Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1965, Blaðsíða 6

LISTIR
Framhald af bls. 5.
ar Jónsson, Sigurður Líndal, Þórhallur
Vilmundarson og undirritaður. Við þenn
an hóp hlýtur hann að eiga þegar hann
segir: „Ef rök þeirra væru einu rökin
gegn dátasjónvarpsóþverranum værum
við stödd við endalok íslenzkrar menn-
ingarsögu og ekkert fengi bjargað okk-
ur frá því hlutskipti". Minna mátti það
ekki vera!
0 g snúum okkur þá að röksemd-
um Þorgeirs Þorgeirssonar og merki-
legum niðurstöðum. Hann byrjar eins
og vTera ber á því að slá fram ýmsum
sjálfsögðum staðhæfingum sem hver
sæmilega upplýstur maður getur tekið
undir, enda allt löngu kunnar staðreynd
ir, til dæmis að list sé félagsleg nauð-
syn sem eigi að vera mönnum jafn-
sjálfsögð og daglegt brauð; að mann-
félag jafnt og einstaklingar hafi þörf
fyrir sístarfandi listsköpun og menn-
ingarviðleitni; að kvikmyndalistin hafi
á skömmum tíma náð víðtækari út-
breiðslu en nokkur önnur listgrein fyrr
og síðar; að heimsmynd okkar og all-
ur hugsanagangur hafi mótazt að veru-
legu leyti af þessari nýju listgrein; að
hún hafi skapað raunverulega þörf hjá
stórum hluta jarðarbúa.
Allt eru þetta nokkurn veginn aug-
ljós sannindi. En svo kemur þá rús-
ínan hjá Þorgeiri Þorgeirssyni: sextíu-
menningarnir hafa alls ekki gert sér
þessi sannindi ljós; það hefur sem sé
farið fram hjá þeim að mannkynið lifir
nú á kvikmyndaöldinni.
Það á ekki að hlíta forustu sextíu-
menninganna í sjónvarpsmálinu, af því
þeir hafa ekki gert sér grein fyrir aðal-
atriði málsins, sem er þetta: „kvikmynd-
ir og þarmeð sjónvarp eru svo mikils-
verðui þáttur í menningarlífi nútímans,
að hver sú menningarheild, sem ekki
leggur stund á þessa grein er í molum
og varnarlaus gagnvart öðrum nútíma-
RABB
Framhald, af bls. 5
lega til ættarnöfn á afkvæmi sín,
seilast oft til löghelgaðra ættar-
nafna. Systkin hafa verið skírð
Kjarvals (þó ekki Kjarval), og til
er það, að fólk, einkum fólk sem
hefur atvinnu af skemmtanalífi,
kennir sig við föður sinn í eignar-
falli, svo sem Þorleifs, Einars o.s.frv.
Bagalegt verður þetta þegar slík
nöfn blandast saman við viður-
kennd œttarnöfn. Til dæmi má
nejna œttarnafnið Ragnars. Söng-
kona kenndi sig við þetta
nafn, e.t.v. af því að hún
var Ragnarsdóttir, þó að ég
viti það ekki, og danskenn-
ari einn, sem heitir Hermann
Ragnar Stefánsson, kallar skóla
sinn „Dansskóla Hermanns Ragn-
ars“, þótt hann sé alls ó-
skyldur Ragnarsfólkinu frá Akur-
eyri. n. ísafirði er til
heimfluttur Vestur-íslendingur,
sem kallar sig Ragnar að
eftirnafni; í eignarfalli Ragnars.
Þarna er fjórum œttum ruglað
saman að óþörfu, og fyrst ný œtt-
arnöfn eru bönnuð, á auðvitað að
banna hégómlegar nafntökur
þeirra, sem viljandi eða óviljandi
blanda sér saman við œttir, er bera
lögleg œttarnöfn.
— M. Þ.
legr; menningarheildum líkt og riddara-
liðssveit í baráttu við skriðdrekaher-
deild“.
l'u er eg Þorgeiri Þorgeirssyni
hjartanlega sammála um, að það sé
fullkomin ósvinna, hreint menningar-
hneyksli, að íslenzk kvikmyndagerð
skuli ekki vera til ennþá. Það er í
raur.inni óskiljanlegt. Þegar á skeiði
þöglu myndanna gerðu frændur okkar
fámennir á Norðurlöndum kvikmyndir
á heimsmælikvarða. Hefðum við ekki
getað gert svo sem eina eða tvær þol-
anlegar heimildakvikmyndir á sama
tíma? Verður það með nokkru móti af-
sakað, að frá liðnum aldarfjórðungi
skuli ekki vera til neinar viðhlítandi
heimildakvikmyndir af merkisatburð-
um í lífi þjóðarinnar, nema nokkrar
rúliur sem áhugamenn hafa verið að
taka af litlum efnum og frumstæðri
tækni? Ég þori varla að minnast á aðrar
og veigameiri kvikmyndir. Tómlæti ís-
lenzkra stjórnarvalda og kvikmynda-
áhugamanna um íslenzka kvikmynda-
gerð er að minum dómi nánast glæp-
samlegt. Við gætum átt merkilegt safn
frambærilegra kvikmynda og innlendan
kvikmyndaiðnað í smáum stíl, ef hlut-
aðeigandi aðiljar hefðu ekki sofið allir
með tölu.
Skuldinni fyrir þetta tómlæti og ein-
stæða framtaksleysi verður ekki skellt
á sextíumenningana — því miður, ligg-
ur mér við að segja — heldur á íslenzka
ráðamenn og kvikmyndamenn. Við eig-
um nú mun fleiri sérmenntaða kvik-
mynaamenn en leikstjóra — og samt
má fullyrða að sviðslistin hér spjari
sig meðan kvikmyndalistin er enn ó-
fædd.
Ég geri mér ijósa mikla kvikmynda-
þcrf fslendinga, sem þróazt hefur á
síðustu áratugum við misjafnan kost,
en þó hefur það æxlazt svo, að eini
kvikmyndaklúbbur höfuðstaðarins hefur
sofnað svefni réttlátra. Það er einn
þeirra hluta sem mér er um megn að
skilja, sé það rétt að þörfin sé jafnrík
og Þorgeir vill vera láta. Ég held nefni-
iega að hægt hefði verið að fá miklu
áorkað hér á landi bæði að því er
varðar innlenda kvikmyndagerð og
uppfræðslu almennings um sögu og
þróun kvikmyndanna, ef nægur áhugi
hefði verið fyrir hendi.
Að láta sér koma til hugar, að
væntanlegt íslenzkt sjónvarp verði afl-
vaki innlendrar kvikmyndalistar er
sams konar óskhyggja eins og þegar
prestarnir halda að trúarlíf glæðist, ef
reist eru nógu mörg og viðamikil guðs-
hús. Ráðamenn íslenzkra menningar-
mála, og þá sérstaklega útvarps- og sjón
varpsmála, hafa verið og eru enn svo
starblindir á eðli og þarfir innlends
sjónvarps, að þeim hefur aldrei hug-
kvæmzt að hrinda af stað vísi að kvik
myndagerð, eftir að augljóst varð að
við mundum fá sjónvarp fyrr eða síð-
ar. Þeir virðast halda að hið talaða orð
sé aðalatriði í sjónvarpi, en það er kór-
vilia, eins og Þorgeir sjálfsagt veit.
Sjcnvarpið byggist fyrst og fremst á
mvndinni og þar af leiðandi er kvik-
myndin frumskilyrði þess, og miklu
mikilsverðari en leiksýningar á sviði.
Allur sá innlendi kvikmyndakostur, sem
við ráðum nú yfir og frambærilegur er,
nemur sennilega milli 30 og 40 klukku-
stundum, þ.e.a.s. hann mundi nægja í
daglega klukkustundardagskrá í rösk-
lega einn mánuð.
Ég harma að íslenzk menning skuli
vera „einhliða þiggjandi og erigan veg-
inn skapandi á mikilvægasta sviði nú-
tímamenningar'', en leyfi mér að draga
í cfa að þörfin sé jafnbrýn og Þorgeir
telur hana vera, úr því enginn hefJt
séð ástæðu til að hefjast handa og létta
þessari neyð af íslendingum. Eða á
rnaður kannski að ganga út frá því sem
vísu, að góðærið hafi drepið allan dug
í þjóðinni?
En það var þetta með sjónvarpsþörfina
sem mig langaði að víkja að nokkrum
orðum. Þorgeir Þorgeirsson heldur því
fram, að tómt mál sé að andæfa út-
breiðslu Keflavíkursjónvarpsins, þar eð
það fullnægi þörf sem ekki verði með
öðrurn hætti brugðizt við. Þetta kann
rétt að vera eins og nú er komið', en það
er að mínu viti fullkomin firra að halda
því fram, að sjónvarpsþörf sé eins kon-
ar eðlisþáttur allra manna á tuttugustu
öld. Sjálfur viðurkennir hann „marg-
háltaðar víxlverkanir" milli þarfar og
framleiðslu, þannig að framleiðslan
skapi þörfina engu síður en þörfin
framleiðsluna. Hér liggur einmitt hund-
urinn gra-finn. Sú „þörf" fyrir sjónvarp,
sem nú gerir svo mjög vart við sig í land-
inu, var sköpuð þegar Keflavíkursjón-
varpinu var dembt yfir landslýðinn. Þar
samverkuðu margir þættir: nýjunga-
girni, tízkutildur, nágrannasamkeppni,
stöðutáknvísi og hrein leti. Það er vert
íyllstu athygli, að ákafasta sjónvarps-
fólkið er menningarsnauðasti hluti
hveirar þjóðar, og má meðal annars
rekja það til þess, að sjónvarpið er að
mjög óverulegu leyti listmiðill enn sem
komið er.
f hin brýna sjónvarpsþörf, sem
Þorgeir Þorgeirsson hefur uppmálað,
var fyrir hendi áður en flóðgáttir dáta-
sjónvarpsins voru opnaðar, hvers vegna
gerði hún ekki vart við sig fyrr? Hvers
vegna var ekki heimtað strax árið 1055,
þegar Bandaríkjamenn hófu sjónvarps-
rekstur hérlendis, að dátasjónvarpið
næði til meirihluta landsmanna? Og
hvernig stendur á því, að tvær elztu
menningarþjóðir heims, Grikkir og
ísraelar, sem báðar eiga blómlegan kvik
myndaiðnað, skuli ekki hafa fullnægt
svo aðkallandi og alltyfirskyggjandi
þörf? ísraelar gera góðar kvikmyndir,
eiga afbragðsleiklist, standa á háu stigi
menningarlega og eru vel fjáðir. Hvers
vegna reka þeir ekki sjónvarp? Og
hvernig víkur því við, að blásnauð og
menningarlega vanþróuð Arabaríkin
allt umhverfis ísrael hafa sjónvarp sem
íólkið flatmagar við? Gæti verið að
sjónvarpsþörfin sé ekki jafndjúplæg og
Þorgeir Þorgeirsson vill vera láta, og
að hún sé háð ýmsum öðrum þáttum
þlóðlífs og menningar en listsköpunar-
þörfinni? Gæti verið að Þorgeir Þor-
geirsson hafi gert sig sekan um ná-
kvæmlega það sem hann ásakar Einar
Braga fyrir, nefnilega að vera í losara-
legu sambandi við veruleikann og skoða
hiutina einangraða?
Sú „niðurlæging að þurfa sjónvarp
og vera ekki kominn á það stig að skapa
í það sitt eigið efni“ verður ekki skaf-
ir. burt með neinum vígorðum eða full-
yrðingaflaumi. Hún á í fyrsta lagi ræt-
ur sínar að rekja til þeirra ráðamanna
sem opnuðu leirborinni sorabylgju
Keflavíkursjónvarpsins leið inn á ís-
ler.zk heimili, í annan stað til þeirra
menningarforkólfa sem látið hafa und-
ir höfuð leggjast á undanförnum ára-
tugum að örva og veita fjármunum til
íslenzkrar kvikmyndagerðar, og í þriðja
iagi til þeirra kvikmyndamanna sem
hafa haldið að sér höndum og virðast
hafa sætt sig við doðann og framtaks-
leysið.
Þorgeir Þorgeirsson misskilur tilver-
una hrapallega, ef hann álítur að það
hafi átt að vera hlutverk sextíumenn-
inganna að vekja hérlenda ráðamenn til
viturdar um mikilvægi kvikmyndagerð-
ar. Það var fyrst og síðast verkefni
þeirra manna sem ákveðið höfðu að
helga þessari meginlistgrein aldarinnar
krafta sína. Þeir verða því, nauðugir
viljugir, að axla hluta af ábyrgðinni á
því ömurlega ástandi, sem nú ríkir á
Íslandi í menningarmálum.
Sigurður A. Magnússon.
J Ó L
Eftir Steingerði Guðmundsdóttur
Ungur sveinn og einföld jata
öllum gleymd.
Þjóðin mín er guði að glata
í gullsins eymd.
Heilög nótt í hljóðum ranni
horfin er.
Geysist um með gervimanni
galdraher.
Öllu sem er til skal tjalda!
Tröllafans.
Breka feðra börnin gjalda
blind í dans.
Etum, drekkum allt sem flýtur!
Okkar skál!
Aldinn þulur einskis nýtur.
Allt er prjál.
Stekkur enginn straumi móti,
stillir för
aldarfars — svo æskan hljóti
önnur kjör.
Q LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
39. tbl. 1965