er halda vilja því fram.
Um þá bá'ða, Björn og Guðleif, er þess
getið að þeir hrepptu þráláta landnyrð-
inga (norðaustanstorma), og gat þá því
borið að sama landi vestan hafs. Hitt er
þó miklu athyglisverðara, að menn þeir,
er Gúðleifur hittir fyrst, mæla á írska
lungu. Guðleifur hafði stundað kaup-
skap á írlandi og hefir því hlotið að
kunna svo mikið í írsku, að hann þekkti
þá tungu frá öðrum tungum, er hann
heyr’ði hana talaða. Og ekki varð honum
skotaskuld úr því að skilja, að sumir
hinna þarlendu manna vildu taka þá fé-
laga af lífi, en aði-ir vildu hneppa þá í
þrældóm. Er þetta því sönnun þess, að
þeir Guðleifur hafi verið komnir til
irskra byggða á meginlandi Ameríku, til
Hvítramannalands, sem öðru nafni hét
frland hi'ð mikla. Þetta land var svo vítt,
að ekki verður gizkað á hvar þá hafi að
því borið.
En hvernig stóð á því, að írar tóku
gestunum svo fjandsamlega, mönnum
sem voru í nauðum staddir? Skýringin
er nærtæk, og hún gefui sögunni aukið
gildi. Margir af þeim írum, sem þarna
voru, svo og feður þeirra og forfeður,
hafa orðið að flýja fósturland sitt vegna
árása og hermdarverka norrænna vík-
inga. Þess vegna hötuðu írar alla nor-
ræna menn af lífi og sál, og þess hafa
þeir Guðleifur átt að gjalda.
H ér hafa þá verið raktar heim-
iidir að því, að írar hafi numið land á
38. tbl. 1965
ís’andi og i Vesturheimi þegar um ald»-
mótin 500. Landnám þeirra á íslandi
stóð um 280 ára, en í Vesturheimi stó®
írska nýlendan, írland hið mikla, aM
minnsta kosti fram á 11. öld.
Tortryggileg íslenzk heimild segir aS
írar hafi horfið héðan vegna þess að þeir
vildu ekki vera í sambýli við heiðna
menn.
í Vesturheimi hljóta þeir að hafa ver-
ið í sambýli við heiðna þjóðflokka Indí-
ána öldum saman. Vera má að írar hafi
veri'ð þar svo fjölmennir, að þeir hafi.
orðið herraþjóð um hríð, en samt sem
áður voru þeir horfnir á dögum Kól-
umbusar. Hvað hafði orðið um þá?
Örlög þeirra munu hafa orðið lík ör-
lögum íslenzku landnámsmannanna á
Grænlandi. Siglingar frá írlandi tókust
af, sennilega vegna hervirkja víkinga og
styrjalda innan lands. Og þegar sam-
bandið við heimalandið rofnáði, þá
misstu þeir yfirrá'ðin, blönduðust frum-
þjóðinni og hurfu að lokum inn í hana.
Þetta mó róða af sögn hins gamla Indí-
óna í Ohio, sem sagði að forfeður sinir
hefði komið yfir hafið, og um langa ævi
haldið hátíðlegan þann dag, er þeir stigu
fyrst á land í Florida. Þessir forfeður
hans hafa verið írar, sem 1300 árum
áður komu siglandi á húðskipum sínum
yfir hafið og settust þarna að.
BORGIR FJÖLLUM...
Framh. af bls. 1
stæði og ofurlitlu grasi. Borgin hækkar,
en víkkar líka — breiðir úr sér. Við
lifum innan glerveggja og í köldu lofts-
lagi. Allur heimurinn verður útlits eins
og Queens ’s Boulevard. Það verður búið
að rífa okkur svo oft upp með rótum, að
maðurinn verður í sömu afstöðu til for-
tíðarinnar og vatnsjurt til jarðvegs.
Samt hafa sumir okkar enga hugmynd
um, að það að uppræta fortíðina al-
gjörlega er ósegjanlega hættulegt. Að
minnsta kosti hlýtur það að válda mikl-
um sálarlegum óþægindum. Því að við
vitum alls ekki, hversu mjög skynjun
okkar á nútíðinni og mat okkar á fram-
tíðinni byggist á skilningi okkar á því,
sem á undan er gengið. Að koma í gam-
alt nágrenni og uppgötva, að það er
horfið, er í sumra augum minniháttar
hryggðarefni, en fyrir aðra er það sálar-
legt áfall, líkast limlestingu, þar sem
enn finnst sársauki í afhöggnum lim.
Þessi öld hlýtur stundum að koma fyrir
sjónir eins og eitthvert stórt dýr, sem
hefur verið rófuskellt, en hver gæti
haldið því fram, að þessi limlesting væri
ekki af eigin völdum?
Það virðist vera á ferðinni einhver
hvöt til að uppræta öll merki um for-
tíðina, og þetta er svo sterk hvöt, að
menn fara að velta því fyrir sér, hvort
það liggi í eðli 20. aldar mannsins að
uppræta sjálfan sig, ekki einasta frá for-
tíð sinni, heldur og af sjálfum hnetti
sínum. Ef til vill lifum við einhver
mikil kaflaskil sögunnar og erum því
tvískiptir milli þrárinnar eftir að lifa
í einhverju þægilegu umhverfi annars-
vegar, en hinsvegar einhverrar óljósrar
ástríðu í að fara einhverjar áður
ófarnar rannsóknarferðir. Ef til vill er
þessi andlitslausa og sviplausa húsagerð-
arlist okkar nútímamanna spegilmynd af
kvíða okkar fyrir tóminu, einskonar
stöðnun sjónarinnar, stafandi frá sál
okkar allra, rétt eins og við vitum ekki,
hvert fara skuli.
E n svarið er þegar farið að koma
í Ijós. Ef við gætum flýtt fyrir breyting-
unni, ef við gætum fundið einhverja
gjörólíka aðferð til að skapa stóraukið
íbúðarrúm fyrir fjölgunina í framtíðinni,
þá gætum við varðveitt nágrennið eins
og það áður var. Og við gætum sparað
okkur eitthvað af fátækrahverfunum.
Það er þó ekki fráleit ósk. Það kostar
nú 20 þúsund dali að byggja hverja íbúð
í ódýru leiguhúsi. Samt mundi það ekki
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11