Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1965, Blaðsíða 9

Búðakaupstaður 1906.
Franzmenn settu svip á bæinn

B
1 úðakaupstaður ber nafnið af jörð
inni Búðum. Ofan við Bú'ðir er Búða-
fell og þar utar Þverfell. Strandlengjan
með sjónum frá Kirkjubólsá að ytri tak-
mörkum heitir Búðastiónd, en Búða-
krókur er inn frá fjarðarbotni og út að
Álfamelseyri. Innarlega á Búðakrók eru
Búðaleirur, og utan við þær er Búða-
lega. Landslag á milli fjalls og fjöru
er brattar brekkur, sem ná þó vfðast
ekki langt upp eftir, en þá koma melar
og móar og lyngbrekkur, og þar ofar
Engihjalli. Margir smálækir renna frá
fjöllunum í þröngum giljum til sjávar og
skera landið í sundur. Um haustið 1906
var kaupstaðurinn í örum vexti. Eins og
fleiri kaupstaðir á Austfjörðum, byggð-
ist hann er Norðmenn hófu síldveiðar
þar og settust þar að. Árið 1880 settist
Otto Wathne að á Seyðisfirði, og ári
eíðar voru sex síldveiðifélög búin að
að setja sig nfður og veiddu síld á Seyð-
isfirði, Mjóafirði, Reyðarfirði og Fá-
skrúðsfirði. Árið 1885 settist Friðrik
Wathne að á Fáskrúðsfirði og byggði sjó-
hús og bryggjur á Álfamelseyri á Búða-
strönd. Um 1890 seldi hann svo örum
& Wulff eignina á Álfamelseyri.
og var hún þá nefnd Framkaupstaður.
Árið 1894 kom Guðmundur Jónsson,
mágur Ottos Wathnes, til Fáskrúðsfjarð-
ar og settist að í Króki á Búðaströnd,
byggði sjóhús og bryggjur og hafði ú.t-
veg, nótabrúk og verziun. Árið 1885
byggði Karl A. Tulinius á Tanganum
rétt innan við Krók verzlunarhús, sjó-
hús og bryggjur, rak verzlun og hafði
útveg og nótabrúk. Verzlunin var alltaf
nefnd Tangaverzlun. 1896 fluttist Peter
Stangeland til Fáskrúðsfjar'ðar og byggði
rétt utan við Framkaupstað verzlunar-
hús, sjóhús og bryggjur, hafði útveg,
nótabrúk og verzlun. Árið 1906, er ég
fluttist inn á Búðakaupstað, var þar
mikil atvinna á sumrin, og þaðan gengu
margir vélbátar. Um þessar mundir
höfðu frakkr.eskir sjómenn aðalbæki-
stöðvar sínar í Búðakaupstað. Þeir höfðu
verið þar löngu áður og látið byggja
spitala og kapellu, sem var áföst við
hann, kringum 1896. Um 1906 var búið
að leggja gamla spítalarm niður, sem stó'ð
ofan við veginn gegnt Tangaverzlun-
inni, og var hann íbúðarhús sem frakk-
nesku prestarnir héldu til í á sumrin.
Fyrir framan kapelluna á grasfleti stóð
minnisvai'ði af Karli A. Tuliníusi, sem
var franskur konsúll frá 1890 til 1901.
Á sunnudögum höfðu prestarnir guðs-
þjónustur fyrir frakkneska sjómenn. Eg
kom til prestanna eins og önnur börn í
kaupstaðnum; þeir voru barngóðir og
gáfu börnunum brjóstsykur og myndir.
Á sunnudögum voru börnin í kaupstaðn-
um vi‘ð guðsþjónustu í kapellunni, sem
nefnd var franska kirkjan. Þá var ekki
komin kirkja í kaupstaðinn. Gamla
spítalahúsið var tvílyft timburhús með
háu risi, 12 álna langt og 12 álna breitt,
klætt utan með plægðum og hefluðum
borðum, og hvítmálað utan. Þakið var
klætt me’ð bárujárni. Stafnarnir vissu
í austur og vestur, með sexrúðu glugg-
um. En framhliðin sem vissi í suður
var með tveimur sexrúðu gluggum. Við
vesturgaflinn á spítalahúsinu, áföst við
það, var kapellan, sem var ein hæ'ð, 13
álna löng og 3 álna breið. Mð allri suð-
urhliðinni á spítalahúsinu og kapell-
unni var trépallur með tröppum, sem
gengið var upp, og með trégrindaverki,
sem var hvítmálað. Inni í kapellunni
var altari og allt eins og var í kaþólskum
kirkjum. Frakkneska félagi'ð „Oeuvres
de Mer“, sem hafði tekið spítalann og
kapelluna í þjónustu sína. hafði þar sam
komur fyrir frakkneska sjómenn og sjó-
mannaheimili á sumrin, en frakknska
trúboðsfélagið hafði þar presta á sumr-
tn.
Frakkar höfðu grafreit rétt utan við
Búðakaupsta'ð, og var staðurinn ætíð
Framhald á bls. 14
Fífldirfsku-
legt tiltæki
Eftir Hauk Magnússon
T aknaðu, Haukur minn, og
sæktu sláttuvélarhestana, ég held hann
sé að gera þurrk.“
Við þessi orð föður míns vaknaði ég,
neri stirurnar úr augunum og spratt
fram úr rúminu. Ég heyrði að mamma
var komin ofan og var að kveikja upp
heim í vor, er hann kom úr verinu.
Slíkir skór voru nú að leysa íslenzku
leðurskóna af hólmi.
Ég hætti við að fara stytztu leið upp
Suðurdali, eða upp Moldarhrygg. Ég
kaus heldur að fara upp Móa, því sól-
in var þar komin upp og það var svo
notalegt að láta hana verma sig ný-
vaknaðan.
Mér varð aftur hrollkalt er ég kom
í skuggann frá fjallinu. Ég herti því
gönguna. Ég var kominn upp í Mosa-
daL
E g tók á sprett er ég nálgaðist
túngarðinn, því ég ætlaði að hoppa upp
á garðinn. Ofan á garðinum var
tveggja strengja gaddavírsgirðing. Ég
hoppaði upp á garðinn og hoppaði svo
jafnfætis yfir vírana og beygði mig í
hnjáliðunum, er ég kom niður. Það
Árteigurinn var engjaskák framund- hafði ég lært í leikfimi í' barnaskólan-
ir Dyrhólaósi, austanvert við Hvamms- um. Þennan garð hlóð pabbi í vor, á-
á. Faðir minn átti ekki þetta engi, hann samt mönnum úr búnaðarfélagsvinn-
hafði það á leigu. Þetta var flæðiengi unni.
og heyið af því var mjög gott fóður, Já, það var einmitt hér, sem ólánið
ef það hirtist vel. Gekk næst töðu. dundi yfir hann Jóa Bjarna, þegar
Sólin var að koma upp, fyrstu geisl- strákur úr Vestmannaeyjum, nýkom-
inn í sveitina, skaut úr vatnsbyssu á
hann. Og Jói varð svo reiður, að hann
hljóp úr vinnunni, svo að Helgi ,Bryn-
jólfsson varð einn eftir með pabba við
garðhleðsluna.
Ég gekk niður fjárgötuna, sem lá
þarna yfir Norðurgilið. Ég þurfti að líta
í brunninn niðri í gilinu; þar hafði ég
grafið smábrunnholu, því að ég var að
leita eftir vatni í vatnsveitu einmitt
þarna úr gilinu. Það var nefnilega mjög
erfitt með vatn heima. Brunnur var
niðri á túni skammt frá bænum, sem
vatninu var dælt úr heim í bæ, en það
var mjög erfitt og óvinsælt verk að
dæla. Dælan var alltaf að bila. Þétti
sprungu, og stundum sprungu lok-
in. Svo voru það blöðkurnar og bull-
urnar, allt var þetta að bila. Þegar mað
ur vissi að vatnið var að þrjóta á geym-
inum, var reynt að stinga af eða vera
önnum kafinn við verk, sem enginn
hafði beðið mann að vinna. Sem sagt,
allt var betra en að dæla.
Brunnurinn þarna í gilinu var að
vísu fullur af vatni, en ekkert rennsli
var frá honum, svo að það varð víst
að nota dæluna um sinn. Hestarnir okk-
ar voru í brekkunni neðanundir Prest-
húshömrum.
Ég fór yfir Suðurgilið um fjárgötu,
sem var allbrött að norðanverðu. Þar
var djúpur moldarjarðvegur, marga
metra á dýpt og í moldinni
voru hrein sandlög. Það er
letur náttúrunnar, sem jarðfræð-
ingar þekkja og lesa. Þangað vor-
um við krakkarnir stundum send eftir
sandi, sem notaður var heima til gólf-
þvotta.
Blesi litli var neðar í brekkunni. Ég
hljop upp eftir til hans. Hann hreyfði
sig ekki, þótt ég kæmi til hans á harða-
spretti. Hann var alltaf svo spakur.
Eg lagði beizli við hann, klóraði hon-
um bak við eyrun; hann lagði koll-
hufur og hengdi hausinn,
með tilveruna.
mjög sæll
E
í eldavélinni niðri í eldhúsi. Hún gaf
mér mjólkursopa, síðan fór ég út að
finna beizlin.
Faðir minn var þarna úti við og ég
spurði hann hvar ætti að slá í dag.
„Ég er að hugsa um að fara út á
engjar og slá Árt.eiginn, mér finnst
hann svo þerrilegur."
Ég var glaður við, er ég heyrði þetta,
því nú var ungfýllinn farinn að fljúga
og þá var gott að vera sem næst Leir-
unni.
g veik mér nú að hinum hest-
inum, leit upp og renndi af vana aug-
unum til bergsins, sem gnæfði þarna
uppi yfir mér. Það vár nú ekki að vita
nema fýlsungi gæti leynzt einhvers
staðar í berginu, þótt nýlega væri bú-
ar hennar sindruðu yfir Dalshamra- ið að síga í það. Nei, það voru víst ekki
brúnina og vermdu ungan líkama minn miklar líkur til þess að hann Finn
á leiðinni frá bænum. Það voru nokkr- bogi í Presthúsum færi framhjá fugll
ir hestar uppi í Suðurdölum og senni- í Dalshömrum, svo vel þekkir hann
lega voru okkar hestar þar. fuglabyggðina, enda vonlítið að hægt
Skuggar frá fjallinu voru enn yfir ',æri að ná fugli bandlaust í Presthús-
dölunum, vestan í fjallinu, nóttin omrunum.
hafði verið köld, sennilega nærri hrími.
Mig beit í fæturna er döggin af gras-
inu hríslaðist um þá, sem aðeins voru
klæddir heimagerðum gummískóm,
sem Bogi bróðir minn hafði komið með
Það var viða að koma haustblær á
hvönnina, því blöðin voru farin að
gulna. Þó var hún enn í blóma. Tveir
gamlir fýlar renndu sér inn með berg-
Framhald á bls. 12
39. tbl. 1965
. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9