Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1966, Blaðsíða 13

• Vk <ow mm ^TPki^onAR
TAIKN: HAHUfrKkWOÍI-
ÞA AlÆiTl CAH<iL£RI: H\/AT£R FL&RA
ATSEqJA STÖRri£RY<JA FR'A AWlHVri7.
Hárrsecir: marqt erþarafatsecja. ohr
EINN SITR 'l LIHVri ASKSINS, OK£R HANN rtARCjS
ViTfíNOI. EiJ'AMILLI AVCHA HOWt/M SfTR HAVKI?
SÁ, ER HElTlR VEÐRFÖLIJIR/iiCORHi SÁ, £R
HEITIR mAroSKR,RENHn UPPOK HIOREPT’
IR ASKINUF1 0K BERR ÖFUNDfíRORD MILLI IRH‘
HRíHS OKNÍÐHÖqGS.
£N FJORIR HIRTIR RENHA'iLIMUM ASKSINS OK V'iTfí BARR.F&R HEITA
SVÁ : O'fílNN, DVAUNN, PVHEW, OVRfíPROR.
£H SVlA MARGIR ORMflR ERU'l tíVERQELMl
MEO H'IPHÖCO, fíT EN6I TVN<J\ rt'ATfLJfl.
SV'A SECIR HER.
fíSKR YúCÖRASILS
DRÝCIR ERFIÐI
HEIR ANrtENH VlTl.
HJÓRTR B'iTR OFAH'
EN HLlÞU FÚMAR'
SKERÞIR H'lÐHÖCCR
tJEDAH
ORrtAR FLEIRI
HQCJA UNDASKt YQQDRASILS
EN PATOFHYCCt HVERR 'OSVIPRA APA;
QÖInN OK rtÓINN,
ÞEIR Ro CRAFVITNIS SYNlR,
ÍR/Í6AICR OK QRAFVÖLLUDR,
'OFNIR OK SVÁFNIR,
HYGC EK, ATÆ- riYNI
rtElPS KVISTUM Fl'A.
ENN £R MT5A0T.ATN0RNIR ÞÆR.ER ÖYfiqJA V|Ð
URÐARBRWN/V.TAKA HVERNOACVATN'i BRVNN-
INUMi OKrttOAURINN ÞANN.íUlCQfíVrt ISHVNN-
INN OK AUSA UPP YFIR ASRINN.TiL ÞESS ATEICI
SKULU LIMIR HANS TRENA £PA FÚNA.ÉN ÞAT
VATN EP SV'fí HflLACf, AT ALLIR HtUTIR(Þ£lFI
tR ÞAR KoMA '/ BRVNNlNN, VERÐfl Svfí HVlT-
|R SEM HlNVA 5Ú, ER SKJflLL HEITíR, ER
INNAN UGQR VIÐ EfíCJASKVRN. SÚP'ÓCCEJl
ÞAÐAN AF FELLR fí SÓRÐINA, ÞAT KALIA HENV
HUNflNQfALL^OITÞARAf F/ÍÞASK BÝFLUCUR.
— Húmanismi
Framhald aif bls. 10.
því lögmáli lífsins, sem knýr ættina
áfram í rás þróunarinnar, stundum
skeytandi lítt um hvern einstakling og
örlög hans.
Heilinn tók örustum vexti í fósturlíf-
inu, þótt það hlutverk hans að skynja
og skilja áhrif umhverfisins tæki ekki
við fyrr en drjúgur tími leið frá lokum
þess. Kynkirtlarnir taka líka örari vexti
en sú ábyrgðartilfinning og það sálar-
lega jafnvægi, sem karl eða kona þarf
að réttu lagi til þess að verða hæft for-
eldri nýrrar og ósjálfbjarga lífsveru.
Þetta sálarlega vaxtarskeið, sem tekur
við af gelgjuskeiðinu, er kallað á fræði-
máli nubilitas, og er það sem að réttu
lagi ætti að heita kynþroskaskeið, ef ekki
er eingöngu miðað við hinar líkamlegu
iforsendur æxlunarinnar. Þetta fullvaxt-
arskeið er nú oft kallað táningsaldur.
Fiðrildið getur aldrei hafið sig til
flugs, nema það brjótist út úr púpunni,
þar sem það beið kyniþroska síns. Maður
verður ekki heldur frjáls og sjálfstæð
vera, fær um ábyrgð hins fulltíða ein-
Etaklings, nema hann brjótist út fyxir
þau vébönd. bernskuheimilisins, sem
hafa veitt honum vernd. Þessi þróun
tekur sinn tíma og því hvarflar ungling-
ur á gelgjuskeiði milli athvarfs heim-
ilisins og uppreisnar gegn þvi, milli van-
máttarkenndar og sjálfbyngingsháttar,
ihafandi hvorki fullt vald á geði sínu né
xödd sinrú í mútum. Á það verður aldrei
lögð of mikil áherzla, að maðurinn er
í eðli sínu félagsvera, og einmitt á þessu
aldursskeiði leita unglingarnir styrks í
innbyrðis félagsskap, sem er í sjálfu sér
uauðsynlegur, en getur verið illur eða
góður og fer það eftir forustunni, því
að í hverri hjörð er að jafnaði einn
forustusauður, sem ræður stefnu. Oft er
sú stefna mörkuð flótta frá bernsku-
Clyde Kluckhohn
heimilinu, sem hefur að einhverju leyti
brugðizt hlutverki sínu, stundum með
kærleiksleysi í frumbernsku eða skiln-
ingslysi á vandamálum þessa þroska-
skeiðs, stundum með ofríki föður eða
eigingjarnri ást móður, sem vill hafa
drenginn sinn bundinn í svuntustrengi
sína fram á fullorðinsár. Takist það,
verður mömmudrengurinn ósjálfstæður
maður, haldinn sjálfsmeðaumkvun og
leitandi athvarfs í hjónabandi með konu,
sem getur stutt hann, kúgað hann eða
fórnað sér fyrir hann og haft hann að
ævilöngu dekurbarni. Oft verður hann
ofdrykkjumaður.
Pabbadrengjunum, sem allt er lagt
upp í hendurnar á, farnast oft ekki bet-
ur. Þeim hættir til að verða hrokafullir
og eigingjarnir, lélegir eiginmenn og
íeður, ónærgætnir stjórnendur gagnvart
undirmönnum, ófúsir á að leggja nokkuð
á sig fyrir meðbræður sína og neikvæðir
þegnar i þjóðfélaginu, jafnvel þótt þeir
svíkist ekki undan því að borga háan
skatt til þess.
Metnaður er mjög hollur eiginleiki
að vissu marki og manninum mjög eðlis-
lægur, enda verður hans líka vart meðal
ýmissa annarra spendýra. Hann var áður
einkum bundinn æðri stéttum, svo sem
konungum, sem sóttust eftir herfrægð,
og riddurum, sem skoruðu hverjir aðra
á hólm, ef hallaði orði. í allsnsagtaþjóð-
félagi er hann almenningseign og birt-
ist oft í spaugilegri mynd, svo sem í
kapplhlaupi frúnna um að hafa sem
íburðarmest eldhús eða a.m.k. fínastar
kökur í kaffiboðum, en hjá karlmönnum
að hafa sem dýrastan veiðiútbúnað. Þessi
ytri tákn þess að maður sé svolítið meiri
maður en nágranninn kalla Ameríku-
roenn „status symbol“ — hefðartákn.
Verst er þegar börnin eru notuð sem
hefðartákn, stelpuangarnir gerðar að
tildurdrósum þegar eftir fermingu eða
fyrr og stnákarnir að uppskaifningum ti.1
þess að fóðra með fordild pabba eða
mömmu — og auðvitað þeirra sjálfra.
Stundum verður þó uppreisnarandi
unglinganna yfirsterkari, þeir klæðast
draslaralegum búningum og láta sér
vaxa hárlubba niður í augu. Það er
þeirra „status symbol" sem sjálfstæðrar
kynslóðar og er ekkert út á það að setja,
ef sú kynslóð verður betri en hin, sem
uppreisnin beinist gegn.
Af þessu sauðahúsi eru og „stássstofu-
kommúnistarnir“ — synir eða dætur
ríkra manna, sem boða uppreisn gegn
þjóðfélagsskipuninni, kirkjunni eða öðr-
um viðteknum stofnunum og stefnum,
þar á meðal ýmsir prestasynir. í þeim
hópi uppreisnarmanna eru líka ýmsir
framúrstefnumenn í listum og bók-
menntum, skáldfífl, skrípi og stundum
snillingar, því að énn gerist hin gamla
saga um kolbítinn, sem ris úr ösku-
stónni, fer úr föðurhúsum og verður
mikilmenni.
Stress
L angmerkilegust af nýjum kenn-
ingum innan læknisfræðinnar á síðustu
áratugum eru kenning Hans Selye um
stress og Flanders Dunbar um psyko-
somatiska sjúkdóma, en með því er átt
við líkamlega sjúkdóma, sem eiga geð-
rænar orsakir. Slíkar kenningar hefðu
verið kallaðar hjátrú, meðan efnishyggj-
an var í almætti sínu, en nú eru þær
orðnar þáttur í daglegu hugmyndakerfi
lækna, og eru þó innan þeirrar stéttar
eins og annarra gaurar, sem eru lítt
móttækilegir fyrir nýjum sannindum.
Selye reisir niðurstöður sínar á geysi-
lega umfangsmiklum dýrarannsóknum,
sem ég gerði að nokkru leyti grein fyrir
í útvarpserindi á síðasta ári. Nú er sálar-
líf manna miklu flóknara en dýranna og
á síðustu árum beinist athyglin einkum
að sálarlegu stressi. Danslcur yfirlæknir,
Erling Jacobsen, skrifaði um það greinar
í Söndags B.T. nú fyrir áramótin, og
heldur hann því fram, að þriðjungur
allra sjúklinga, bæði á handlæknisdeild-
um og lyflæknisdeildum dansfcra spítala,
þjáist af sjúkdómum, sem eiga rót sína að
rekja til geðrænna orsaka. Talið er og,
að geðsjúklingar fylli meira en helming
allra sjúkrarúma á bandarískum sjúkra-
húsum, en tíundi hver maður þar í
landi þurfi meðferð sérfræðinga í geð-
sjúkdómum. Geðvemd er því orðin engu
minni nauðsyn en almennar sóttvarnir
gegn farsóttum. Slíkt ástand í allsnægta-
þjóðfélögum og velferðarríkjum nútím-
ans ætti að verða nokkurt íhugunarefni
þeim hagfræðingum, fjármálaspekingum
og stjórnmálamönnum, sem ráða löggjöf
og fjárveitingum þess opinbera.
Hæfileiki manna til að þola stress,
þótt líkamlegt sé, virðist vera að mjög
miklu leyti komið undir sálarstyrk
þeirra og lífsviðhorfi, og skilur þar á
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
13. febrúar 1966