Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1965, Blaðsíða 14

I, —ii- — ■ "iT ~~ mmmmm — ■ ■ ■■ ^
PRESTASÖGUR
Framhald af bls. 8
Snæfellinga, sem þá var hinn frægi Jó-
hann Gottrup, sem átti í mesta mála-
þrasinu og brösunum við Odd lögmann
Sigurðsson á Narfeyri, en þess dáindis-
manns biðu þau grimmu örlög að enda
sem fiskbarningsmaður í Grunnasunds-
nesi við Stykkishólm.
Oottrup tók málið fyrir með mikl-
um myndugleik, þó að enginn væri kær-
andinn, en hann var víst ekkert „billeg-
ur“ dómari, þegar hann vildi svo við
hafa og á honum var mesti völlurinn.
Málið upplýstist líka á skömmum tíma.
Prófastsdóttirin blinda meðgekk umsvifa
laust, að hún væri móðir að fyrra barn-
ir.u, en húsfreyjan á Álftavatni sagði,
að hún hefði verið „hrædd“ til þess að
halda kirkjugöngu fyrir það, eða m.ö.o.
látið leiða sig í kirkju vegna fæðingar
þess og þegja yfir sínu eigin barni, en
hver hafði ógnað henni til þessa kom
ekki fram í málinu.
Bæði börnin voru piltar, og var dreng
ur húsfreyjunnar á Álftavatni skírður
Þorsteinn, en drengur Sigþrúðar blindu
var skírður Bjarni, en báða drengina
skírði síra Ólafur yngri, bróðir Sigþrúð-
ar, og missti hempuna fyrir tilvikið, eins
og áður getur. Einkennilegt virðist það,
hversu lítil gangskör var gjörð að því
að feðra dreng Sigþrúðar, en það var
hiutverk prestsins að grennslast eftir því.
Þarna var því með skyldum að skipta,
þar sem skírnarfaðirinn var bróðir
rr.óðurinnar. — Nokkrum árum síðar
varð maður nokkur í Staðarsveit, Sigurð-
ur Guðmundsson að nafni, að sverja fyr-
ir Sigþrúðu blindu, að fyrirskipun amt-
mannsins á Bessastöðum vegna orðróms,
sem orðinn var landfleygur. — Að lok-
um fór svo, að Bjarni litli var kenndur
Jóni Gíslasyni, sem var vinnumaður hjá
síra Jón prófasti föður Sigþrúðar, og við
það sat. — Bjarni þessi Jónsson var
settur til mennta og varð prestur, síðast
á Mælifelli í Skagafirði. Hann var
merkisklerkur og átti fjölda afkomenda.
Sigþrúður prófastsdóttir barst eftir lát
föður síns norður í Strandasýslu og bjó
um tíma í Guðlaugsvík í Hrútafirði. Hún
giftist ekki, en bjó þar með ráðsmanni,
sem Sigurður hét.
á skal að lokum sagt lítið eitt frá
Helgu, hinni prófastsdótturinni blindu á
Staðastað, en hún giftist og átti börn.
Hún var fædd 1695, en varð blind 16 ára
gömul, og var blind alla ævi. — Það
þótti merkilegt, að þau systkinin, Helga
og Ólafur, gátu greint liti á ýmsum
hiutum, þó að þau væru blind. — Maður
hennar var síra Sveinn Guðlaugsson,
sem var 1 ár kapellán hjá föður hennar,
en síðast prestur í Hvammi í Norðurár-
dal.
Síra Sveinn var fátækra manna í
Staðasveit. Síra Jón prófastur fann að
hann var gáfaður og námfús á æskuár-
unum, og er sagt, að prófastur hafi lofað
honum að koma honum til mennta og
menningar, ef hann gengi að eiga Helgu
dóttur sína, sem þá var orðin blind og
þótti auk þess lítill kvenkostur, og var
kölluð Kjafta-Helga, en þó ekki nema af
óhlutvöndum mönnum, segir í heimild-
inni. — Þessu lofaði Sveinn, og kom þá
síra Jón prófastur honum í Hólaskóla
til lærdóms, og er þess getið, að hann
hafi mannazt „sæmilega". — Þegar svo
Sveinn hafði lokið lærdómi, vígðist hann
1734 kapellán til fóstra síns og tengda-
föður, en ári seinna dó prófasturinn, og
fékk þá síra Sveinn Breiðuvíkurþing
undir Jökli og flutti þangað, og var þar
prestur í 14 ár. Frá því er sagt, að hann
hafi búið þar við fátækt, „en eljun
mikla“, enda hafi Helga kona hans bætt
lítið um hag hans, en hann var spak-
menni, sæmilega gáfaður og vel liðinn.
Vann hann allt, sem fyrir féll að búi
sínu. Smalaði búpeningi á morgnana, og
reri síðan til fiskjar við Hellna. —
Um síra Svein var þetta kveðið:
Prests var iðjan prýðilig,
hann prikaði út um móa,
grátandi hann signdi sig,
síðan fór að róa.
Að lokum fékk síra Sveinn Hvamm í
Norðurárdal og fór þangað 1750, en lifði
þar aðeins rúmt ár og dó þar 1752.
Helga lifði hann í 15 ár og dó hjá dóttur
sinni, Kristínu á Stóra-Ási í Hálsasveit
1767, 72 ára gömul, blind til dauðadags.
Sonur þeirra var hinn merki guðsþjónn,
síra Guðlaugur prófastur í Vatnsfirði.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
C row frændi smellti með vörun-
um og það myndaðist undursamlegt
vætukennt og safaríkt hljóð. Afi drengs
ins starði á brjóstbirtuna og sagðist
halda, að hún yroi lygilega góð, ef hún
væri geymd í eitt eða tvö ár, en Crow
frændi sagði:
>tVandinn er sá, Lukey karlinn, að
það er hræðilega erfitt að geyma hana.
Maður byrjar að bragða til að sjá,
hvernig gengur, og svo bragðar maður
aftur og heldur áfram að bragða, og
loks er ekki dropi eftir.“
Crow frændi hló svo mikið, að rúm-
fjaðrirnar tístu undir útbelgdum bux-
unum.
,,Hvers vegna er það kallað brjóst-
birta?“ spurði drengurinn.
„Drengur", sagði Crow, „þegar þú
eldist og verður fullorðinn, veiztu þá,
hvað kemur fyrir brjóstið á þér?“
„Nei“.
,,Það kemur þeli fyrir brjóstið á þér.
Þér verður þungt um andardráttinn.
Veiztu það, drengur?“
„Nei“.
,,Jæja, samt er það nú svo. Og veiztu,
hvað við því er að gera?“
„Nei“.
„Þú átt að fá þér dropa af brjóst-
birtunni við og við. Það rífur þelann
frá og þér léttir fyrir brjóstinu".
Drengurinn var enn að velta fyrir
sér þessum kynlegu framtíðarhorfum,
áð þeli kæmi fyrir brjóstið á honum,
þegar Crow frændi sagði: ,,Drengur,
farðu út og gakktu fyrir hornið. Þar
sérðu fötu. Náðu í handfylli þína af
lækjakáli úr henni. Ég er viss um, að
þú ert svangur. Ertu það ekki?“
„Dálítið".
Hann fann lækjakálið í fötunni,
svalt í forsælu litla hússins. Þegar hann
kom aftur inn með það, sagði Crow
frændi: „Nú lætur þú kálið á diskinn
þann arna og þvínæst stingurðu nef-
inu niður í skálina þá arna. Hvað er
í henni?“
„Egg“.
„Þau eiga að vera fjórtán. Fjögur á
mann og tvö afgangs. Hvers konar egg
eru þetta, drengur?“
„Lynghænuegg“.
„Þú hefir komið með vitran dreng,
Lukey“, sagði Crow frændi. Hann lét
hreistrugt rautt augnalokið síga yfir
annað augað eins og gamall hani, sem
ætlar að fara að sofa. Hann fékk sér
enn einn teyg af brjóstbirtunni og gaf
aftur frá sér þennan vætukennda safa-
rika hlátur, um leið og hann reis upp
af rúminu:
„Mjög vitran dreng“.
Brátt var hann farinn að sneiða nið-
ur þykkt brúnt brauð með stórum
hornskeftum sjálfskeiðungi og smurði
hverja sneið með sumargullnu smjöri.
Við og við fékk hann sér sopa af brjóst-
birtunni og einu sinni sagði hann:
„Náðu í saltkrúsina, drengur, og helltu
dálitlu salti á þennan disk, svo að við
getum allir dýft ofan í“.
Nú lagði Crow frændi síðustu sneið-
ina á smurða brauðhrúguna og sagði:
„Drengur, þú tekur könnuna þá ama
og ferð eitt eða tvö skref upp stíginn
og nærð í uppsprettuvatn handa sjálf-
um þér. Þú munt sjá, hvar það kemur
upp við ofurlítinn steingarð og þar
rétt hjá vex hengipílviður.“
Þegar drengurinn kom aftur með lind
arvatn í könnu, var Crow frændi að
opna aðra flösku með brjóstbirtu, og
afi hans sagði:
„Guð hjálpi þér, maður, gáðu að
þér. Þú gerir mig augafullan“.
„Drottinn minn dýri“, sagði Crow
frændi, „hvað sérðu rangt við það?“
Nú var lækjakálið, saltið, lynghænu-
eggin, lindarvatnið og brjóstbirtan allt
til reiðu. Eggin voru harðsoðin. Crow
frændi lá í rúminu og bruddi þau eins
og væru þau stórar, brúnar hnetur og
sagði, að sér þætti lækjakálið alveg
eins gott og mjúkt og ung stúlka.
,,Það er verst, að við skulum ekki
vera með gulldiskinn. Ég notaði hann
á sunnudaginn“.
Rauðleit augnalokin sigu yfir
gömlu augun aftur, og hann sleikti út
um, en dýfði þvínæst öðru afhýddu
eggi í saltið.
„Veiztu, hvað ég hafði til miðdegis-
veröar á sunnudaginn, drengur?“
„Nei“.
,,Kött á gulldiski. Steiktan með baun-
um. Hefirðu nokkurn tíma , heyrt nm
nokkurn, sem hefir borðað steiktan
kött?“
Já“.
"Hefirðu það?“
,,Já“, sagði hann. „Það er héri“.
„Lukey, þarna áttu mjög vitran
strák“, sagði Crow frændi. „Mjög vitr-
an“.
Síðan vafði hann sér stóran dökk-
grænan vöndul af lækjakáli, dýfði því
í salt, þangað til það virtist hvíthélað
og tróð því svo öllu í einu upp í mjúk-
an Ijósrauðan munninn.
„En ekki á gulldiski?" sagði hann.
Það varð hann að viðurkenna.
„Nei, ekki á gulldiski", sagði hann.
Állan tímann hugsaði hann, að nýtt
lækjakálið, lynghænueggin, brúna
smurða brauðið og lindarvatnið væri
það ljúffengasta og dásamlegasta, sem
hann hefði nokkurn tíma borðað. Hon-
um fannst aðeins eitt bjáta á. Það var,
að hvenær, sem afi hans minntist á
veiðar, gerði Crow frændi ékki annað
en fá sér nýjan teyg af brjóstbirtunni.
„Hvenær ætlar þú með okkur að
veiða?“ sagði hann.
„Þú lýkur nú egginu því arna“, sagði
Crow frændi. „Það er það siðasta. Þú
lýkur egginu því arna, og svo skal ég
segja þér nokkuð.“
„Hvernig væri, að við færum að
djúpa hylnum, þar sem karfinn var?“
sagði afi hans. „Upp með efri kvisl-
inni.........“
„Nú skal ég segja þér nokkuð, dreng-
ur“, sagði Crow frændi, „þú skalt fá afa
þinn til að koma hingað með þig í sept-
ember, að morgunlagi áður en móðan
er þornuð af gluggunum. Um sveppa-
tímann. Þið komið hingað, og við fáum
okkur dálítið af steiktu fleski og svepp-
um til morgunverðar og krækjum síðan
í gedduna. Sjáðu til, drengur, geddu-
tíminn er ekki núna. Það er of heitt,
of bjart. Síðdegis er of bjart, og hún
bítur ekki á.“
Hann fékk sér langan, góðan teyg
af brjóstbirtunni
„Er það ekki, Lukey? Það er tíminn,
er það ekki, sveppatíminn?"
„Einmitt", sagði afi hans.
„Fáðu þér meira“, sagði Crow frændi.
„Taktu það út. Ég held mér sé aðeins
farið að létta fyrir brjóstinu".
Hann rak aftur upp þennan dásam-
lega hvella hlátur og sagði drengnum
að ljúka nú áreiðanlega við lækjakál-
ið og brauðið. Litla stofan var þrung-
in lyktinni af brjóstbirtunni og sól-
bökuðum, tjörguðum bjórtunnustöfun-
um sem mynduðu veggi hennar. Og
stöðugt barst inn um dyrnar ómurinn
frá sefinu, sem muldraði í skeggið, og
ilmurinn frá sumarenginu, sem leið
yfir hina stóru bugðu árinnar með tígu-
legu straumröstunum og blómstrandi
vatnaliljueyjunum, hvítum og gulum í
sólskininu.
„Ég sé, að hveitið er að þroskasÞ',
sagði afi hans. „Er þá ekki karfatím-
inn?“
„Sveppatíminn", sagði Crow frændi
„Það er tíminn. Komdu hingað um
sveppatímann, og ég skal krækja í
karfa, sem er eins stór og krikketspaði“.
Hann horfði með þessum undar-
legu, votu, ljósbláu augum á drengmn,
sleikti letilega út um og sagði :
„Veiztu, hvaða litur er á karfanum,
drengur?"
„Já“, sagði hann.
„Hvaða litur?“
„Sá sami og á brjóstbirtunni.“
„Lukey“, sagði Crow frændi, „þarna
áttu vitran dreng. Mjög vitran dre.ig.“
Seinna, þegar ekki var eftir meira
lækjakál, lynghænuegg eða smurt
brauð, og afi hans sagoist mundu fá
fyrir ferðina, ef hann bragðaði meira
af brjóstbirtunni, héldu þeir heimleiðis
yfir engin.
„Hvaða vinnu hefir Crow frændi?“
spurði hann.
„Crow frændi? Vinnu? Ja, hann . . .
Crow frændi? Ja, hann vinnur, en það
er varla hægt að segja, að hann vinni
reglulega.“
Alla leiðina heim heyrði hann sefið
muldra í skeggið. Hann sá fyrir sér
vatnaliljurnar, sem minntu hann svo
mikið á hið gullna og hvíta innan í
lynghænueggjunum. Hann heyrði á-
nægjuhljóminn í hlátri Crows frænda og
hvernig hann sötraði brjóstbirtuna og
bruddi nýtt saltað kálið í litlu tjörg-
uðu stofunni.
Hann var einnig hamingjusamur, og
sólin var gulldiskur á himninum.
Anna María Þórisdóttir þýddi.
Hann var dáður...
Framhald af bls. 8
keppnismyndirnar, hafi leyst sitt
verk ágætlega af hendi. Utan keppn-
innar sýndum við svo „Svaramann-
inn“, „Liljur vallarins“ og „Að drepa
háðfugl“. Allar þrjár fóru í taugarn-
ar á Rússunum og þeir lögðu það
ekkert í lágina. Auk þess, sem þær
voru ágætar, listrænar myndir, voru
þær jafnframt ósparar á sjálfsgagn-
rýni. En svo sýndum við „Kapphlaup-
ið mikla" klára rusl, sem hafði kostað
11 milljón dali — sem hina formlegu
amerísku keppnismynd, og einhvern-
veginn hafði þessi samsetning mikil
áhrif á þá.
— Það var dálítið spennandi að
sitja þarna innan um 2500 Rússa ,og
horfa á þá skoða „Kapphlaupið
mikla“. Þeir ráku upp hrossahlátur
strax í byrjun myndarinnar og hættu
svo aldrei að hlæja í þrjár klukku-
stundir. Þeir heyrðu auðvitað rúss-
neska rödd, sem var að þýða talið —
en þeir voru alltaf á undan henni
með að hlæja að því, sem þeir sáu.
— Það er alveg greinilegt, að al-
menningur hefur mikið yndi af
skemmtilegum gamanleik, sem hann
sér. Áhorfendur vilja beinlínis skelli
hlæja, en það geta þeir ekki að alvar-
legum leikritum, eða þó að þau séu
kannski fyndin. Ef til vill stafar það
frá þessu daglega fargi þeirra, að
þeir vilja koma sér burt frá raunveru
leikanum — og þetta getur öðrum
þræði verið taugaóstyrkur. En al-
menningur tekur þessum myndum
með svo miklum fögnuði, að áreiðan-
lega verður haldið áfram að gex-a
þær þangað til komið er hringinn í
kring. En hamingjan skal vita,- að
þær eru dýrar. Gamanleikur getur
ekki verið alvanalegur. Hann verður-
að vera sérhæfður og öll þessi brögð
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS'
38. tbl. 1965