Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1966, Side 5

r um sagnaskáldskap
Heyrzt (hefur sú sk'oðun, aS dagar
tíkáldsögunnar í heimi bókmenntanna
væru nú senn taldir. >ótt það mál verði
hér ekki tekið til meðferðar, þá skal
eðeins á það bent, að skáldsagan í þeirri
mynd, sem hún nú þekkist, á sér ekki
ýkja langan aldur. Talið hefur verið,
að fyrsti vísir til skáldsagnagerðar síð-
ari tíma sé skop- og deiluritið Don
Kí'kóte eftir Spánverjann Cervantes.
Það var skrifað í fangelsi á 16. öld.
Og slíkur hefur lífsmáttur þess verið,
að enn í dag, að meir en 400 árum
iiðnum, er ris Iþess ekki tekið að falla,
talið ennþá eitt áhrifamesta og fræg-
asta stórverk heimsbókmenntanna.
>að gildir um skáldsögu sem flest
annað, að sínum augum lítur hver á
silfrið. Og tilgangurinn með lestrinum
margvíslegur. Og ef dæma á söguna og
virða, geta mörg sjónarmið komið til
greina. >að er hægt að lesa hana á
þann hátt, að hlaupa yfir efnið án um-
Ihugsunar, og svo er allt gleymt að lestri
loknum. Sumir höfiundar skrifa líka
bækur sínar frá því sjónarmiði og ætl-
ast hvorki til annars né meira af Ies-
andanum. En þeir hinir sömu verða
raunar varla með sanni kallaðir skáld.
Einnig er hægt, o^g sem oft hefur átt sér
stað hér á landi, að lesandinn lifi sig
inn í söguna, ,læri hana því sem næst,
túlki hana sem veruleika. Er það auð-
vitað hin rétta leið, en nær þó of
Bkammt. >að verður að reyna að seil-
ast lengra til skilnings á verkinu, íhuga
hvort sagan hefur einhvern boðskap
að flytja, hvernig hún er byggð, hver
tök höfundurinn hefur á málinu o.s.
£rv. Hér er nú að vísu komið inn á
svið bókmenntafræðingsins, sem leit-
ast við að rýna verkið, rekja þræði
efnisins til upphafs síns, — inn í smiðj-
una sjálfa — huga höfundarins og hafa
þaðan útsýn til allra átta. En er þá
nokkuð, sem mælir gegn því, að hinn
almenni lesandi, fari einnig þessa sömu
Eftir Sigurð Sigurmundsson
Jón Trausti
leið í samræmi við vit sitt, þroska og '
þekkingarstig, svo að hann a.m.k. verði
móttækilegur fyrir það, sem bók-
menntafræðingurinn hefur að flytja?
Sú skoðun hefur stundum heyrzt, að
þeir sem leggi það fyrir sig að rýna
6Ögurnar og rekja þær til upphafs síns
geri ekki annað en tæta þær sundur
og eyðileggja. En þessi skoðun er hirm
mesti misskilningur, stafar af skorti á
hugsun. Verkið stendur sem órofa
minnisvarði höfundar síns, hvaða
stormar sem um það næða, og hvað
sem sagt er um það eða ritað. >að
mætti miklu fremur segja að, að rann-
sókn lolkinni, væri listaverkið orðið sem
kristall, þar sem hver flötur hefði sitt
sérstaka ljósbrot.
F átt er æskilegra eða meiri fengur
ífyrir bóíkmenntarýnandann en þegar
höfundarnir sjálfir hafa einhverja vit-
neskju í té látið um tildrög og sköpun
verka sinna. Margir af frægustu skáld-
sagnahöfundum heimsins hafá ýmis-
legt skrifað eða látið uppi um sjálfa
sig og verk sín. En nú þykir slik vit-
neskja sem sannur fjársjóður.
Sú saga íslenzk, sem mest hefur ver-
ið rannsökuð, rætt og ritað um nú á
síðustu tímum er Brennu-Njálssaga.
Einhverjium kann nú að virðast, að
ekki beri að ræða um hana hér, þar
sem einungis eigi að taka skáldsögur til
meðferðar. En þá er því til að svara,
að sagan er ekki þekkt öðruvísi en höf-
undur hennar túlkar hana, þótt vitað
sé um nöfn helztu söguhetjanna og um
suma atburði úr heimildum. Njála,
eins og við þekkjum hana, hefur ekki
raunverulega gerzt, nema á einum stað,
— í huga þess höfundar, sem hana skóp.
En ef hinn umdeildi yfirlætislausi höf-
undur, skapari meistaraverksins, sem
ekki lét nafns síns getið, hefði ein-
hversstaðar látið orð að því liggja,
hvernig hann hefði hagað vinnubrögð-
um sinum, þá þætti það nú fengur, sem
ekki yrði metinn til fjár.
Hér skal nú reynt að gera grein fyrir
einhverju af þvií sem vitað er um að
nokkrir íslenzkir höfundar hafa sagt um
skáldskap sinn og stönf. Nóbelsverð-
launasikáldið Halldór Kiljan Laxness
hefur sagt frá því, að hann hafi verið
■■ n 1 nýútkom-
■ inni starjs-
I ^Hskýrslu Ferða-
H?náíardðs segir
|1|| frá því, að
1 iHS nokkrir af
^mmeðlimum
ráðsins hefðu
Ijarið í kynnis-
III iferð um landið
á síðasta ári
og komið við
á 31 veitinga- og gististað. Þar seg-
ir orðrétt:
ra
„Heildarmynd af ástandi veit-
inga- og gistihúsanna á lands-
byggðinni er sú, að hreinlæti og
snyrtimennsku er mjög ábótavant
Enda þótt trassaskapur og kœru-
leysi sýnist oft vera undirrót þess,
sem ábótavant er, þá virðist oftar,
að vankunnátta orsaki þann frum-
stœða aðbúnað og aumu af-
greiðsluhœtti, sem upp á er boð-
ið.“
Slík kðnnun A greiðasölu og
gististö&um landsins er mjög gagn-
leg, ef ekki bráðnauðsynleg — og
vonandi leiðir hún til þess að á-
standið batni eitthvað. En Ferða-
málaráð þarf ekki að fara út fyrir
höfuðborgina til þess að rekast á
veitingastaði, sem lýsa mœtti með
sömu orðum. Af þeim er enn allt
of mikið í Reykjavík: Slœmur
matur og óhóflega dýr, fákunnandi
og ókurteist afgreiðslufólk, sóða-
skapur — „aumir afgreiðsluhœtt-
ir“. Hér eru hinsvegar líka til veit-
ingastaðir, sem eru til fyrirmyndar
og borginni sómi.
Oft heyrist sagt, að leiðinlegt sé
að þurfa að bjóða útlendingum
hitt eða þetta af þessu tagi. En er
það þá nónu gott fyrir íslendinga
sjálfa?
1 daglega lífinu leiðum við þetta
hjá okkur, reynum það a.m.k. —
af því að baráttan virðist vonlítil.
Vonum þó, að þetta lagist. En þeg-
ar við sjáum útlendingum fallast
hendur, verða orðlausa af undrun
yfir þeirri þjónustu, sem víða er
vevtt hér við verði sem tekur engu
tali, kemur það illa við okkur af
því að það staðfestir, að ástandið er
langtum verra en það œtti að vera,
verra en það þyrfti að vera.
„Er þetta ekki nógu gott ofan í
yður?“ spurði þjónn einn í mesta
sakleysi, þegar gestur kvartaði
kurteislega yfir því að kjötið, sem
honum var borið, virtist skemmt.
Þetta var elcki í Reykjavík, en verð
máltíðarinnar var á borð við það,
sem gerist á betri veitingahúsum
höfuðborgarinnar. Já, var það
ekki „nógu gott“?
Ástandið í þessum málum er
ekki aðeins slœmt, þegar útlend-
ingar eiga í hlut. Það, sem er ekki
„nógu gott ofan í“ útlendinga, er
heldur ekki „nógu gott ofan í“
okkur.
Það er lítill vandi að fóðra
hænsni. Greinilegt er, að ýmsir, sem
annast veitingar í þessu landi, koma
beint úr hœnsnarœktinni — og eru
þar með komnir á ranga hillu í
lífinu.
Hlutverk veitingahúsa er ekki að
þeyta kjötbollum eða soðinni ýsu
í viðskiptamenn þótt sumir virð-
ist gera sér það að góðu. Hótel og
veitingahús gegna mikilvægu menn
ingarhlutverki, eiga að stuðla að
bættum umgengnisvenjum, siðfág-
un og snyrtimennsku, leysa þjón-
ustuna af hendi á þann hátt, að
viðskiptavinirnir njóti hennar. Það
veitingahús, sem ekki gerir annað
en metta sína gesti, er lélegt — en
þó skárra en mörg þeirra, sem við
þekkjum hér.
Þorri íslenzkra ferðamanna
vill heldur hafa með sér mjólkur-
flösku, kóka-kóla, rúgbrauð með
kæfu — og snœða sitjandi í bíl sín-
um utan við veitingastaðina en að
fara inn — af augljósum ástœð-
um. Þetta er ekki aðeins slœmt
fyrir veitingastaðina, dregur ekki
aðeins úr eðlilegri þróun atvinnu-
greinarinnar, heldur slœmt fyrir
alla heildina. Veitingamenn gegna
mikilvægu hlutverki hjá hverri
þjóð: þeir geta verið henni lyfti-
stöng, en þeir geta líka gert hana
vesœlli en hún er í raun og veru,
dregið mannfólkið niður í stað þess
að lyfta því upp.
Haraldur J. Harnar
13. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5