Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1966, Blaðsíða 4

Nýr hnmanismi
EFTIR PÁL V. G. KOLKA
Ivan P. Pavlov
Morgunn lífsins
, I ævi mannsins eru tvö aldurs-
skeið, sem valda miklu um andlega og
líkamlega velferð hans síðar á lífsleið-
inni. Annað hefst með getnaði hans og
nær nokkur ár fram yfir fæðinguna,
hitt er kynþroskaskeiðið. Til skamms
tíma var haldið, að fóstrið væri í móð-
urkviði öruggt fyrir flestum óhollum á-
hrifum utanaðkomandi, en svo er ekki.
Meinleysislegasta farsótt, sem læknir
fæist við, eru rauðir hundar, en hjá
þungaðri konu geta þeir bitnað svo á
fósti inu, að það fæðist blint eða dauf-
dumbt. Hið nýja svefnlyf Thalidomid,
tekið um meðgöngutímann, varð þess
valdandi, að þúsundir barna fæddust
svo vansköpuð, að þau vantaði útlimi
að meira eða minna leyti. Erfið fæðing
getur valdið áverkum, líkamlegum og
sálarlegum, sem ekki verða bættir. Síð-
an tekur oft o geinatt við misþryming,
af því að lögum náttúrunnar og eðli
hinnar ungu og varnarlausu veru er
ekki fylgt. Meðal allra spendýra er það
fyrsta viðleitni hennar að komast á
spena og í fyrstu mjólk móðurinnar,
broadinum, eru ónæmisefni, sem veita
ungvjðinu vörn gegn ýmsum sóttkveikj-
um, einkum þeim, sem valda sjúkdóm-
um í viðkvæmum meltingarfærum
þess. Hinn frægi ameríski gerlafræð-
ingur Theobald Smith benti á þetta
fyrir aJlmörgum árum, að því er kálfa
snerti, en skv. nýlegum rannsóknum
Pasteursstofnunarinnar frönsku hverfa
sum þessara varnarefna úr móðurmjólk-
inni innan átta klukkustunda eftir fæð-
inguna.
Árið 1953 fann Paul Gyorgy, prófess-
or í barnalækningum við Pennsylvaníu
hiáskóla, sérsta'kt snefi'lefni í broddinum,
sem hefur áhrif á líkamsþroska, og í
konumjólk er 30—40 sinnum meira af
því en í kúamjólk. Þó tíðkast það, að
broddmjólkinni er fleygt, en barnið
nært á sykurvatni fyrstu klukkustund-
irnar og síðan ef til vill á kúamjólk.
Næring barnsins við móðurbrjóst hefur
ekki aðeins holl áhrif á konuna, heldur
stuðlar að þroskum tanngarðs og and-
lits hvítvoðungsins, ef haldið er fram
í 6—9 mánuði. Móðir og barn er feg-
ursta dæmið um samláf (synbiosis) í
náttúrunni.
Hörundið er ekki aðeins stærsta skyn-
færi hkamans, heldur og það er fyrst
verður starfhæft. Gegnum það skynjar
fóstrið þegar í móðurlífi ýmisleg ut-
anaðkomandi áhrif, svo sem mismun-
andi þrýsting legvatnsins og jafnvel
Hans Selye
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
snögg geðbrigði móðurinnar, þó að þar
komi einnig starf innrennsliskirtla henn
ar til greina. Það nudd og hnoð, sem
það verður fyrir á leið sinni gegnum
fæðingarveginn, er fyrsta herhvöt þess
til sjálfstæðrar lífsbaráttu og það svar-
ar henni með hraustlegum mótmælum
þegar í stað eftir fæðinguna, ef allt er
með felldu. Gegnum hörundið skynjar
afkvæmið atlot móðurinnar þegar frá
fæðingu og öðiast við þau öryggi í þeim
viðsjárverða heimi, sem tók við af
mjúku móðurskauti. Börn eru glöð og
spræk í mátulega volgu baði vegna
þeirrar nautnar, sem þau skynja gegn-
um hörund sitt. Tengsl þess við móður-
ina verða sterkari en ella, ef hún lætur
vel að því, strýkur það fyrstu vikurn-
ar og kjáir við það, þegar það hefur
þroska til að skynja það.
Kettan, sem sleikir kettlinga sína oft
á dag er ekki að þvo þeim, þótt það sé
kallað svo, heldur að láta vel að þeim
og sannfæra þá blinda um návist sína
og umhyggju. Fari þeir á mis við slíkar
strokur, er hætt við að þeir drepist, því
að strokurnar örva starfsemi ýmissa líf-
færa, einkum garnanna, og hefur þetta
verið sannað með tilraunum á dýrum.
F yrir hálfri öld, var — í góðu
samræmi við velgengisyggju þátímans
— talið sjálfsagt að gefa hvítvoðungum
ekki næringu nema á þriggja klukku-
stunda fresti og Þjóðverjar lengdu þann
frest jafnvel upp í fjóra tíma. Þess á
milli átti að láta börnin afskiptalaus
þótt þau grétu, nema aðeins til að skipta
um bleyju á þeim, ef þau höfðu vætt
fig. Það átti að lofa þeim að skæla, en
börn skæla ekki alltaf af sulti, né af
vindverkjum eða einskærri óþekkt,
heldur oft af meðfæddri þörf fyrir að
íinna öryggi og hlýju móðurbrjóstsins
og móðursálar. Þau geta aðeins svarað
vanrækslu móðurinnar í þessu efni með
gráti, síðar með hatri og uppreisnarhug,
fyrst til foreldra eða forráðamanna, síð-
ar á ævinni í garð þess þjóðfélags, sem
hefur alið þau upp. Það hatur, magnað
af óhollu heimilislífi og uppeldisháttum,
lýsir sér í óknyttum eða skemmdarstarf-
semi, flótta frá heimilinu á kynþroska-
skeiði og uppreisn gegn ríkjandi trúar-
brögðum, siðgæðislögmálum og stjórn-
adhiáttum á fullorðnisaldri.
Fullorðið fólk ber oft á sér merki bein
kramar og hver læknir veit þá, að það
Jiefur skort sérstök vítamín í frum-
bernsku. Sálin getur líka átt sína hörg-
ulsjúkdóma, sem eiga upptök sín frá
hvitvoðungsskeiði, en koma síðar fram
í allskonar andhælishætti, sífelldum
þátttökum í mótmælafundum, kröfu-
göngum og öðrum æsingum.
Foreldrar misbjóða oft börnum sín-
um, þegar þau eru byrjuð að finna sjálf
sig setn sérstaka persónu, með hrotta-
legum valdboöum og refsingum, án þess
að gera þeim nokkra grein fyrir, hvers-
vegna þau eiga að gera þetta, en mega
ekki gera hitt. Kínverjar, sem eru ein
af elztu menningarþjóðum heims, fara
aðra leið. Þeir beita börn sín sjaldan
refsingum, en tala um fyrir þeim, út-
skýra fyrir þeim ástæðurnar fyrir þeim
boðum. sem þau eiga að beygja sig fyr-
ir, og fá þau þannig til að hlýða innri
rödd fremur en ytra valdboði. í Banda-
ríkjunum er lika talið, að minna beri
á unglingaglæpum meðal Kínverja en
fólks af flestum öðrum stofnum, og
kurteisi er þeim eiginleg öðruim fremur.
Það þýðir lítið fyrir foreldra að
hampa því við börn sín, hversu þau séu
þeim skuldbundin fyrir allt, sem fyrir
þau hefur verið gert. Börn verða furðu
fljótt glöggskyggn # galla og ósamræmi
í fari þeirra eldri, þótt foreldrar þeirra
séu. Þar að auki var það ekki eftir eig-
in pöntun, sem þeim var gefið líf.
Agi er að sjálfsögðu nauðsynlegur, og
refsing getur stundum orðið óhjákvæmi
ieg, en barnið verður að skilja réttmæti
hennar eða a. m. k. það, að til hennar
b'ggi nokkur rök. Annars sviptir hún
þau nokkru af því öryggi, sem þeim er
nauðsynlegt í sambúðinni við foreldr-
ana — og samfélagið síðar meir. Afleið-
ing kæruleysis og agaleysis er öryggis-
leysi.
Barnið verður að vaxa eins og jurt-
in, eftir lögmálum síns eigin eðlis, en
ekki mótast í skrúfstykki eftir vélræn-
um lögmálum.
Hátternisstefna og mannfræði.
M
IfJlargar uppgotvanir í læknis-
fræði og einkum í lífeðlisfræði hafa
verið gerðar með eða studdar af rann-
sóknuri á dýrum og eru einna frægast-
ar þeirra tilraunir rússneska lífeðlis-
fræðingsins Pavlos með vanabundin við
brögð hjá hundum, en fyrir þær hlaut
hann Nobelsverðlaun 1904. í áframhaldi
af þeim komu svo rannsóknir Lloyd
Morgans og fleiri á sálarlífi dýra og sú
kenning, að allt hátterni manna væri
ekki annað en ósjálfráð viðbrögð, mót-
uð af erfðum og vana. Þessi kenning,
sem er vélgengishyggja eða efnishyggja,
færð út í æsar, hefur haft mikil áhrif á
uppeldisfræðina, ekki hvað sízt í Ame-
ríku, og er kölluð hátternisstefna (be-
haviourism). Samkvæmt henni er beitt
samskonar athugun á hátterni manna
eins og hvert annað náttúrufræðilegt
fyrirbrigði, sem hægt er að mæla og
vega. Þessu hefur J. B. Watson, prófess-
or í sálarfræði við John Hopkins há-
skóla, lýst svo í Eneyl. Brit.: „Að svo
komnu hefur enginn hátternissinni get-
að með hlutlægri rannsókn Uppgötvað
neitt, sem hann getur kallað meðvit-
und, skynjun, skilning, ímyndun eða
\ilja. Með því að hann hefur ekki fund-
ið neitt þessara svokölluðu sálarlegu
fyrirbrigða, hefur hann komizt að
þeirri niðurstöðu, að öllum slíkum skil-
greiningum megi sleppa úr lýsingunni
á manninum og athöfnum hans“.
Sem trúarsetning innan uppeldisfræð
innar miðar hátternisstefnan að því að
síeypa alla í sama mót og hefur verið
óspart notuð í því skyni af einræðis-
stefnu.m nútímans, bæði nazisma og
kommúnisma.
ANNAR HLUTI
í mótsetningu við þennan mjög svo
þröngsýna og kreddubundna skilning á
eðli mannsins, sem skipar honum að
öllu verulegu leyti á bekk með tilrauna-
hundum Pavlovs — eða jaifruvel skor-
dýrunum — leitast mannfræðin (ant-
hropologian), sem er tiltölulega ný vís-
indagrein, við að rannsaka sérstætt
eðli hans, sögu framþróunar hans og
þarfir hans allar, líkamlegar, sálarleg-
ar og andlegar. Maðurinn nýtur þeirrar
sérstöðu, að vaxtarskeið hans til fulla
likamsþroska er lengra en hjá nokkrum
af frændum hans meðal spendýranna.
Hann nýtur ekki aðeins umsjár for-
eldra lengur en þau, heldur hefur hann
miklu lengri tíma til náms og mótunar.
Shimpansar — sú apategund, sem stend-
ur manninum næst að viti — tekur út
námsþtoska sinn á einu ári, en maður-
inn hefur til þess tuttugufalt lengri
tíma. Vegna táknrænnar túlkunar máls-
ins á því, sem fyrir skilningarvitin ber
eða í hugann kemur, verður hann þar
Framihald á bls. 10.
13. felhrúar 1966